Morgunblaðið - 25.09.1928, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
3
MORGUNBLAÐIÐ
Stofnandi: Villi. Pinsen.
TJtgrefandi: Fjelag 1 Reykjavlk.
Rltstjðrar: J6n Kjartansson.
Valtýr Stefánsson.
AoKlýsingastjóri: E. Hafberg:.
Skrifstoía Austurstraeti 8.
Stml nr. 600.
Auglýsingaskrifstofa nr. 700.
Heimaslmar:
Jón Kjartansson nr. 742.
Valtýr Stefánsson nr. 1220.
E. Hafberg nr. 770.
Aakriftagjald:
Innanlands kr. 2.00 á mánuBl.
Utanlands kr. 2.50 - ----
I Iausasolu 10 aura eintakiB.
Erlendar símfrEgnir.
Khöfn, FB. 23. sept.
Kosningamar í SvíþjóÖ.
Frá Stokkhólmi er símað: Við
kosningarnar f Stokkhólmi til
neðri málstofunnar í fyrradag
unnu hægri menn eitt þingsæti,
frjálslyndir eitt, kommúnistar tvö,
*en jafnaðarmenn töpuðu tveimur
þingsætum. Kosningaiirslit í öllu
landinu urðu því þau, að liægri-
menn fengu sjötíu og þrjú sæti,
bændaflokkurinn tuttugu og sjö,
líberalar fjögur, frjálslyndir tutt-
ugu og átta, soeialistar níutíu,
Kommtínistar átta.
Lofren utanríkismálaráðherra
fjell í kosningunum.
Skeyti frá Stokkhólmi til Social-
■ demokraten í Kaupmannahöfn
hermir, að það' sje ósatt, að sósíal-
istar hafi gert kosningabandalag
við kommúnista. Kommúnistar
hafi hinsvegar stolið ^flokksheiti
'sósíalista í kosningunum, en só-
síalistar hafi ekki getað hindrað
það, þareð flokksheitin sjeu ekki
lögvernduð.
Frá Þjóðabandalaginu.
Frá Genf er símað: Nefnd
Þjóðabandalagsins hefir samþykt
-að heimila forseta afvopnunar-
nefndarinnar að kalla nefndiua
saman í síðasta lagi í ársbvrjun
1929, þótt ekki takist að jafna
ágreininginn á milli stórveldanna
um takmörkun vígbúnaðar á sjó.
Onnur Þjóðabandalagsnefnd hef-
ir samþykt tillögur um alþjóða-
•gerðardómssamning, sem ríkin
'geta undirskrifað strax ef vill.
Nýtt deiluefni.
Khöfn, FB. 24. sept.
Frá París er símað: Blaðið New
York American, sem er eign blaða
kóngsins William R. Hearst, er á
mörg blöð í Ameríku, hefir birt
brjef frá frakknesku stjórninni til
sendiherra Frakklands í ' höfuð-
'borgum stórveldanna. Brjefið fjall
ar um frakknesk-breska flotasamn
inginn. Frakknesk blöð láta í Ijós
að þeim þyki miður að blöð í
Bandaríkjunum birti frakknesk
trúnaðarbrjef, en segja hinsvegar,
að ekkert standi í brjefunum,
sem eigi sje þegar kunnugt. Líta
þau svo á, að brjefið skvri nánara
tilganginn með samningnum, sem
miði eingöngu að því, að fmna
•grundvöll til samninga fyrir tak-
mörkun vígbúnaðar á sjó.
Samkvæmt símfregn frá Banda-
ríkjunum nota hernaðarsinnar þar
'brjefin óspart í kosningabarátt-
unni. Þannig birtir New York
American brjefið undir yfirskrift-
inni: Tvö stórveldi hafa gert
bandalag sín á milli gagnvart
Barnaríkjunnm.
Bændur og tisi
&
Framsðkuarlíðii á flótta.
i.
Bins og skýrt hefir verið frá
áður hjer í blaðinu stofnaði mið-
stjórn íhaldsflokksins til fjögra.
laíidsmálafunda í Vestur-gkafta-
fells- og Rangárvallasýslum í þess-
um mánuði og bauð miðstjórn
Framsóknarflokksins á fundina.
Fundirnir voru haldnir: í Múla-
koti á Síðu þann 15. þ. m., í
Vík í Mýrdal þann 18. þ. m., við
Sauðhúsvöll undir Eyjafjöllum þ.
20. þ. m. og á Stórólfshvoli í Hvol-
hreppi þ. 21. þ. m. Af liálfu ílialds-
flokksins fóru lijeðan á fundi
þessa þeir Jón Þorláksson, Ólafur
Thors og Jón Kjartansson ritstj.,
sem var frambjóðandi flokksins í
Vestur-Skaftafellsssýlu við síðustu
kosningar.
Það þótti tíðindum sæta, að á
fundina komu fleiri en boðnir
vcru.Miðstjórn Framsóknarflokks-
ins sendi þá Jónas Jónsson dóms-
raálaráðherra. Ásgeir Ásgeirsson
og Bjarna Ásgeirsson, en auk þess
tók Jónas ráðherra með sjer á
fundina tvo sósíaíista, þá Jón
Baldvinsson og Harald Guðmunds-
son. Vafalaust hefir Jónas álitið
tímabiert að kvnna bændum sam-
herjana úr flokki sósíalista, en
liætt er við, að reynslan hafi í
þetta sinn kent honum að full-
snemt sje að boða bændum fagn-
aðarerindi sósíalista alveg ómeng-
að. — Sigurður Eggerz bankastj.
mætti á þrem fundunum og voru
þá aðkomnir stjórnarandstæðingar
orðnir fjórir og stjórnarliðar fimm.
Allir voru fundirnir mjög vel
sóttir. Var giskað á að fundinn í
Múlakoti hafi sótt um 200 manns,
í Vík um 400, að Sauðhúsvelíi 200
og Stórólfshvoli um 300.
Mú 1 akotsfun duriníT~byrjaði með
karpi um fundarsköp. Höfðu fund-
arboðendur sett þaui fundarsköp,
að fundartíminn skyldi skiftast
jafnt milli stjórnarandstæðinga og
stjórnarliða. Þessu mótmælti Jón-
as ráðherra og sósíalistar. Þeir
vildu skifta fundartímanum jafnt
milli fhalds- Framsóknar- og só-
síalista. Sáu gætnir fundarmenn að
þetta voru rangindi og mótmæltu
frekju Jónasar og hans samherja.
Svo sem gefur að skilja, gerðu
stjórnarandstæðingar harða at-
lögu að stjórninni á fundunum
fyrir ýms/ óheillaverk sem hún
hefir framið bæði á þingi og utan
þings.
Binlcum var deilt á dómsmála-
ráðherrann, enda eru syndir hans
stærstar og veigamestar. — En
það vakti mikla athygli, að Fram-
sóknarþingmennimir sem mættir
voru á fundunum, reyndu ekki
með einu orði að verjæ gerðir
dómsmálaráðherrans. Þeir ljetu
raðlierrann sjálfan og samherja
hans, sósíalista, vera eina um
vörnina.
Aðeins t.veir innanhjeraðsmenn
urðu til þess að rjetta stjórninni
liðsvrði, þeir sjera Jákob Ó. Lár-
usson í Holti og Lárus Helgason
alþm. Sjera Jakob mætti á tveim
fundum, í Vík og við Sauðhúsvöll.
Hann fór að verja Tryggva Þór-
liallsson forsætisráðherra, sem
ekki Iiaiði verið nefndur á nafn.
Lárus mætti á fundunum í Skafta-
fellssýslu, enda var honum sjer-
siaklega boðið þangað.
Allmargir hjeraðsmenn urðu til
þess að' veitast að stjórninni og
hennar gerðum. Á Víkurfúndinum
gerði Gísli Sveinsson sýslumaður
snarpa árás á stjórnina fyrir ýms
verk hennar. Þar töluðu og úr
hópi stjórnarandstæðinga, þeir
Þorlákur Björnsson bóndi í Eyjar-
hólum og Stefán Hannesson kenn-
ari í Litla-Hvammi. Á Stórólfshvols
fundihum sóttu fjórir bændur
fast að stjórninni: Einar Jónsson
alþm., Skúli Thorarensen á Móeið-
arhvoli, Guðmundur Erlendsson á
Núpi og Þorvaldur Jónsson ó
Skúmstöðum.
Ekki er minsti vafi á, að stjórn-
arandstæðingar voru í meirihluta
á öllum fundunum. Þeir gerðu
hvarvetna harða sókn, sem hjelst
fundina á enda. Ráðherrann og
samherjar hans sósíalistar, hjeldu
uppi vörn af veikum mætti, en
þingmenn Framsóknar forðuðust
að snerta á deilumálunum.
I næstu blöðum verður sagt ítar-
lega frá fundum þessum, en rjett
þykin strax að athuga hvaða er-
indi sósíalistar áttu til bændanna.
II.
Margir bændur eystra voru
undrandi yfir þeirri dirfsku Jón-
asar ráðherra, að hann skyldi þora
að koma með sósíalista með sjer
á bændafundi. Og í raun og veru
er eðlilegt að menn sjeu undrandi
yfir þessu, því að þótt vitanlegt
sje að Jónas er sjálfur sósíalisti
í húð og hár, hefir hann hingað
til ekki þorað að látai á því bera,
heldur hefir hann skriðið' undir
fölsku flaggi á náðir Framsókn-
arflokksins og tekist að villa svo
rækilegai á sjer heimildir, að þar
hefir hann einnig náð æðstu
völdum.
Til þess að skilja enn betur hina
undraverðu stjórnmálastarfsemi
Jónasar Jónssonar ráðherra, þar
sem hann stendur með annan fót-
inn í forystuístaði Framsóknar en
beinir þó öllum sínum kröftum
til þess að efla mátt og gengi só-
síalista, er nauðsynlegt að líta
nokkuð aftur í tímann og sjá
hvernig umhorfs var hjer þegar
líkami Jónasar fluttist úr herbúð-
um sósíalista yfir til bændanna.
Framsóknarflokkurinn var stofn-
aður árið 1916, aðallega fyrir til-
verknað Jónasar Jónssonar þáver-
andi foringja sósíalista. Einn af
forvígismönnum sósíalista, Jón
heitinn Thoroddsen, skýrir frá
flokksmyndun þessari í Alþýðu-
blaðinu 1923 á þessa. leið:
„fslensk jafnaðarstefna er ung
og hefur að mörgu leyti átt erfitt
uppdráttar. Hún barst hingað með
an við áttum í deilum við Dani og
þjóðin var illa undir það búin að
skilja hana og veita henni viðtöku.
Margir voru vonlitlir um, að hún
mundi festa rætur nema í stærstu
kauptúnum landsins. En hjer ar
aðallega bændaveldi, bæði vegna
jiess live margir þeir eru, en eink-
um vegna þess hve lcjördæmaskip-
unin er ranglát. Það varð að vinna
jm til fylgis við stefnuna.
Það er reýnsla annara þjóða, að
bændur skilja best annan þátt
]) j óðn ý t in gari nnar, samvinnuna.
Greiðfærasta leiðin var því að gera
j)á að samvinnumönnum, byggja á
þeim grundvelli, sem lagður hefur
■verið með kaupfjelögunum.
Það ráð var þess vegna upp tek-
ið að stofna Framsóknarflokkinn
og valdist aðallega til þess einn af
þáverandi forvígismönnum jafnað-
’armanna í Key 1<javík, Jónas Jóns-
son frá Hriflu.“
Oll stjórnmálastarfsemi Jónasar
Jónssonar er glögg sönnun þess
að Jón heit. Thoroddsen hefir
skýrt satt og rjett frá, enda eng-
inn treyst sjer til að neita því að
svo væri.
Fimm ár eru liðin síðan Jón
hcitinn Thoroddsen gaf lýsingu af
stjórnmálastarfsemi Jónasar frá
Hriflu; öll jiessi ár hefir Jónas
haft forystuna í Framsókn, en
afstaða hans gagnvart. sósílalist-
um hefir verið óbreytt frá upp-
hafi.
Það er í raun og veru eðlilegt
og skiljanlegt, að Jónas ráðherra
hafi litið' svo á. nú, að óhætt mundi
að sýna bændum stefnu sósíalista
í sinni rjettu mynd. Síðan Jónas
settist í ráðherrasætið hefir hann
einn ráðið nálega öllu og hvar-
vetna, sem því hefir verið við kom-
ið, hefir vilji bændanna verið lát-
inn þoka fyrir vilja sósíalista.
Þetta hafa samherjar Jónasar í
stjórninni látið óátalið og sömu-
leiðis þingmenn Framsóknar íir
bændahóp. Jónas gat því haft á-
stæðu til að haícTa, að ísíenskir
baíndur væru orðnir móttækilegir
fyrir ómengaða stefnu sósíalista.
Og þess vegna tók hann nú með
sjer á fundina ])á Jón Baídvins-
son og Harald.
En hjer skjátlaðist Jónasi
herfilega.
A é-..........~ \
m.
Vafalaust hefir verið svo um
talað milli samherjanna, Jónasar
ráðherra og sósíalistanna, áður en
þeir' fói-u á fundina, að sósíalist-
arnir skyldu þreifa fyrir sjer
hvernig þjóðmálastefnu þeirra yrði
tekið meðal bænda. Þetta kom
skýrast. í ljós á fyrsta fundinum,
í Múlakoti. Þar kom Haraldur inn
á þjóðnýtingarkenningu sósíalista;
lýsti jiví yfir skýrt og afdráttar-
laust, að sósíalistar væru á móti
því, að einstaklingar ættu frarn-
leiðslutækin,- stefna þeirra væri
að ríkið eð'a sveitafjelögin ættu
þau og starfræktu. Stefnan
væri sú, að taka framleiðslutækin
af . einstaklingunum þ. á. m.
jarðirnar af bændum. Harahlur
sagði ennfremur, að svo gæti farið
að stofnað yrði til blóðugrar bylt-
ingar til þess að koma á þjóðfje-
lagsskipulagi þeirra,jafnaðarmanna
Því öflugri sem mótstaðan yrð'i því
nær stæði blóðug bylting. Loks
hjelt Haraldur j)Ví framý að þeir
sem íhaldið styddu til lcosninga
vildu að bvltingin vrði blóðug!
Ekki er minsti vafi á, að mikl-
um óhug sló á allan ])orra fundar-
manna, er þeir heyrðu boðskap
Haralds. Þjóðnýtingar- og einok-
unarkröfur sósíalista eiga lítið er-
indi til bændanna. Bændur vilja
sjálfir eiga jarðirnar er þeir búa
á, enda reynslan búin að sýna og
sanna að jörð í sjálfsábúð er betur
setin, en sú sem í leiguábúS' er.
Byltingarskraf sósíalista skoða
•
O
O
o
o
o
o
o
o
o
o
o
í hetltisaln:
Kryddwörur* allskonar.
Saitpjetup,
Virtbepjaedik,
Edikssýra,
Bl t steinn,
C&techu.
H f. Efnaserð Reykjavfkur. ;
o
o
o
o
o
o
o
o
tfösnabilastöðin,
Tryggvagötu (beint á móti Liver-
pool) opin frá 6 f. h. til 8 e. h.
hefir sima
1006
Wleyvant Sigurðsson.
oo
oo
o o
oo
oo
oo
o é
oo
oo
#•
;; leðupfeíti heldur leðr- ;;
;; inu mjúku og gerir það ;;
oo
oo
oo
oo
endingarbetra.
oo
bændur sem hvert annað fáránlegt
hjal, sem ekkert inark sje á tak-
andi. Þeír myndÚ og vefða mánúa'
fyrstir til jþess að rísa öndverðir
gegn slíku ofbeldi. í eðli sínu eru
bændur friðsamir borgarar, en
þannig sltapi farnir, að þeir myndu
síst geta þolað kúgun og ofríki
sósíalista.
Jónas ráðbei’ra ljet byltinga- og
þjóðnýtingarskraf Hara.lds afskifta
laust á fyrsta fundinum; ætlaði
auðsjáanlega að sjá hvað fram
færi. Ef bændur hefðu tekið hoð-
skapnum vel eð'a látið afskifta-
lausan, er ekki minsti vafi á að
Jónas liefði sjálfur látið til skar-
ar skríða.
En mótstaða bænda var svo aug-
ljós og áberandi að Jónas misti
kjarkinn, enda sáu þingmenn
Framsóknar, Ásgeir og Bjarni,
þann kost vænstan að gefa yfir-
lýsingu gagnstæða þjóðnýtingar-
stefnu sósíalista; þeir töldu rjett
að bændur ættn sjálfir jarðirnar,
útgerðarmaðurinn skipin o. s. frv.
Og mótstaðan harðnaði fund af
fundi og á þriðja fundinum sá J.
J. sig til neyddam að gefa sams-
lconar yfirlýsingu.
Árið' 1916 skreið Jónas Jónsson
— með grímu yfir höfðinu — yfir
til bændanna, með þann fasta á-
setning að vinna þá til fylgis við
jafnaðarstefnuna.
Árið 1928 álítur Jónas tímabært
að prófa hver árangurinn af iðju
hans liafi orðið og tekur sósíalista
með.sjer á bændafundi til þess að
þeir geti flutt bændum ómengað-
an boðskapinn.
En þegar Jónas sjer hve sorg-
lega lítill árangurinn hefir orðið,
flýr hann af liólmi og setur grím-
una aftur yfir höfuðið. Og í þeirri
von að bændur hafi ekki sjeð und-
jr grímuna, mun hann enn um
stund halda áfram stjórnmála
starfsemi sinni á svipaðan hátt og
að undanförnu.