Morgunblaðið - 13.01.1927, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
gerðir og heilar bækur. En svo inik-
ið er óhætt að fullyrða, án frekari
greinagerðar, að sjálfstæð framtíð-
aræfi íslenskra ritmenta krefst
sterkra og viturlegra ráðstafana.
Með aðstoð stjórnar og löggjafar
— og með vakning beggja þjóð-
kví.sla, austan og vestan, til sam-
vinnu má mikið gera í þessu æðsta
lífsatriði íslenskrar þjóðmenningar.
Um það, hve afskaplega víðta>k
er starfrækni þjóðar vorrar í fram-
í leiðslu ritmenta, skal þess að ending
jaðeins getið, að í hitteðfyrra töld-
ust koma út á íslensku 67 blöð, 21
j timarit, 60 bækur og um 200 smárit.
jUm hliðstætt dæmi mun langleitað
! þótt víða væri farið um heim. Enn-
■ fremur hafa tímarit, sem einatt hafa
j flutt þungskildar og jafnvel vísinda-
\ legar ritgerðir, þróast hjer í þessum
Nokkrir duglegir fræsalar ósk
ast til að selja hið þekkta garðfra
og aðrar vörur er þar .að lúta.
Það ec hægt að liafa 30—35 kr.
daglaun, svo eru óma.kslaunin
mikil. Reynslupakkar á 10, 15 og
25 krónur, verða sendir gegn eft-
irkröfu.
Slnrifið og leitið upplýsinga hjá
Odense Plante- & Frö*
Etablissement. O. C. Nielsen
Langelinie 115.
Odense.
Islenskur ritmarkaður.
Yfirlit yfir árið 1926.
Þegar litið er hjer yfir ritverk, eins
eða annars árs, virðist sem hin ein-
stöku verk sjeu naumlega sönn mynd
þess þjóðaranda, sem hefir alið þau
og borið þau fram. Fámennið úti
undir heimskauti leggur slík trölla-
tök á viðfangsefnin í ýmsum grein-
um andlegrar framleiðslu, að undr-
un vor og aðdáun fellur til þeirra,
sem ólu og varðveittu íslenskt þel og
vilja — fremur en til margra þfeirra,
sem nefnast höfundar. Þannig virð-
ist, til dæmis, að ágæti og göfgi ís-
tenskra ljóðmæla, frá hjarta og vör-
um þjóðarinnar sjálfrar, hvarfli
manni einmitt þá helst í hug, þegar
farið er með hendingar svonefndra
skálda, sem metin eru og talin í bóka
skrám.
Jeg hygg, að vel megi til sanns
vegar færa þetta sjerstæða fyrir-
brigði. Islendingar eiga einsdæmis
' tungu og fornment í orðlist. Stuðla-
mál vor eru sem alvæpni hverjum
orðhaga; og þar myndast auðsöfn
málshátta og spakmæla, sem geta
ekki gleymst. Einvistir súrjálbygða
og öræfin, ókönnuð og takmarkalaus,
ala víðsýna hugi og vandlátt val
orða og hugsana. En af þessu verð-
ur auðsætt, að skáldskapur muni
standa hjer framar óbundnu máli,
enda mun enginn lýður hlutfallslega
ríkari að ljóðasmíðum og framúr-
skarandi, almennri bragsnild. Þess
var getið nýlega um útlending einn,
að hann dæmdi íslendingum önd-
vegissæti meðal þjóða fyrir andlegt
atgervi — og þótti ýmsum oflof.
En varla mundi nánari þekking um
alla hagi þjóðar vorrar draga úr því
áliti. Landsauður og fólksfæð á-
kvarða þessar einkunnir á grund-
velli vors mikla norræna arfs og lífs-
hátta um margar aldir.
IIin stórstíga framför í kveðskap
þjóðarinna/r er að minni hyggj u (
hið langmerkasta atriði í ritmenta-
sögu liðna ársins, Vjer hljótum all- í
ir að játa, að ágæti hins einstaka
manns verður að vera takmark
þjóðlegrar' tilveru íslendinga, nú
eins og er og langt fram í komandi
tíma. Fábýlla óðal á enginn lýður
á jörðinni. Auður hafs og lands á
að hlaða undir hina almennu stjett.
Höfðingjar kotbæjanna <yu kallaðir
fram til stórdáða á sviði snilda og
fróðleiks. Með því verðum vjer yf-
irmenn þeirra mannstrauma sem
rjettársvaeði vor draga með ómót-
stæðilegu afli undir íslenska lög-
skipun, undir íslenskan þegnskap
og starfsfrelsi.
I En vilji menn nefna til sjerstök
íslensk ritverk, sem út komu á liðna
árinu, sjást á hinn bóginn ljóslega
merki þess, hve afskaplega erfiðleika
þjóðin á hjer í höggi við. Alstaðar
úti um heim eru miljónamúgar til
að kaupa og lesa hina andlegu fram-
leiðslu — en hjer má segja, að flest-
ar raddir hrópi í eyðimörk. Eng-
inn sem ann framtíðarvonum þjóð-
ernis vors getur gjört sig blindan
fyrir þeirri stórhættu, sem stafar
af þessum einsdæmis ástæðum. Og
hvað er unt að gjöra og hvað er
reynt að gjöra, af skynsamlegu viti,
til þess að afstýra lífshættu sjálf-
stæðra íslenskra menta og bókfræða f
Jeg hefi leyft mjer að hreyfa því
á öðrum stað (í Vesturheimsblöð-
unum), hvað virðast mætti gerlegt
og vænlegt til árangurs til þess að
styrkja ritmarkað vorn. Meginat-
riðið virðist vera verðmæti íslenskra
rita á heimsmarkaði vfirleitt —
meðal erlendra málfræðinga, bóka-
safna, í Kmhöfn, vegna landa vorra
þar og ríkjasambandsins; ennfrem-
ur í Noregi, Þýskalandi og hjá ensku
mælandi þjóðum, að ógleymdum
Vestur-Islendingum. En meginstöð
þarf að vera hjer í höfuðstaðnum,
rekin með kappi og þjóðrækni —
og styrk ríkisins. Sjerstaklega má
þar til nefna dæmi um tilhögun >i
merkja, ýmsar hagkvæmar reglur
og samninga um flutning blaða og
bóka o. s. frv. Skifti milli slíkrar
sölustöðvar og einstakra manna og
fjelaga, beinleiðis, eftir bókaskrám,
eftir kaupboðslistum o. s. frv-, gætu
gjört mjög mikið til þess að styrkja
tilveru sjálfstæðrar íslenskrar rit-
mentar. — Þar gæti mannfæðin veg-
ið með oss, en ekki móti. Hjer gæt-
um vjer notið þess, að fágæti er oft
sama sem ágæti.
Sem dæmi þess, hve herfilcga er
farið með ritmarkað vorn má nefna
atriði, sem einn maður, vel kunnnr
bóksölu í landinu, hefir bent mjer
Meðal Þingeyinga t. d. var fyrr-
um siður að afla sjer útiendra bóka
með lestrarf jelögum ; en íslensku rit
unum var safnað á heimilunum. Nú
rýra lestrarfjelög innlendan bóka-
markað með samtökum, en útlend
bóksala neytir gjaldþols landsmanna
til þess ýtrasta.
Um mörg einstök atriði, sem hjer
er bent á, mætti skrifa langar rit-
asta bindi af verki Páls E. Óla
sonar ,,Menn og Menntir“ er nú
einsdæmis lífsskilyrðum, langt fram; komið út. Mun þetta *rit reynast
j yfir alt sem manntala almennra les- þarft við dýpri rannsóknir um
> enda virðist hafa veitt vonir um.’ sögu íslands á því tímabili, sem
jVið þetta mætti minnast þess, að það nær yfir, einkum þar sem nú
jr.ikið og efnilegt tímarit, „Vaka“,!eru fengnar skrár yfir nöfn og rit,
hefir verið stofnað hjer á liðna ár-! er lúta að þessu. En um >sjálf-
inu, enda þótt telja megi hjer núlstætt vísindalegt gildi þessa helj-
mikla óáran og óbyrleg atvik um arverks, eða um hlutföll í með-
nýjar útgáfur slíkra rita. Er í þessu ferð hinna ýmsu efna, er hvorki
sambandi vert að geta um það, að .auðsagt nje heldur rjettlátt að
,,Skírnir“ er nú talinn elsta tímarit kasta fram yfirborðs álituxn.
á Norðurlöndum. Saga þess rits er ■ Mj°g merkilegt rit um „Svefn
mikilvæg og lærdómsrík sönnun Hnauma eftir Björgn Þorláks-
Jiess, hve hátt stendur málsrækt og dóttur, pírýðir ennfremur bóka-
Jijóðkend hinna víðdreifðu kaup- markað ársins. Er slíkt efni mjög
enda á íslenskum ritmarkaði. ; vinsælt líklegt til að vinna
hylli almennings, meðal vor, þar
,sem sú .alda rís nú mjög hátt
bæði hjer og annarstaðar, að
skygnast inn í leynda dóma sálar-
— Vilji menn nefna sjerstök rit-
verk, ísl., sem út komu á síðasta
árinu, ber efalaust að játa, að eng-
inn atburður hefir gjörst hjer í
ritsögu liðna ársins, sem vakið hafi
jafn gagngerða almenna eftirtekt . ... ’ ,
° ° ° þangað, í rekstri roksemdanna um
eins og „Nýi sáttmali , eftir Sigurð
Þórðarson, sýslumann. En þar sem
lífsins. Ritið mun auðvitað verða
mörgum þungskilið, hingað og
Skyr ocg rjómi
frá Kaldaðarnesi,
Mjólk allan daginn.
Sfmar
24 verslunin.
23 Poulsen.
27 Fossberg.
Klapparstíg 29,
lárnsmiðaverkfæri
„Konsum“ súkkulaði
„Husholdning“ súkkulaði
„Ergo súkkulaði
Steinl. rúsínur „Pansy“
Rúsínur
Sveskjur
Þurk. aprikosur
Þurk. epli
„Dancow“ mjólk
fyrirliggjandi.
G. lehrens
Sími 21. — Hafnarstræti 21.
rit þetta er ádeila um stjórnarmál
verður ekki lagður dómur á gildi
þess hjer. I vísindum hefir mikið
afreksverk verið leyst af hendi með
bók próf.' Bjarna Sæmundssonar.
dularheim vors innra manns. Er
vísindalegt snið og meðferð efnis
á þessu verki, en þó um leið mji>g!
ljóslega sett fram og á ágætu’
máli. Það, sem iit er> komið af
ritinu nær ekki til r.annsókna, nje
rökleiðinga uin fjarskvnjanir,
Er það nýjung á vorum tíma, að hyorki j svoköiluðum tíma nje
sjá æfistarfi fræðimanns beitt að geymi. en um þ4 hluti mun ai-
einu samfeldu verkefni. Svo vann menningur hj^ iengst um reyn-
Sveinbjörn Egilsson sjer til ódáins- agt fróðleiksfús.
minningar og svo væri gott að sjá ]vreðal jjöðmæla hefir komið út’
fleiri lærdómsmenn vinna, að þeim safn Hu]du -y^ yzta haf<< (Ak-
ýmsu stórvægu efnum, sem híða ureyrþ jyp bls. 8vo). Kvæði eitt
hjer reisnar og krafta til þess aii samnefnt bókinni (bls. 74) ber na.
heita á óplægða akra. F yrirsögn a ]j(4st vitui þess hve mikið býr í
verksins er: íslensk dýr I. (Rvk þessari gáfuðu skáldkonu, enda
1926; 528 bls. með myndum og þþtt hl4n vírðist t.aka efni sín
korti). En í formálanum (hls. X\ , fremur lausum tökum, víðast- En
getur höf. þess, að sá titill bókariun- af elnstökum ljóðmælum, sem
ar eigi að vera hvatning til upp- telja her til þessa 4rs> mœtti nefna
rennandi, íslenskra dýrafræðinga, tll (]œxnis — um .alment, hækkandi
að halda áfram þar sem hann hætt gllcli skáldskapa,r hjer á landi —
ir. Þessi drengilega eggjun mun ekki þess háttar kvæði, sem „Áramót“ ,
verða árangurslaus, enda er þetta („Vísir“, eftir Jón Magnússon)
mikla verk hans, um fiskana eina, 0g „Búálfur“ („Vörður'1, þýtt,
til stórrar sæmdar fyrir íslenskar eftir V. Rydberg). Hið síðar-
bókmentir. Nokkrar meginsetningar nefnda er snillilega fágað og virð-
þess eru líklegar til þess að hafa ist bera vott um mikla hæfileika
mikilvæg áhrif á almennar ráðstaf- til þess að flytja bundið mál.
anir, er lúta að útvegi, og ef til Bogi Th. Melsteð hefir gefið út
vill löggjöf um fiskiveiðar hjer við snotea æfiminning eftir Stefaníu
land. Væri sannarlega vonandi, að frændkonu sín,a (Kaupmh. 71. bls.) j
höf. nyti og við til þess, að gjöra með sjerlega fallegu erfiljóði, eft-
aðgengilega fyrir oss gagnsama ir sjera Valdemar Btriem.
þekkingu um sjerstaka hagi og Ennfremur hafa komið út ljóð-
hætti fiskja við Grænland. Því á- mæli „Draumsjónir“, tileinkuð
reiðanlega verður þess skamt að sÖmu, eftir Ásgei,r H. P. Hrauu-
biða, að fiskiflot.i vor sæki hjeðan dal (Rvík 62 bls.), kvæðabók Jó-'
til hinna óþrot.legu hafauðæfa úannesar úr Kötlum, „Bí, hí og
vestra, nú þegar vjer höfum rjett- þlaka“ hefir þegar verið umtöluð
inn til þess, í vorum eigin stjórnar- 1 Mbl
skrifstofum, að opna grænlenskar
hafnir og strandir fyrir íslenskum
veiðiskap.
Oðru átórvirki er og lokið á
liðna árinu, þar sem hið 4. og síð-
■ svuntur,
falEegir liiir
iyi

iSIS
Afsláttnr
verður gefinn á því,
sem eftir er af
Vetrurkápum
og
Vetrar höftum.
Verslun
lllil'i!
Nokkrir vetrarfrakkar verða
seldir óheyrilega ódýrt
næstu daga í
Einar Benediktsson.

Kaupið Morgunblaðið.