Morgunblaðið - 02.03.1940, Page 5

JLangardagur 2. mars 1940.
i ~ '
Otgef.: B.f. Árvakur, Reykjavlk.
Rltatjðrar:
Jðn K'jartanaaon,
Valtýr StefAnaaon (kbyrkCaraa.).
Anglýaingar: Árnl óla.
Rltatjörn, auslýaingar o* afarralQala:
Austuratraetl 8. — Slaal 1(00.
Áakrlftargjalð: kr. t,00 6. mknuSl.
( lausasölu: 16 aura eintaklC,
25 aura »«8 Laabðk.
Heimtir úr helju
PAU gleðitíðindi bárust hing-
að í gærmorgun, að vjel-
báturinn „Kristján“ væri kom-
ínn fram og að mennirnir, fimm
talsins, væru allir komnir í land
og furðanlega hressir eftir tólf
•daga hrakninga úti á hafi.
Það var tilviljun ein, að
hrakningasaga bátsverjanna á
,#,Kristjáni“ varð skráð og að
tiún þessvegna geymist í ann-
álum. Þeir eru margir íslensku
fcátarnir, sem hafa lent í svipuð-'
'.um hrakningum, en endirinn hef-
ir oftast orðið sá, að engin saga
hefir verið skráð um afrek sjó-
mannanna, sem háðú baráttuna
við hin óblíðu náttúruöfl, af
J>eirri ástæðu, að enginn varð til
að segja söguna.
En fyrst svo giftusamlega
tókst til í þetta sinn, að þjóðin
Hefir heimt úr helju hina fimm
eqógarga af „Kristjáni“, og
þeirra saga verður þess vegna
færð í letur, ætti hún að verða
tíl að minna okkur á, hvað enn
er ógert til öryggis hinni dug-
miklu sjómannastjett.
ölíum ber saman um, að eitt
besta Öryggistækið í fiskibátana
'öje góð talstöð. Þessar stöðvar
eru komnar upp í marga báta,
en hinir eru þó fleiri, sem enga
talstöð hafa. Og þar sem kostn-
aðurinn við að koma upp stöðv-
nninn hefir aukist all-verulega,
eftir að stríðið braust út, er
Hætt við, að dráttur verði á
framkvæmdum, nema þá að hið
• opinbera hlaupi meira undir
bagga en verið hefir.
En getur nokkur vafi leikið
-á því, að hið opinbera eigi hjer
að hlaupa undir bagga? Er það
ekki fyrst og fremst í þágu
Heildarinnar — þjóðarinnar —
• að gert sje alt, sem unt er, til
|>ess að tryggja öryggi sjó-
mannanna ?
Hrakningasaga bátsverjanna
•á „Kristjáni“ hrópar á aðgerð-
ir og framkvæmdir í þessu
máli. Þessi bátur hafði enga tal-
stöð. Hann var 12 daga í hrakn-
ángum úti á hafi, í stórsjó og
iliviðri. Vjelin var biluð. Leitað
var bátsins í viku, en árangurs-
laust. Svo var leitinni hætt og
fullvíst talið, að bátturinn hefði
ffarist með allri áhöfn.
Allar líkur benda til þess, að
,„Kristján“ hafði ekkiveriðlangt
■ijurtu frá skipunum, sem leituðu
hans. Það má því telja nokkurn
veginn víst, að ef talstöð hefði
verið í bátnum, hefði lítil sem
engin leit orðið, því að þá hefðu
ibátsmenn getað sagt til sín.
Takmarkið er: Allir fiskibát-
íar með talstöðvar! Tökum viss-
ar stærðir báta árlega og skyld-
nm þá til þess að hafa talstöð.
Höldum svo þannig áfram, uns
takmarkinu er náð og talstöð
•er komin í hvern bát.
O i
Vestur-íslensk höfðingshión
Pað þótti að vonum sýna
bæði rausn og ræktar-
semi, þegar hlójðbært varð
á liðnu sumri, að þau Krist-
ján Jónsson frá Sveinatungu
og Guðrún Davíðsdóttir frá
Fornahvammi, er um langt
skeið hafa verið búsett í
Duluth-borg í Minnesota,
hefðu gefið Lestrarf jelagi
fyrir Norðurárdalshrepp
myndarlegt bókasafn og' ríf-
lega fjárupphæð.
En okkur, sem þekkjum af eig-
in reynd risnu og liöfðingslund
þessara sæmdarhjóna, kom þessi
gjöf þeirra^ í þágu heimaSveitar-
innar alls ekki á óvart. Oestrisni
þeirra er víðkunn vestan hafs, og
þá eigi síður djíipstæð ást þeirra
á íslenskum menningararfi, jafn-
hliða ræktinni til lands og þjóðar.
Kunna þau hjónin vel að meta
það, sem kjarngott er og fagurt
í íslenskum bókmentum að fornu
°g nýju, og var það því hreint
engin tilviljun, að ræktarsemin til
átthaganna fann sjer framrás í
hugmyndinni um að stofna lestr-
arfjelag á þeim slóðum. Það hefir
einnig, ef til vill, kynt undir þá
hugmynd, að þeim hefir enn verið
í fersku minni, hversu þröngt var
um bókakost fyrir fróðleiksfúsa
unglinga á þeirra æskuárum, og
liafa því viljað gera núverandi
(og framtíðar) æskulýð heima-
bygðarinnar hægara um vik í þeim
efnum.
★
í dreifbýli fslendinga vestan
hafs, utan bygðartaga þeirra, eru
allvíða menn og konur af ætt-
stofni vorum, sem sökum atgervis
þeirra og mannkomsta gnæfa yfir
meðalmenskuna, líkt og fjöll yfir
flatneskju, og hafa áunnið sjer að-
•dáun og virðingu samferðamann-
anna þarlendu. Auka slíkir menn
og slíkar konur drjúgum á hróð-
ur þjóðar vorrar, eru henni hin
langbesta auglýsing út á við. Þeir,
sem þekkja til þeirra Kristjáns
Jónssonar og Guðrúnar Davíðs-
dóttur, munu óhikað skipa þeim:
í framannefndan hóp, og ekki á
hinn óæðri bekk. Þau eru tvímæla-
| laust meðal hinna ágætustu ís-
lénskra frumherja í Vesturheimi,
enda standa að þeim góða’r ættir
og merkar.
Síra Pjetur Hjálmsson í Alberta
í Kanada, frændi þeirra hjóna og
fornvinur, ritaði prýðilega grein
um þau í „Almanak Ólafs S.
Tliorgeirssonar“ (1924) og segir
þann þannig frá ætt þeirra og
uppruna:
„Kristján er fæddur 14. júlí
1858 í Sveinatungu, Norðurárdal,
Mýrasýslu, sonur Jóns Jónssonar,
sem lengi bjó í Sveinatungu og
Bæ í Bæjarsveit, og konu hans
Kristínar Pjetursdóttur frá Norð-
tungu.
Guðrún kona Kristjáns er fædd
4. nóvember 1857 að Ketilsstöðum
í Dalasýslu. Forehlrar hennar voru
þau Davíð í Fornahvammi Bjarna-
son Daníelssonar frá Þóroddsstöð-
um og kona hans, Þórdís Jóns-
dóttir frá Hlaðhamri í Stranda-
sýslu. Móðir Davíðs, kona Bjarna
á Þóroddsstöðum, var Guðbjörg
Jónsdóttir, systir Pjeturs í Norð-
tungu“. — Fróðir menn rekja síð-
Ettir próf. Richard Beck
an ætt Pjeturs í Norðtungu í karl- J
Jegg til Ólafs hvíta og Unnar
djúpúðgu.
Af fjórum börnum þeirra Kristj-
áns og Guðrúnar er aðeins eitt á
lífi, Svafa, hin mesta myndarkona,
gift Garl Hansen, vel metnum
manni og vönduðum, af norskum
ættum, sem lengi hefir verið önn-
ur liönd Kristjáns í vandasömu og
umsvifamiklu starfi hans og nú
er tekinn við aðalumsjón þess.
Þau Hansenshjónin eiga eina dótt-
ur barna, Betty, hina mestu efnis-
stúlku, eins og hún á kyn til.
★
Kristján er maður sjálfmentað-
ur, enda stóðu íslesnkum alþýðu-
son'um fáar leiðir opnar til skóla-
göngu á uppvaxtarárum hans. En
hann hefir numið þeim mun meira
af lífimr sjálfu og beitt skarpri
eftirtekt sinni og góðri greind á
bin margþættu viðfangsefni, sem
orðið hefir hlutskifti hans að leysa
úr á langri æfileið. Snemma þótti
hann einiiig hið besta mannsefni
að' líkamsátgervi og farast síra
Pjetri orð uin það á þessa leið:
„Um tvítugt þótti Kristján skara
fram úr jafnöldruni að harðfengi
ög snarræði. Naut bg tækifæranna
þar í Sveinatungu, sem sjálfkjör-
inn ferðamaður yfir hina illviðra-
sömu Holtavörðuheiði. Það var og
eitt sinn, í Þorralokin, á leið til
sjávar — í ver — að ha'nn óð
Hvítá í Borgarfirði, fyrir þá sök
að hún þótti óreið og óferjandi af
kraparuðningi og roki. Ekkert
fjell honum ver á þeim árum en
bið og kyrð“. — Hefir athafna1 2
semin orðið honum dygg fylgja
alt fram á elliárin, og kann hann
énn illa kyrsetunni.
En það er til marks um táp
þeirra hjónanna, að þau ferðuðust
til íslands Alþingishátíðarárið, þó
komin væru þá bæði yfir sjötugt;
fóru þau upp í átthagana í Borg-
arfirði og ferðuðust allvíða um á
Suðurlandi. Varð þeim ferðalagið
hið ánægjulegasta og ' eftirminni-
legasta, og þá eigi síður þeim
dóttur þeirra og dóttur-dóttur, er
voru með í förinni og litu þá ætt-
landið augum fyrsta sinni.
★
En þegar heimför þessi var far-
in, höfð uþau Kristján og Guðrún
verið nærfelt 45 ár vestán hafs,
því að þau fluttust til Vestur-
heims 188©; giftust þau í Winni-
peg og áttu heima þar og í Norð-
ur-Dakota fyrstu tvö árih vestra,
en fluttu alfarin til ’Duluth vorið
1888 og hafa verið búsétt þar
síðan.
Ilefir Kristján alt frá þeirri tíð
verið grafreitsvörður „Forest
Hill“-grafreitsins, sem landfrægur
er orðinn fyrir fegurð sína, svo
að ríkisfólk og stórmenni víðsveg-
ar um land velja þar hinn hinsta
hvílustað ástvinum sínum. En það
ér afrek Kristjáns, að hann hefir
breytt óræktarlandi hins upþruna-
lega umrverfis í þennan sannkall-
aða skrúðgarð, sem prýddur er
blómum hvarvetna, „innan fagur-
limaðra trjáganga“. Hefir hann
með þeim hætti reist sjer hinn
varanlegasta óg glæsilegasta minn-
isvarða, svo að margur myndi
sjer slíkan ltjósa að dagslokum.
Jafnframt skal þess getið, að Guð-
rún kona Kristjáns hefir verið
honunl hin samhentasta í öllu
starfi hans, og lagt sinn mikla
skerf til sameiginlegrar hagsældar
þeirra og sigurvinninga, eins og
góð eiginkona gerir altaf, þó að
stundum gleymist að færa það til
bókar.
Eru ný
húsaleigulög
í vændum?
Allsherjamefnd efri deildar flytur f. h. fjelagsmálaráðherra
frumvarp um húsaleigu.
Þar sem mál þetta snertir mjög- allan almenning í þessum bæ,
telur Morgunblaðið rjett að birta frumvarpið í heilu lagi.
Það er svohljóðandi:
1. gr. Óheimilt er að hækka
leigu eftir liúsnæði, hverskonar
sein er, frá því, sem goldið og
umsamið var, þegar lög þessi öðl-
ast gildi. Þó er heimilt að hækka,
eftir mati, leigu eftir húsnæði,
sem af sjerstökum ástæðum hefir
verið leigt lægra en sambærilegt
húsnæði á þeim stað (kaupstað,
kauptúni eða sveit). Verði hækkun
metin á leigu, kemur hún til fram-
kvæmda, er leigjendaskifti verða,
| eða frá þeim tíma er húsnæðið
gat orðið laust fyrir uppsögn,
hefði uppsögn verið heimil.
2. gr. Leigusala er óheimilt að
segja upp leigusamningum um
húsnæði, nema hann þurfi á því
að halda fyrir sjálfan sig eða
vandamenn sína. Þó heldur leigu-
sali óskertum rjetti sínu'm til þess
að slíta leigumála vegna vanskila
á húsaleigu eða annara samnings-
rofa af hálfu leigutaka.
3. gr. Nefnd sú, sem skipuð hef-
ir verið í Reykjavílt samkvæmt
lögum um gengisskráningu og
ráðstafanir í því sambandi, gegnir
störfum framvegis og nefnist. húsa-
leigunefnd. Eiga sæti í henni þrír
menn, einn tilnefndur af Hæsta-
rjétti, og er hann formaður, og
tveir tilnefndir af ríkisstjórninni.
Láti einhver nefndarmanna af
FRAMH. Á SJÖUNDU SÍÐU.
Leit er á gestrisnara heimili en
þeirra hjóna, enda ber margan
þar að garði. Þar var einnig á fyrri
árum (um og eftir síðustu alda-
,mót), meðan allmargt var íslend-
inga í Duluth, miðstöð íslensks
fjelagslífs þar í borg, og andrúms-
loftið bæði hressilegt og háíslenskt.
Nú er mjög fátt Islendinga þar;
en úr íslensku nýlendunni, sem eitt
sinn stóð með blóma í Duluth,
hafa komið menn og konur, sem
borið hafa merki íslensks mann-
dóms fram til sigurs vestan hafs.
Skulu hjer tveir menn nefndir úr
þeim flokki,. þar Sturla Einarsson
(bróðursonur Indriða Einarsson-
ar), prófessor í stjörnufræði við
ríkisháskólann í Californíu, og
Leifur Magnússon, hagfræðingur,
í Washington, D. C., sem veriS
hefir árum saman starfsmaður 4
alþjóðskrifstofu verkamanna. -—
Kunnugt er mjer um, að Kristján
studdi að minsta kosti annan þes»-
ara manna til náms, þó hinn ald-
urhnigni Borgfirðingur hafi eigi
hátt um það, fremur en önnnr
nytjastörf sín.
★
Yinsældir þeirra Kristjáns og
Guðrúnar komu fagurlega í ljós
á gullbrúðkaupsafmæli þeirra fyr-
ir tveim árum síðan. Hlóðust I*
að þeim virðulegar gjafir og vin-
arkveðjur bæði frá fslendingum og
•annara þjóða fólki; sást þá ljós-
lega hversu mikil ítök þau eiga
í hugum samferðamannanna víðs-
vegar um Vesturheim. En á þelm
tímamótum í æfi þeirra hjónanna
urðu vinum þeirra ekki fremst
og helst minnisstæð athafnasemi
þeirra, heldur manndómslund
þeirra, vinfesta og fágæt rausn.
Þykir þeim, sem þetta ritar, fara
vel á því, að ljúka grein þessari
með kvæði því, er hann orti til
þeirra hjóna á gullbrúðkaupsaf-
mælinu:
Gestkvæmt er á garði ykkar
gæfubjartan heiðursdag;
liugir vina hvaðanæfa
hefja þar inn sama brag;
htisráðenda heillaminni
hljómar skært við íslenskt Iag.
íslenskt lag — því hjarta ’ og hugor
heimalands, á garði þeim,
áttu skjól um aldarhelming,
aldrei sönnum týndu hreim;
hjer, sem ávalt, ættargullið
arðdrjúgt varð í nýjum heim.
Hetjulund og höfðingsskapur
hafa setið þennan stað;
blómaskraut og bjarkaprýði
— brotin urðin — sanna það
Vit og orka vel hjer unnu,
vitnin: — rós og skógarblað.
Brattasæknum brautryðjendum
bjart er jafnan æfikveld;
öðrum hafa veginn varðað,
vígðan geymt í sálu eld.
Aldrei verða að öllu og fullu
æðstu verkin gleymsku seld.
Vinir því úr öllum áttum,
ykkur hylla þennan dag,
góðu hjón, sem göfga eldinn
geymdu’ í hjarta — „íslands lag“.
Heillaminni húsráðenda
hljómar djúpt — með fossins brag.