Morgunblaðið - 20.09.1925, Síða 9

II. Aukablað Morgunbl. 20. sept. ’26
MORGUNBLAÐIÐ
9
Fimmtiu ára landnámsafmæli
f
Vestur-lslendinga.
Úp ræðu J. T. Thorson háskólakennara i Manitoba
16. júli i sumar.
Fimtíu ára landnámsafmælis
íslendinga í Ameríku var minst
í ræðu er J. T. Tkorson forstöðu-
maður lagadeildar káskólans í
Manitoba-fylki kjelt á fjölmenn-
um fundi Itotary Klubbs manna
er lialdinn var í Fort Garry kótel-
inu 16. júlí. Mikill kluti af ræðu
kans fer kjer á eftir.
i' . AÍl.. I
Jeg bið yður að kafa biðlund
með mjer á meðan a,ð jeg leitast
við að segja ykkur söguna af
fyrstu sjö árunum, sem íslending-
ar voru búsettir í Norður-Ame-
ríku.' Það verður yfirlætislaus saga
og laus við málskrúð og mælsku-
flug þó mjer væri sú gáfa veitt
lieldur blátt áfram frásaga run
atkafnir knúðar fram af óbilandi
vilja, þrátt fyrir erfiðleika og
skort.
Útliitið á árinu 1870.
Menn fóru fyrst að kugsa og
tala um útflutning frá íslandi um
árið 1870. Framtíðin þar var þá
ískyggileg, vérslunarástand vont
og ókyrð í fjelags og stjórnmál-
um, því íslendingar áttu þá í kinu
pólitíska stríði sínu við JJani útaf
ltröfum sínunv um sjálfstjórn og
verslunarfrelsi. A þeim tíma átti
sjer stað útflutningur mikill frá
Bvrópulöndunum og til Ameríku,
sjerstaklega til Bandaríkjaima. Af
útflutningi þeim liöfðu íslending-
ar kaft spurn og kveikt útfarar-
þrá í suinum til þess að leita gæf-
unnar í kinu nýja landi'.
i\rið 1871 fóru nokkrir menn af
íslandi til Ameríku og settust að
á .VTiskington eyjunni nálægt Mil-
waukee í Wiseonsin. Næsta ár
fóru 18 íslendingar, eftir því sem
jeg fæ næst komist, vestur um kaf
og settust að í Milwaukee og
grendinni. Þeim fjell vel í kinu
nýja keimkynni sínu. Yinnu var
næga að fá við iðnaðarstofnanir,
kaupgjald gott óg þeir köfðu nóg
fyrir sig að leggja. Það sem þeir
kvörtuðu aðallega yfir var kitinn.
Y'ongóðir eru þeir í brjefum þeim,
sem þeir rituðu til vina og ætt-
inanna á íslandi. Þeir sögðu þeim
frá að í þessu nýja landi gætu
þeir lagt meiri peninga til sfðu á
einum mánuði en þeir hefðu get-
ai' á keilu ári keima, þeir minnast
og á í brjefum sínum kve vel að
Norðmönnum kafi gengið og að
þeir hefðu tekið á móti sjer eins
og bræður og látið í ljósi þá von
sína að þeim mætti farnast eins
vel og Norðmönnum og að í Ame-
ríku megi rísa upp nýtt Island
með kirkjum, skólum og dagblöð-
um, er þ'eir sjálfir eigi.
Árið 1873 hófst útflutningur-
’nn fyrir alvöru og fluttu það ár
tim 165 Islendingar vestur um
kaf og lentu í Quebec 25. ágúst.
Landar þeirra, sem áður voru
Iiomnir, höfðu sjeð þeim fyrir
vi.stum hjá hændum í Wisconsin
svo þeir gtetu kynst landbúnaðar-
; ðferðum, hjer, en Allanlínu-f je-
l.gið, sem flutti þá vestur,
kafði afhent þeim farþrjef til
Norður-Oiatario og hafði Ontario-
sljórnin borgað far þeirra frá
(’uebec og til stöðva, þeirra lí
Norður-Onftario, sem þeir áttu að
fara. Afleiðingarnar urðu þær að
aðeins fimtíu úr þessum hópi fóru
til Milwaukee, hinir eitt kundrað
og tíu voru sendir til ítosseau,
smábæjar við Moskogavatnið. Þar
kófst kin fyrsta bygð íslendinga
í Canada. Land var þeim veitt
án endurgjalds, en það voru fáir
þeirra aðeins, sem gátu notið þess
og tekið sjer keimilisrjettarlönd.
Flestir kinna rjeðust í vegavinnu,
en vinna var stopul að vetrinum
og kaupgjald lágt, 16 dollarar um
mánuðinn. Matvara öll var dýr og
írekar lítið um kana og veturinn
kaldur. Þann sama vetur kurfu
og margir frá stöðvum þeim er
þeir köfðu tekið sjer bólfestu á
í Milwaukee því kringumstæðurn-
ai höfðu breyst þar. Bankahrunið,
sem þar varð 1873 kafði kaft at-
vinnudeyfð í för með sjer og út-
litið þar með atvinnu því ekki
álitlegt.
Árið eftir, 1874, fór innflutn-
ingurinn frá íslandi vaxandi. Það
ár komu 360 manns beint frá ís-
landi til Quebec og fóru þeir allir
til Norður-Ontario. Ekki samt til
bygðar þeirrar, sem þar kafði
myndast árið. áður, því hún kafði
fljótlega gengið úr sjer. Flestir
þessara nýkomnu manna fóru til
Kinmount, bæjar, sem var hjerum
bil 100 mílur í norðaustur frá
borginni Toronto og út frá járn-
biautarsamböndum, sém þá vöru.
í Kinmount fengu mennirnir
vinnu við járnbrautarlagningu og
var þeim borgað 90 cent á dag.
Stjórnin ljet byggja sex íbúðar-
kús úr bjálkum, fyrir þá og fjöl-
skyldur þeirra. Tvö kin stærstu
þeirra voru 70 fet á lengd og 20
á breidd, en kin hálfu minni. í
þessum kúsakynnum, sem voru
ónóg, varð fólkið að hýrast vetr-
árlangt. Vinna var stopul og mat-
vara öll dýr og þrátt íyrir nokk-
urn styrk frá því opinbera þá
varð fólkið að líða skort. Börn
dóu mörg um veturinn aðallega
af kulda og skorti á viðunanleg-
um kúsakynnum og fæðu.
Það var nú orðið ljóst, að land-
svæði það í Norður-Ontario, er
þeir köfðu sest að á, var ékki fyr-
irheitna landið — ísland hið nýja,
er þeir köfðu sjeð í draumum
sínum. Framtíðarvonirnar um ís-
lenska bygð þar, var næsta lítil.
I:andið var alt þakið skógi og
erfitt að ryðja það og rækta,
fyrir fólk, sem hvorki hafði verk-
færi, vinnudýr eða peninga til
þess að kaupa þau fyrir. Þegar
að járnbrautarvinnunni var lokið,
þá var ekki sjáanlegt, að tun
neina framhaldsvinnu væri að
ræða. Skoðanir manna voru líka
skiftar. Sumir vildu halda barátt-
unni þar áfram, aðrir töluðu um
að leita sjer framtíðarhælis í
Nova Scotia, þar sein þeir hjeldu
að lífsskilyrðin væru betri. Undir
öllum. kringustæðum sögðu þeir,1
verðum við nær sjónum þar og
ættlandinu kæra og þeir litu svo j
á, að verslunarsamböndum væri
auðveldara að ná við fsland frá
Nova Scotia en Norðúr-Ontario.
íslendingar er til Bandaríkjanna
fóru voru líka að leita sjer eftir
Eyss' Y'7
Vátnyggið eigun yðanhjá
IhE Eagte Star & British DDminians InsurancE Co., Cstd.
Aöalumboðsmaður á Islanði
GARÐAR GISLASONy Reykjavik.
kagkvæmu nýlendusvæði. Margir
þeirra hugsuðu um Wisconsin,
aðrir höfðu haldið lengra vestur,
til Iowa og Nebraska. Þeir köfðu
jafnvel farið í landkönnunarferð
norður með Kyrrakafsströndinni
alla leið til Alaska, sem Banda-
ríkin voru nýbúin að kaupa af
Rússum. Veturinn 1874 var til-
finnanlega erfiður og ákyggjur
þess uxu enn meira um vorið 1875.
Var þá fólk á Islandi varað við
að flytja vestur þar til að þeir,
sem vestur voru fluttir, hefðu
fundið hagkvæmt nýlendusvæði.
Álitleg landsvæði.
Um vorið 1875 benti stjórnin í
Canada á að vesturströndin á
Winnipegvatni í Manitoba, sem þá
liafði nýlega gengið í fylkjasam-
bandið, mundi vera heppilegt ný-
lendusvæði fyrir íslendinga og
bauðst til að setja til síðu handa
þeim landsvæði meðfram vatninu,
sem væri 50 mílur á lengd og
12 mílur á breidd, veita þeim land'
tökurjett þar og kosta ferð þeirra
þangað. Þrír menn voru kosnir
til að fara þangað og skoða ný-
lendusvæði þetta og 16. júlí 1875,
fyrir fimtíu árum í dag, komu
þessir þrír menn, ásamt öðrum
þremur er slcgust í ferðina með
þeim, til Winnipeg, og voru þeir
fyrstu íslendingar er stigu kjer
fæti.
Þeir fóru á báti ofan Rauðar-
ána og lentu nálægt stað þeim,.
ei Gimli þorp stendur nú á. Land-
könnunarmönnum leist vel á land-
svæði þetta. Vatnið var fult af
fiski, landið gott og ekki nærri
því eins miklum skógi vaxið og
landið í Ontario, víða í skóginum
voru stórir blettir grasi vaxnir,
vel fallnir til heysláttar. Þetta
pláss var því valið sem hið ákjós-
anlegasta fyrir framtíðarlieimili
íslendinga í þessu nýja landi.
I.andkönnunarmennirnir færðu
löndum sínum gleðifrjettirnar og
þeir rjeðu við sig að flytja taf-
arlaust búferlum.
Seint á haustinu 1875 hófst
flutningurinn aðaustan og til
hinna nýju heimkynna.' Bygðirnar
í Ontario voru yfirgefnar með
öllu. Loggakofarnir og alt, annað
seni ekki var bráðnauðsynlegt að
hafa með sjer á ferðalaginu var
skilið eftir. Ferð þessa kefði fólk-
ið ekki getað tekist á hendur ef
því hefði ekki verið sjeð fyrir
ferðakostnaði, því flest af því
var peningalaust. Alls voru í þeim
hópi, er það kaust flutti vestur,
250 manns frá Ontario og fór sá
kópur Duluth-veginn, því þá var
engin járnbraut komin til Winni-
peg.
í Dulutk bættust allmargir í
kópinn, sem komu þangað með
járnbraut frá Milwaukee. ,Var
svo haldið þaðan til Fiskers Land-
ing ,við Rauðarána, en þaðan fór
fólkið með bátum til Winnipeg,
er var á leið þeirra til fyrirheitna
landsins. Jeg vildi mælast til þess
að þjer í anda fylgduð íslend-
ingunum á þessari ferð þeirra.
kugrökkum, vongóðum og trúar-
styrkum á kandleiðslu skaparans.
Á þessari ferð var framtíðarland-
ið nýja skírt og néfnt Nýja ,ís-
land, og af biturleik örlaganna
var þorpinu, sem það landnám
myndaði, valið nafnið Gimli og
þeir sem eru kunnugir goðafræði
Norðurlanda vita ef -til vill að
samkvæmt Eddu þá voru þrjú
keimkynni ákveðin þeim dauðu
Hel var bústaður þeirra, sem á
sóttarsæng dóu og þeirra, sem
við lítinn orðstír lifðu kjer í lífi
Valköll var bústaður víkinganna
eftir dauðann og þeirra, sem á
vígvöllum fjellu og Gimli bústað-
ur guðanna, kelgastur þeirra aiira
þar sem vitringar og þeir er guð-
irnir kusu nutu sæluvistar.
Ilópur þessi kom til Winnipeg
eftir iniðjan október. Það kafði
verið ákveðið að þrír menn færu
um sumarið á undan aðalkópnum
til nýlendusvæðisins nýja til þess
að heyja fyrir kúm þeim, sem
stjórnin kafði lofað að láta fólkið
íá til afnota. Það kafði þó farist
fyrir og voru það mikil vonbrigði
.fyrir innflytjendurna, því til-
hugsunin um að þurfa að vera
vetrarlangt án þess að hafa dropa
af nýmjólk handa börnunum, var
alt annað en glæsileg, svo yar
veturinn fyrir dyrum og var því
úr vöndu að ráða. Óhugsandi var
að ílengjast í Winnipeg þvi í
þeim bæ voru þá aðeins nokkur
hundruð íbúar og ástæður þar
slæmar. Á því ári gekk engi-
sprettuplágan yfir, grasvöxtur
allur var eyðilagður svo, að það
sást ekki stingandi strá, upp-
skera öll á sömu leið, svo hjá
bungursneyð varð ekki komist ef
fólk þetta hefði sest að í Winni-
peg. Það var dálítil von fyrir það
að lifa veturinn af á hinu nýja
landnámssvæði. Þar voru dýr í
skógunum, fiskur í vatninu og
svo átti það kost á að kaupa dá-
lítið af matvöru fyrir fje er það
voní >ecom

MILK
5M0P.BR0DKJEX
ATtuie t o
Aðalumboðsmenn:
I. Brynjólfsson & Kvaran.
fjekk að láni hjá stjórninni í
Canada.
Menn komu sjer saman um aS
allir, sem nokkuð gátu fengið að
gera skyldu verða eftir í Winni-
peg. En hinir allir, 200 að tölu
ákváðu að láta fyrir bera^t úti
í óbygðunum. Flatbotnaðir bátar,
16 fet á breidd og 32 fet á lengd,
voru fengnir til fararinnar og á
þá var hlaðið fólkinu og farangri
þess, og 15. október var ýtt frá
landi og út á miðja ána, þar sem
straumurinn var þyngstur og ferð-
in eftir Rauðaránni hafin. Virð-
ið þið fyrir ykkur þetta fólk,
Það er komið langt fram í októ-
bermánuð. Næturnar orðnar kald-
ar og veturinn í aðsigi, bátarnií
opnir, hlaðnir mönnum, konum
og börnum, reka fyrir straumi
árinnar og rekast við og við á
grynningarnar. Hugsið ykkur bát-
ana veltast á flúðunum og lítið
í anda hópinn þennan, þar sem
hann krýpur í þögulli bæn á ár-
bakkanum við sunnudagsguðs-
þjónustu. Hugsið um vonir og
ótta fólksins, sem vissi að það
átti að engu að hverfa, og varð
‘að lenda undirbúningslaust með
veturinn fyrir dyrum úti í óbygð-
um. Eftir tíma komust bátarnir
ofan að ármynninu þar sem gufu-
bátar, er Hudsons’ Bay fálagið
átti, mætti þeim og flutti þá í
eftirtogi þangað sem bærinn Gimli
stendur nú. Það tók fólkið sex
daga að komast frá Winnipeg og
til lendingarstaðarins, sem eru
sextíu mílur vegar.
Erfiðleikar og þröng.
Gimli varð þeim ekki paradís
þann vetur. Daginn eftir að þeir
lentu var snjódrífa mikil með
frosthörku. Þarna var þá fólk