Morgunblaðið - 04.05.1940, Page 5

Xaugardagur 4. maí 1940.
IJHorfliitiMaJtó
Útfeeí.: H.f. Árvakur, Rey* Javlk.
Rltstjörar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgBarm.)
Auglýsingar: Árnl Óla.
Rltstjórn, auglýsingar og afgtelBsla:
Austurstrœtl 8. — Slmi 1600.
Áskriftargjald: kr. 8,50 A mánuOI
innaniands, kr. 4,00 utanlands.
1 lausasölu: 20 aura eintaklB,
25 aura mett Lesbók.
V
Þegar þýski innrásarherinn
tók bresku sendisveitina höndum
NORuGUR
Hertöku Danmerkur er
lýst í ýmsum erlendum
blöðum, sem nú hafa borist
hingað. ítarlegasta lýsingin,
sem Morgunblaðið hefir
fengið, er í „The Times“ frá
22. apríl. Er sú frásögn frá
frjettaritara blaðsins í Höfn.
Sumt af Því, sem þar er sagt,
kom fram í grein „Le
Temps“, sem birtist hjer í
síðasta blaði. En enska
greinin lýsir hertöku Hafnar
nákvæmar, en hinn franski
blaðamaður gerði.
f upphaf greinarinnar í Times
er sagt frá því sama og í hinni
greininni, að Danir hefðu ekki
búist við innrás í land sitt, þó
Bretar hefðu sett tundurduflin :i
norsku landhelgina. Því, ekki
vegna þess, segir í greininni, að
Danir hefðu gert friðarsáttmála
við Þjóðverja fyrir skömmu, held-
ur vegna þess, að menn litu svo á,
að hertaka sú myndi ekki borga
sig fyrir þá. Ef Danmörk yrði
tekin ein fyrir sig, þá myndi það
vera skoðað sem örþrifaráð til
mataröflunar, ellegar að Þjóð-
verjar þyrftu á ódýrum sigri að
halda. Það var líka talinn hugs-
stöðvum, er hann hafði haft,] anlegur möguleild, að Danmörk
var viðnám Norðmanna einnaVSi tekin fyrir vinstri framsókn-
' arvöll í almennri árás á Norður-
lönd, sem einkum beindist að Sví-
þjóð og námunum þar, ellegar
hægri framsókn í fífldjarfri árás
á Holland og Belgíu. En hvernig
Nánari fregnir frá 9. apríl i Höfn
Ekki er hægt að kveða upp
dóm um brottflutning
bresku hersveitanna frá Noregi,
fyrri en öll gögn eru komin í
Jþví máli-
Á þessa leið komst fjármála
ráðherra Breta að orði í gær
í ræðu er hann flutti um styrj-
■ öldina.
En á meðan þessi gögn, sem
liinn breski ráðherra talar um,
eða hinar duldu ástæður, eru
•ekki kunnar, þá er hin skyndi-
lega brottför Bandamannahers-
íns frá Suður-Noregi, frá Áan-
dlalsnesi og Namsos, öllum al-
menningi hvarvetna um lönd,
óskiljanleg, svo ekki sje dýpra
i árinni tekið.
1 gær frjettist enn af við-
námi norskra hersveita. Senni-
lega verður það ekki langvinnt
úr þessu. Foringi norska hers-
ins í Þrændalögum bað um
vopnahlje í gær. Eftir að Banda
mannaherinn fór frá þeim víg-
. einskisnýtt að hans dómi.
Af ræðu Chamberlains, for-
sætisráðherra Breta, sem hann
hjelt í fyrradag í parlament-
inu, og skýrt er frá á öðrum
: stað hjer í blaðinu, verður það|Sem á þetta var litið, virtist það
helst skilið, að breska herstjórn myndi verða Þjóðverjum hag-
hafi komist að þeirri niður-J kvæmast, að Danmörk fengi að
m
stöðu — og eftir hernaðartil-
kynningum frá Noregi að dæma
alt fram til þess dags, hafi sú
niðurstaða fengist nokkuð
skyndilega, að Bandamenn
hefðu öðrum meiriháttar verk-
efnum að sinna nú, en því, að
verja Noreg eða hefta hernám
tÞjóðverja þar.
Vafalaust líður ekki á löngu,
fyrri en það kemur í ljós, skýr-
ar en nú er, við hvað forsætis-
ráðherrann hefir þá átt. En af
loforðum Bandamanna að dæma
er þeir hafa gefið Norðmönn.
um undanfarnar vikur, hljóta
þau að vera mikilsvarðandi fyr-
ir sameiginlega velferð þeirra
og Norðmanna, úr því brottför
hersins var ráðin sem hin besta
leið til sigurs í hinni miklu
styrjöld.
Sænsk blöð voru æf í gær í
garð Breta, út af því að þeir
skyldu' hverfa skyndilega úr
hildarleiknum í Noregi. Frá
Bretlandi barst síðan það svar,
að gamalt máltæki segði, að
eigi væri þeim holt að henda
grjóti, er sjálfir væru í gler-
húsi.
En hvernig sem á alt þetta
er litið, þá er eitt víst,
að óhamingja Norðmanna og
hörmungar þeirra eru svo mikl-
ar, að enginn getur til þeirra
hugsað, án þess að finna til sár-
ustu hrygðar og kvíða.
Það er engu líkara en óham-
halda hlutleysi sínu.
Vaknaði við
vondan draum.
Síðan segir blaðamaðurinn frá
því, hvað fyrir hann bar að
morgni þess 9. apríl í Höfn:
Kl. 6 að morgni vaknaði jeg í
rúmi mínu við það, að jeg heyrði
hverjar sprengjudrunurnar af
öðrum. Fyrst datt mjer í hug, að
verið væri að eyðileggja tundur-
dufl, sein hefðu verið föst í ísn-
uni í sundunum og nú rekið á
land. En síðar flaug mjer í hug,
að hjer væri um að ræða sjóor-
ustu í nánd við borgina.
En er jeg leit út um gluggann,
sá jeg livers kyns var. Því þá sá
jeg ótal flugvjelar svífa yfir, lágt
lofti, og voru þær í hópum 3
eða 9 saman. Datt mjer í hug að
hjer væru Þjóðverjar að fylgja
eftir kröfum er þeir bæru fram á
hendur Dönum, eins og gert var
við Estlendinga í haust.
Er jeg' kom, út á götuna mætti
jeg verkamönnum, sem þrömmuðu
áfram til vinnu sinnar, og skildu
ekki hvað um var að vera. En um
strætin flugu grænir flugmiðar úr
flúgvjelunum og það sem á þeim
varð lesið á ljelegri norsku, sýndi
ljóslega hvað var á seiði. Þar var
frá því sagt, að Þjóðverjar hefðu
tekið að sjer að vernda Danmörku
og Noreg frá árás Englendinga á
þessi lönd, sem staðið hefði fyrir
dyrum. Ætli. þeir að hindra að
ingju þeirra verði alt að vopni.1 þessar þjóðir blönduðust í ófrið-
inn. Hlutleysi Danmerkur yrði
verndað meðan á stríðinu stendur.
Þess vegna hefðu Þjóðverjar þá
um morguninn tekið á sitt vald
hernaðarlega mikilsverða staði í
báðum þessum löndum. Samningar
stæðu yfir, milli Þjóðverja og
dönsku stjónarinnar, er miðuðu að
því að varðveita konungdæmi
Danmerkur, her þjóðarinnar og
flota, frelsi hennar og sjálfstæði
í framtíðinni.
Jeg þurfti ekki að ganga lengi
uns jeg sá hvernig ástatt var i
borginni. Fyrir framan járnbraut-
arstöðina við Austurbrú var her-
mannavörður yfir þvera götuna,
og öftruðu hermennirnir öllum
vegfarendum að komast þá leið
inn í miðbæinn. Verkamönnum var
sagt að hverfa heim til sín, og
eiga frí til morguns. Á horninu á
Grönningen og Toldbodgade var
vjelbyssa sett í skotstöðu, og
skamt þar frá sá jeg hvar einn af
starfsmönnum bresku sendisveitar-
innar var stöðvaður, þar sem hann
ók í bíl sínum, leitað á honum
hvort hann hefði á sjer vopn, og
jSÍðan leyft að halda áfram til
sendisveitarinnar ....
Smátt og smátt fjekk götuum-
ferðin sama svip og vant var.
Hjólreiðamenn sáúst á ferð, og
Strætisvagnar á sínum slóðum. Ein
og ein vjelbyssa var á vegamót-
um fjölförnustu gatnanna, her-
vörður umhverfis aðalstöð þýska
hersins, Hotel Phönix í Breið-
götu, hermannabílar á sveimi
bentu til þess að borg Absalons
,væri í hershöndum.
Rás viðburðanna.
Það var ekki fyrri en seinna, að
þægt var að gera sjer grein fyrir,
og þó ekki nema að nokkru leyti,
í hvaða röð viðburðirnir gerðust
þenna morgun. Svo virðist sem
herliðið, er tók Danmörku, hafi
verið fremur fáment, því treyst,
að það -kæmi svo óvænt að um
enga alvarlega mótspyrnu yrði að
ræða.
Frá miðnætti og fram til kl. 5
um morguninn fóru þýskar her-
sveitir yfir landamærin í SuSur-
Jótlandi og- hjeldu norður eftir.
Þeim var veitt lítilsliáttar mót-
staða hjer og þar. Samtímis var
,lið sett á land í Middelfart, Ný-
borg, Korsör, Gedser. Þrjú þýsk
herflutningaskip sigldu inn til
Kaupmannahafnar og um leið
flugu fyrstu flugvjelarnar inn yfir
borgina.
Skotið var aðvörunarskotum frá
gtrandvirkjum nálægt borginni að
flugvjelunum. En síðan lieyrðust
þaðan engin skot, og engin mót-
staða var gerð gegn herflutninga-
skipunum, þegar þau rendu upp
að Löngulínu og hermenn stigu
þar á land. 800 þessara hermanna
fóru til „Kastalans", sprengdu
hlið hans með dýnamiti, um-
kringdu setuliðið þar, sem, enga
mótspyrnu sýndi, því komið var
að því algerlega óvörum ....
Þýsku hermennirnij* virtust vera
í mikill geðshræringu, og skutu
tilgang&lausum skotum. Kona ein
yarð fyrir handsprengju og tættist
sundur annar fótleggur hennar.
Rjett áður en þessir atburðir
gerðust gekk þýski sendiherrann
á fund utanríkismálaráðherrans,
og skýrði honum frá fyrirætlun-
um Þjóðverja. Það drógst nokkuð
að ná símasambandi við forsætis-
í'áðherrann, því hann var utan við
borgina. Fyrirskipanir voru nú
gefnar til hersins um áð leggja
niður vopn. Samningarnir hjeldu
áfram fram eftir morgninum og
tók Kristján konungur þátt í
þeim, en þeim lauk með því, að
Danir beygðu sig með mótmælum
undir skilmála þá sem þeim voru
með valdi settir.
Síðar um daginn komu svo upp
götuauglýsingar með yfirlýsingum
Þjóðverja Og ávarpi konungs til
þjóðarinnar, er lauk með þessum
orðum: „Guð varðveiti Dan-
mörku“.
Handtaka bresku
sendisveitarinnar.
IJm handtöku bresku sendisveit-
arinnar segir m. a. í greininni í
„The Times“ :
Þegar starfsmenn bresku sendi-
sveitarinnar urðu þess áskynja,
hvað um var að vera í borginni,
yeyndu þeir allir að komast sem
fvrst til sendiherrabústaðarins.
Allir komust þeir leiðar sinnar,
nema þeir-sem hermannavörðurinn
stöðvaði við „Austurportsbriína".
Hver og einn fjekk sitt hlutverk
að vinna samstundis, því nú þurfti
mörgiT að sinna samtímis. Erfitt
var að ná talsímasambandi, en
boðum varð komið til sendiherra
Bandaríkjanna, Mr. Ray Ather-
ton, og' hann beðinn að taka að
sjer varðveislu breskra þegna og
eigna í borginni, þar með sendi-
herrabústað Breta. Skömmu síðar
komu þýskir herverðir til sendi-
herrabústaðarins og tóku sjer
stöðu við innganginn. Engum var
leyft að fara þar út eða, inn. —
Fáum mínútum síðar var reynt að
komast inn til sendiherrans „til
eftirlits“, og kom ungur sendi-
sveitarritari til móts við fyrirliða
„eftirlitsmannanna“.. Ilann skýrði
Þjóðverjunum frá, að sendiherra-
bústaðurinn væri undir vernd
sendiherra Bandaríkjanna í borg-
inni, og hefðu hinir þýsku her-
menn engan rjett til þess að fara
þar inn. Við það urðu Þjóðverj-
arnir reiðir og höfðu hótanir í
jlrammi. Settu þeir handjárn á
hinn breska sendisveitarritara og
tóku hann höndum. Sögðu þeir
síðar að hann hefði komið ókurt-
^eislega fram við þá. En alt þetta
varð þó til þess að hann tafði
fyrir þýsku hermönnunum, í for-
,dyri liússins um alt að því eina
klukkustund, meðan beðið var eft-
ir liðsauka. Það var ekki fyrri eu
kl. riimlega 9 að brotist var inn
í sendisveitarbústaðinn og allir
sem þar voru, karlar, konur og
börn, voru reknir inn í dagstofu
sendiherrans, teknir til fanga og
leitað á þeim hvort nokkur hefði
á sjer vopn.
Allir Bretarnir, sem þarna voru,
voru á einu máli um það, að
þýsku hermennirnir hefðu virst
búast við mótstöðu þarna. Þeír
tóku yfirráðin í húsinu eftir þeim
reglum sem fylgt er, þegar um er
að ræða að barist sje milli húsa.
Nú var öllum hópnum, ásamt
sendiherranum og frú hans, skip-
að að fara niður stigann og til
útidyra. Við innganginn voru þeir
meðlimir sendisveitarinnar, sem
ekki höfðu fengið leyfi til að fara
inn, teknir með, og öllum skipað
upp í tvo opna flutningabíla sem
Tuborg ölgerðin átti, og þeim. ek-
ið undir hervörslu til „Kastalans".
Sendiherrahjónin voru flutt í sjer-
stökum, bíl. Þar var öllu þessu
fólki skipað í röð, öll skjöl þess
tekin og þar var þetta fólk í haldi
í 3—8 klukkustundir, en þá var
því slept og beðist afsökunar 4
.meðferðinni. Á meðan sendisveitin
var þarna fór fram húsrannsókn
á skrifstofunum, sem engan ár-
angur bar.
Afstaða almennings.
Síðan talar greinarhöfundur um
það, að Danir hafi margir búist
við því, að Damniirk myndi ekkt
komast hjá því að blandast í styrj-
öldina. En menn hafi greint á um
það, hve miklu af landinu Þjóð-
verjar myndu taka yfirráðin yfir.
Sumir hjeldu, að þeir myndu láta
sjer nægja Jótland eitt.
Þá kemst hann að orði á þessa
leið:
Þenna örlagaríka þriðjudag var
einkennilegt um að lítast í Höfn.
Veður var skínandi gott. Hóparn-
ir af hjólreiðamönnum og gang-
andi fólki á götunum hafa aldrei
verið meiri. Fólk þyrptist um vjel-
byssuverðina, og spjallaði forvitn-
islega við þá, en hermennirnir, það
verður að segja þeim, til hróss,
komu liæversklega f>'am við fólk-
ið. En rangt væri að skoða þetta
jafnaðargeð fólksins sem merki um
pkeytingarleysi gagnvart sjálf-
istæði þjóðarinnar. Hafnarbúar eru
að eðlisfari ljettlyndir menn, sem
láta ekki nema í ýtrustu neyð
aftra sjer frá því að fara út á
götuna ef þar er eitthvað nýtt
að sjá.
Það mun þenna dag hafa verið
efst í huga margra, að í sjálfu
sjer væri það gott að þessi dagur,
sem menn lengi hefðu óttast, væri
kominn án þess að nokkurt veru-
legt manntjón hefði orðið. En auk
þess er það eðli Dana að eiga
erfitt með að átta sig skyndilega
til fulls á breyttu viðhorfi, og
breyta framkomu sinni eftir því,
En næsta dag var annar svipur
á almenningi. Og svipurinn hjelfc
áfram að breytast alla vikuna.
FRAKH. Á SJÖTTU Sfi)U.