Morgunblaðið - 04.09.1939, Blaðsíða 3

Mánudagur 4. sept. 1939.
MORGUNBLAÐIÐ
Útgef.:’ H.f. Árvakur, Reykjavík.
Ritstjörar: Jön Kjartansson og Valtýr Stefánsson (ábyrgðarmaöur).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjörn, augiýsingar og afgreiSsla: Austurstræti S. — Simi 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,00 á mánuSi.
1 lausasölu: 15 aura eintakiS — 25 aura me'ö Resbók.
DIMMASTI
Alt fram á laugardagskvöld
lifðu vonir manna um það
að styrjöld yrði afstýrt. Þýski
herinn var þó kominn tugi kíló-
Tnetra, að sagt var, inn í Pól-
land. Loftárásir gerðar á marg-
.ar pólskar þorgir. Þar var styrj-
öld í algleymingi.
En alt fram á laugardags-
lívöld frjettist um það, að
'Mussolini væri að vinna að því,
að koma á sáttafundi. Forsætis-
ráðherrar Breta og Frakka
þökkuðu honum friðarviðleitni
hans. En áður en nokkuð slíkt
;yrði gert, þyrfti Hitler að kalla
þýsku hersveitirnar úr Póllandi,
inn fyrir þýsk landamæri.
Hann fjekk frest til kl. 11 á
sunnudagsmorgun. Ekkert svar
ikom frá honum. Þá gekk for-
sætisráðherra Breta að hljóð-
nemanum í ráðherrabústaðnum
í Downing Street og tilkynti
alheim, að úr því ekkert svar
væri komið frá Þýskaiandi, úr
því þýski herinn væri ekki kall-
=aður til baka, .þá væru Bretar á
þessu augnabliki komnir í stríð |
við Þjóðverja.
Ræða hins breska forsætisráð-
herra er birt á öðrum stað hjer
í blaðinu, og því óþarfi að end-
urtaka hana hjer.
Er þau orð höfðu verið töluð:
var heimssyrjöldin skollin á að
nýju, önnur á sama mannsaldri.
Það lætur nærri að menn trúi
«kki sjálfum raunveruleikanum,
trúi ekki sínum eigin eyrum.
*
Og þó. Var þetta annað en
blekking? Var það í gær eða
■fyrradag, eða í vikunni sem leið,
að styrjöldin braust út? Hefir
ekki verið styrjöld í álfunnij
undirbúningur, forsaga að þeim
hildarleik, sem nú er að hefj-
ast? Hvað um Spánarstyrjöld-
ina? Var hún ekki skoðuð, sem
einhverskonar æfingaspil á
undan öðru meira? Hertaka Al-
baníu? Innlimun Austurríkis og
annað, sem gert hefir verið þar
um slóðir?
Var það nema tálvon, sem
aldrei gat ræst að deilumál álf-
unnar leystust á friðsamlegan
hátt, úr því sem komið var? Það
reyndust tálvonir, svo mikið er
víst.
*
Um atburðina síðustu dægr-1
in verða í framtíðinni skrjfaðar
bækur. Ef einhver verður uppi-'
standandi til að skrifa þær. —
Margt kemur þar vafalaust í
ljós, sem almenningi nú er huL
ið. En af þeirri viðburðamergð
og málaflækju, er það eitt mesta,
umræðuefnið, hve ósamhljóða
frásagnir koma frá stjórnum ó-
friðarríkjanna um aðdragand-
ann að styjöldinn.
Meginástæðan fyrir herferð
Hitlers á hendur Pólverjum
sagði hann vera það, að hann
hefði sent þeim ákveðin sátta-
hoð, en þeir engu svarað nema
DAGURINN
með allsherjar hervæðingu. I 48
klukkustundir kvaðst hann
hafa beðið eftir svaiú, en ekk-
ert svar fengið. Þá var þolin-
mæði hans þrotin, og þýska
hernum var fyrirskipað að ráð-
ast inn í Pólland og láta vopn-
in tala.
En forsætisráðherra Breta
hefir skýrt frá því, og hann
nefndi það enn í sinni stuttu
ræðu í gær, er hann sagði Þjóð-
verjum stríð á hendur, að þessi
sáttaboð, sem einveldisherrann
talaði um, hefðu aldrei til Pól-
verj"a komið.
Það er ekki von á friðsam-
legri lausn deilumála við sátt-
borð, þegar svo mikið ber á
milli, ekki aðdns um skoðanir,
heldur um viðburði þá, sem
augljósastir ættu að véra.
★
En hvað sem sagt verður um
viðburði dagsins í gær, og af-
leiðingar þeirra, munu hllir,,
hvar í flokki sem þeir standa,
hverrar þjóðar sem þeir eru,
geta verið sammála um, að sá
dagur var einn hinn dimmasti,
sem runnið hefir upp yfir menn-
1 ingarþjóðir Evrópu.
Það voru þung skref fyrir
Chamberlain forsætisráðherra,
I að ganga að hljóðnemanum í
ráðherrabústaðnum í Downing
Street í gær. Og þung verða þau
mörg sporin, er þeir stíga menn-
irnir sem handleika morðtól
menningarþjóðanna næstu vik-
ur, eða mánuði, eða ár.
Hver veit hvert stefnir, hve-
nær endir þar á verður?
Lagður horn-
steinn að Matt-
híasarkirkju
á Akureyri
I gær var lagður hornsteinn í
hina veglegu Matthíasar-
kirkju á Akureyri. Kirkjubygg-
ingin er nú komín svo langt, að
hún kemst undir þak í næsta mán-
uði.
Mikið fjölmenni var við hina
hátíðlegu athöfn.
Fyrst var sunginn sálmurinn
„Faðir andanna“- Síðan flutti
Friðrik Rafnar vígslubiskup ræðu.
Þá flutti Steiugrímur Jónsson
fyrv. bæjarfógeti aðra ræðu, þar
sem hann skýrði frá tildrögum
kirkjubyggingarinnar 0g bygg-
ingunni sjálfri. En athöfn þessi
hafði dregist svo lengi vegna þess
að það var fyrst nú sem söfnuð-
urinn fjekk umráð yfir kirkj-
unni.
„Dr. Alexandrine“ kom í morg-
un frá Kaupmanuahöfn. Hún kom
að liafnarbakkanum á ellefta tím-
anum.
Svar
Nær rjettum tveim tímum
eftir að Bretar sögðu
Þjóðverjum stríð á hendur,
eða kl. li/2 e. h. í gær, var
eftirfarandi yfirlýsing birt
í þýska útvarpinu:
Breska stjórnin hefir í orð-
sendingu til þýsku stjórnarinn-
ar sett fram þá kröfu, að þýska
stjórnin kalli til baka hersveitir
gínar, sem þegar eru komnar inn
á pólskt landssvæði. KI. 9 í morg-
un afhenti breski sendiherrann í
Berlín þýsku stjórninni þá ófyr-
irleitnu kröfu, að ef fullnægjandi
svar væri ekki komið til London
,kl. 11, myndi England líta svo á,
,sem það væri komið í styrjöld við
Þýskaland. Sendiherra Bre(;a í
Berlín hefir því verið afhent eft-
irfarandi minnisskjal:
Þýska stjórnin hefir fengið í
.hendur úrslitakosti Bretlands frá
3. september 1939. Þýska stjórn-
in hefir þessu til að svara:
1) Þýska þjóðin og stjórnin
hafna því, að taka á móti úr-
slitakostum frá bresku stjórninni,
hvað þá’fullnægja þeim.
2) I marga mánuði hefir í
raun og veru ríkt á austurlanda-
mærum Þýskalands hernaðará-
stand. Síðan Versalasáttmálinn
var undirritaður, hefir öllum rík-
isstjórnum Þýskalands verði neit-
að um friðsamlega endurskoðun
á þessum sáttmála. Breska stjórn
in hefir hvert sinn snúist á móti
slíkri endurskoðun. Án þessarar
afstöðu bresku stjórnarinnar
hefði fyrir löngu fundist skynsam
,legur grundvöllur að samkomu-
lagi við Pólland. Því að Þýska-
land hefir ekki í hyggju, að eyði-
leggja pólska ríkið, heldur það
eitt, að bæta um þau atriði Ver-
salakerfisins, sem allir skynsam-
lega hugsandi stjórnmálamenn
hafa viðurkent að væru óþolandi
til lengdar. Einnig breskir stjórn-
málámenn hafa lýst því yfir, að
þeir litu á ástandið í Austur-
Evrópu sem vísi til komandi styrj
alda. Slík friðsamleg endurskoð-
un málanna var einnig ætlan hinn
ar nationalsosiaistisku stjórnar
Þýskalands, en sú ætlan hefir ver-
ið að engu gerð af breskum stjórn
málamönnum.
3) Breska stjórnin hefir — og
mun það vera algert einsdæmi í
sögunni — gefið pólska ríkinu
umboð til þess að fremja hvers-
konar ofbeldi gegn Þýskalandi
eftir geðþótta sínum. — Breska
stjórnin lofaði Póllandi hernaðar-
legri aðstoð gegn hverri tilraun
Þýskalands til að snúast til varn-
ar. Eftir það varð framferði Pól-
lands algerlega óþolandi. Pólverj
ar hafa síðan beitt Danzig við-
skiftalegum þvingunaraðgerðum
og ógnað borginni hernaðarlega.
Alt þetta með samþykki bresku
stjórnarinnar..— Þýska stjórnin
hefir í 5 mánuði horft upp á þján-
ingar hinna þýsku íbúa, sem Pól-
verjar hafa kvalið, án þess að
grípa til valdbeitingar. — Þýska
stjórnin hefir aðeins lýst yfir því
við Pólland, að ef slíku færi fram,
sæi hún sig neydda til að grípa
til gagnráðstafana. — Breskum
stjórnmálamönnum hefði verið
auðvelt að fá því til leiðar komið,
að Pólverjar tækju upp skynsam-
Þjóðverja
til Breta
— eftir að Bretar höfðu
sagt þeim stríð á hendur
legri afstöðu í þessum efnum.
Þeir hafa ekki gert það, heldur
þvert á móti stappað stálinu í
Pólverja. Breska stjórnin hefði
getað bjargað friðnum, hefði hún
viljað, en*í stað þess hefir hún
hafnað friðartillögum Mussolin-
is. Breska stjórnin ber þess vegna
ábyrgð á þeim miklu þjáningum,
sem nú eru komnar yfir margar
þjóðir og munu koma yfir þjóð-.
irnar.
4) Eftir áð afstaða pólsku
þjóðarinnar hafði gert að engu
allar vonir um friðsamlega lausn,
án þess að breska stjórnin gerði
nokkuð til þess að hindrá þessa
afstöðu, ákvað þýska stjórnin að
gera enda á þessu ástandi, sem
ógnaði bæði innanlands friði
Þýskalands og friðinum út á við,
til þess að verja öryggi sitt og
heiður. Þýska stjórnin hefir ekki
í hyggju, vegna geðþótta bresku
stjórnarinnar að þola ástand í
Austur-Evrópu sams konar og
það, sem ríkir í Palestínu. Þýska
þjóðin vill ekki þola misþyrming-
ar Þjóðverja.
5) Þýska stjórnin neitar því
að kalla her sinn á brott frá Pól-
landi og sætta sig aftur við hinn
gamla órjett. — Ákvörðun þýsku
stjórnarinnar, að taka nú upp
baráttuna, er í fullu samræmi við
álit margra breskra stjórnmála-
manna. Þýska þjóðin og stjórn
hennar hafa oftar en einu sinni
boðið Englandi vináttu. Þar sem
breska stjórnin hefir ekki viljað
taka slíkum tilboðum, ber hún ein
ábyrgðina á afleiðingunum. —
Þýska þjóðin og stjórn hennar
hafa ekki í hyggju að leggja und-
ir sig heiminn, heldur aðeins
verja frelsi sitt og rjett.
HITLER
ÁVARPAR
HERINN
Hitler gaf samtímis út ávarp
til hermanna sinna á austur- og
vesturvígstöðvunum.
í ávarpinu segir, að England
hafi mánuðum saman reynt að
umkringja Þýskaland, á sama
hátt og fyrir heimsstyrjöldina
síðustu. Enda þótt Þýskaland
hafi engar landakröfur gert á
hendur vesturríkjunum og jafn-
vel boðið þeim vináttu sína, hafi
nú England látið grímuna falla,
og sagt Þýskalandi stríð á hend-
ur og rjettlætt það með yfirskins
ástæðum einum.
Hitler minnist á samninginn
við Sovjet-Rússland, sem trygði
Þýskalandi frið við stærsta ríki
austursins. Austurherinn hvetur
hann til að gera sitt ítrasta, og
muni þá Pólverjar verða sigraðir
á fáum vikum. Eftir það sje hægt
að einbeita öllu afli 90 miljóna
þjóðar gegn vesturvígstöðvunum.
Hermennina á vesturvígstöðv-
unum hvetur hann til að standa
gegn öllum árásum, sem múr úr
járni og stáli, 100 sinnum öflugrl
en varnarher vesturvígstöðvanna
í síðustu styrjöld, sem aldrei hef-
ir Verið sigraður.
I lok ávarpsins segist hann
sjálfur ætla að fara til vígstöðv-
anna, þegar í dag.
TIL NASISTA
í ávarpi til meðlima nazista-
flokksins segir Hitler, að hinum
gyðinglegu f jandmönnum hafi nú
tekist að koma af stað styrjöld
gegn Þýskalandi. — Tilefnið sje
jafnupplogið og 1914, í því hafi
ekkert breyst. í
En Þýskaland hafi breyst sið-
an þá, og árið 1918 muni ekki
endurtaka sig.
Hann segir, að hverjum þeim,
sm nú stji sig gegn hagsmuhum
þjóðarheildarinnar, muni verða
útrýmt með fullkomnu miskunn-
arleysi. Hver sem vilji auðgast á
styr’jöldinni, muni týna lífinu. —
Alt, sem vjer eigum nú, er auka-
atriði, segir í ávarpinu, aðalat-
riðið er, að Þýskaland sigri.
Alt, sem vjer kunnum a,ð missa
í þessu stríði, er þýðingarláust,
mikilsvert er það eitt, að Þýska-
landi takist að standast árásir
óvinanna. Þá munu hinir ensku
stríðsbruggarar sjá, hvað það
þýðir, að ráðast á stærsta þjóð-
ríki Evrópu.
Vjer höfum engu að tapa, seg-
ir Hitler að lokum, en alt að
vinna. ' (F.O.).
Norðurlönd
og stríðið
Miklar líkur þykja nú til
þess, að Stauning forsæt-
isráðherra Dana muni nú bæta
tveim mönnum úr íhaldsflokkn-
um danska og tveim mönnum
úr vinstri flokknum inn í ráðu-
neyti sitt.
Stjórnin fekk í fyrradag
heimild danska þingsins til þess
að taka í sínar hendur yfir-
stjórn yfir sölu allrar neyslu-
vöru til þess að ákveða hámarks
verð á vöritm. Byrgðaráð verð-
ur skipað í Danmörku og bann
verður lagt við útflutningi land-
búnaðarafurða ef nauðsyn kref-
ur.
I gær voru öll dönsk skip,
sem lágu í höfn auðkend eftir
fyrirmælum ríkisstjórnarinnar.
Var danski fáninn málaður á
hliðar þeirra og nafnið „Dan-
mark“ letrað með stórum stöf-
um fyrir ofan.
Auk þess var frá því gengið,
að þau gætu auðkent sig á þil-
fari fyrir flugvjelum.
Norræn samvinnunefnd um
vöruútvegun fyrir norðurlönd-
in kemur saman á fund í Stokk-
hólmi í dag. FÚ.