Morgunblaðið - 24.08.1941, Blaðsíða 5

Snnnudagur 24. ágúst 1941,
m
JARÐHITASVÆÐI ÞINGEYJARSÝSLU
Eftir Ragnar Asgeirsson
Útget.: H.f. Árvakur, Kaykj&vfk.
Ritstjðrar:
Jön Kjartan»»on,
Valtýr Stefán»»on (AbyrrB&rm.).
Auglýslngar: Árni 6la.
Ritstjðrn, auglýstngar og afgreiOala:
Austurstræti 8. — SlKl 1600.
! Áekrif targjald: kr. 4,00 á mánuöi
innanlands, kr. 4,50 utanlands.
I 1 lausasölu: 25 aura elntakiB,
30 aura meB Lesbðk.
i __________________________
Borgararnir
og setuliðið
Ríkisstjórnin hefir að sögn
skipað þriggja manna nefnd
til þess að reyna að bæta „ástand-
iS“. Fylgir það sögunni, að ríkis-
stjórnin hafi > höndum skýrslu frá
lögreglunni í Reykjavík er sýni,
að um 500 kvenmenn hafi „of
náin“ samskifti við hið erlenda
setulið, sem hjer dvelur. Mun lög-
xeglan telja, að allstór hópur þess-
ara kvenna, eða 150, sjeu svo
djúpt fallnar, að þær verði að
teljast vændiskonur.
Það er eftirtektarvert, að þessi
skýrsla og þetta álit skuli koma
frá lögreglunni' í Reykjavík. Sömu
lögreglunni, sem keppist við að
lýsa yfir því, að hún sje ánægð
með það ástand, sem hjer ríkir
I áfengismálunum. Skvldi lögregl-
anni aldrei hafa hugkvæmst, að
einmitt núverandi ástand í áfeng-
ismálunum á sinn drjúga þátt í
Mnurn „of nánu“ samskiftum
kvenna og setuliðsmanna I
★
Ýmsar ráðstafanir íslenskra
stjórnarvalda hafa beinlínis stuðl-
að að þessu. Það átti aldrei að
ske, að hjer væri farið að bimgga
sterkt öl, án þess að íslenskir borg-
arar nytu sama rjettar og erlendu
hermennirnir. Allir vita hver hefir
orðið afleiðing sjerrjettindanna,
sem Hótel Borg hefir í áfengis-
málunum. Ef lögreglan vildi líta
eina kvöldstund inn á Hótel Borg
myndi hún sjá hvar kvenfólkið
heldur sig.
Ef íslensk stjórnarvöld vilja
hakla borgurunum frá setuliðinu,
verða þau fyrst og fremst að
gæta þess, að veita ekki hinum
-erlendu hermönnum nein rjettindi
umfram landsins eigin borgara.
Slíkt er vottur vanmáttar og van-
þroska.
★
Það verður erfitt verk að bæta
„ástandið“ eins og nú er komið
og verður vafalaust aldrei bætt
"til fulls. íslendingar hafa í mörgu
sýnt það, að þeir voru ekki menn
til þess að umgangast fjölment
erlent setulið. Að vísu er það mik-
311 jnínnihluti þjóðarinnar, sem
ekki hefir staðist þessa prófraun.
En sá minnihluti er þó alt of
stór.
Það er gott eitt um það að
segja, að ríkisstjórnin taki þessi
mál til nýrrar athugunar og reyni
að finna einhver úrræði til úr-
bóta. En hjer, sem víða annars-
-staðar, hvílir fyrsta skvldan á
borgurunum sjálfum. Ef að þeir
gleyma því, að þeir eru íslending-
ar og glata sínum þjóðarmetnaði.
-dúga ékki néinar opiiiberár fyrir-
skipanir. Þessir menn eru.þá glat-
aðir þjóð sinni — 'þéir eru ekki
lensur íslendingar.
Ragrtar Ásgeirsson ráðu-
nautur er nýlega kom-
inn úr langri ferð um Norð-
ur- og Austurland. Morgun-
blaðið hfir spurt hann tíð-
inda úr förinni oe svarar
hann því á bessa leið:
— Jeg var beðinn að fara norð-
ur í Þingeyjarsýslur til að athuga
jarðhitasvæði þar, sem notuð eru
til garðyrkju, einkum kartöflu
ræktar. Einnig átti jeg erindi aust
ur á Hjerað, að Eiðum og Hall-
ormsstað. Á Eiðum vann jeg að
því að gera tillögur um skipulag
skrúðgarðs fyrir framan skólabygg
inguna þar. Skólastjórinn þar,
Þórarinn Þórarinsson frá Valþjófs-
stað er mikill áhugamaður um
skógrækt og þarna má, eins og
allir, sem sjeð hafa íslensku lands-
lagskvikmyndirnar vita, sjá afar
merkilegt dæmi um, hver áhrif
friðun hefir á land, sem hefir ver-
ið vaxið skógi áður. Á svæði, sem
nú hefir verið friðað í 14 ár, má
nú finna 3 metra háar beinvaxn-
ar bjarkir vaxa upp- úr gömlu
skóglendi. sem var nagað niður að
rót.
Hallormsstaðaskógur er yndis-
legur og víðáttumikill t og hefir
aukist og margfaldast við f jörutíu
ára friðun og umhyggju, en að
vissu leyti er ennþá æfintýralegra
að koma að Eiðum og sjá nýjan
skóg vera að þjóta upp úr landi,
sem var skóglaust áður. Og allur
annar gróður eykst á hinu friðaða
landi — og fuglalíf að sama skapi.
Þá er það og eftirtektarvert, að
austur á. Iljeraði þykir skrúðgarð-
ur heima við bæ alveg sjálfsagð-
ur hlutur, víða má þar sjá garða
með svo þróttmiklum trjám, að í
öðrum landshlutum myndu eig-
endur þeirra verða frægir fyrir
þá. — Spretta í matjurtagörðum
var þarna alstaðar góð, sumstaðar
í besta lagi.
Merkilefft
jarðhitasvæSi.
Aðalerindi mitt í Norður-Þing-
eyjarsýslu var að skoða jarðhita-
svæði í miðjum firðinum við hið
svonefnda- Bankahlaup. Það hefir
verið lítt kuni jgt hingað til ut
sý.-ilunnar. Sje grafið þar niður,
verðr.r fljót'. fyrir 55° heitt vatn,
sem yljar jorðina á stóru svæði,
svo að þar er mildur og þægilegur
í jörð.
Enginn mun vita enn, hve stórt
það er. Sumir, sem þarna eru kunn
ugir, álitu stærð heita landsins um
50 liektara — en aðrir alt að 100!
Jarðvegur er þar myndaður af
framburði Jökulsár og er afar
sendinn. Að vísu sýnist efsta lag-
ið vera móldarkent, en eftir 2—3
ára ræktun er eins og moldin
hverfi og sandurinn sje hreinn
eftir. Frá hitasvæðinu eru um 4
km, að næsta bæ, Bakka, og sund-
vötn liggja að því báðum megin.
Einnig er þar skjóllaust með öllu,
svo að aðstaða er þarna erfið til
ræktunar.
Skömmu eftir aldamótin kom
Sigurður Sigurðsson búnaðar-
málastjóri ’ ‘ þangað og hvátti
menn til að hefjast þar handa um
ræktun kartaflna þar, en úr því
mun þó ekki hafa orðið þá. Löngu
síðar veittu menn því eftirtekt, að
kartöflugras varðist þar lengur
gegn frosti en annarsstaðar og þá
fóru menn að veita því athygli,
hverja þýðingu þetta heita land
gæti haft fyrir bygðina. Nú eru
þar 3—4 dagsláttur í rækt, og er
jeg var þarna, 19. júlí, var kart-
öfluvöxtur orðinn það mikill, að
sumstaðar mátti fara að taka upp
eftir fáa daga. Kaupfjelag Norður
Þingeyinga hefir trygt sjer land-
rjettindi þarna og átti þar all-
stóran kartöfluakur. En aðal
hvatamanninn að notkun jarðhit-
ans við Bakkahlaup hygg jeg vera
Benédikt bónda Kristjánsson á
Þverá í Axarfirði. Hann hefir
mikinn áhuga á allri ræktun, þó
hann sje komjnn fast að sjötugu.
Hann er bróðir Jónasar læknis
.Kristjánssonar og var einu sinni
skólastjóri við búnaðarskólann á
Eiðum.
Vafalaust verður jarðhitasvæðið
við Bakkahlaup þýðingarmikið
fyrir Axarf jörðinn. í framtíðinni,
þó það hafi sína ókosti. Kartöflur
þrífast þar vel, það hefir sýnt sig,
en sandurinn fýkur þegar hvast
er og smærri fræ fjúka. Bóndinn
á Bakka sáði t. d. gulrófum í
beð. Þar s-tóðu aðeins tvær plönt-
ur — hitt alt fokið.
í Reykjahverfi.
í Suður-Þingeyjarsýslu fór jeg
fyrst upp að Reykjahverfi, en
þar er um gríðarmikinn jarðhita
að ræða, 'eins og flestum mun kunn
ugt. Þar _eru 3 feiknamiklir hverir-
í fögru dalverpi og er Uxahver
vafalaust frægastur þeirra, þó nú
sje hann hættur að gjósa. Nú ber
þar langmest á Ystahver — einn-
ig nefndur Baðstofuhver — sem
fæst til að skvetta 10—20 metra
fyrir ein 10 kg. af.sápu. Ilann er
100° heitur og rennur mikið vatn
frá honum. Þriðji hverinn er nefnd
ur Sýðstihver.
Við þessa hveri hefir verið all-
mikil garðrækt í meir en 30 ár.
Var fyrir löiigu síðan stofnað þar
hlutafjelag til að reka garðyrkju
og hefir Baldvin Friðlaugsson á
Hveravöllum verið framkvæmda-
stjóri þess frá byrjun, þar til
Atli sonur hans tók við fyrir fá-
um árum. Nú eru þar tvö ný og
stór gróðurhús í ágætri rækt, með
tómotum í, fyrir utan elsta hús-
ið, sém bygt var fyrir nokkrum
árum og er mun minna. En á ber-
svæði er allmikil kartöflurækt og
nokkuð af öðrum matjurtum, en
heitir lækir eru leiddir á milli teig
anna. Við íbúðarhúsið hefir Bald-
vin bóndi komið upp dálitlum
1
trjálundi, sem er nú til mikillar
prýði, en átti lengi erfitt upp-
dráttar, því þarna mun all snjó-
þungt og nokkuð veðrasamt.
Sú uppástunga hefir komið
fram, að nota heita vatnið á Hvera
völlum til að upphita Húsavíkur-
kaupstað með því, og Pálmi Ein-
arsson jarðræktarráðunautur held
ur því fram, að landrými sje nóg
undir 40 nýbýli meðfram hita
leiðslunni, og vatnsmagn nægilegt
til að hita þau líka. Vafalaust
verður sá framtíðardraumur að
veruleika síðar.
I Bjarnarflagi.
Jeg var í Mývatnssveit frá 5.
.—7. ágúst og atliugaði þar Bjarn-
arflag á Námaskarði. Mývatns-
sveit er þúsund fet yfir sjó og
því er þar frosthættara en í lág-
sveitum. Var aftaf talið erfitt að
rækta þar kartöflur í bygðinni. En
svo datt úrræðasömum mönnum í
hug að reyna að rækta kartöflur
í jarðhitasvæði fyrir ofan bygð-
ina, hinu svonefnda Bjarnarflagi.
Þar er víðáttumikill jarðhiti og
jarðvegur víða ákjsóanlegur fyr-
ir kartöflur, sandur með hæfilega
miklum leir. 1938 mun fyrsta kart-
öfluuppskeran hafa fengist þar.
Var það Jóhannes Sigfinnsson frá
Grhnsstöðum við Mývatn, sem var
þar að verki. Síðan fóru fleiri að
setja þar niður og nú munu flest-
ir bæir í sveitinni eiga þar bletti
með kartöflum. í fyrrahaust feng-
ust þar á þriðja hundrað tunnur
af kartöflum og munu flestir
skilja, hverja þýðingu það hefir
fjmir sveit, sem hafði aðeins ör-
lítið af þeirri vöru áður. Nú leist
mjer að vera myndu kartöflur í
um 6 dagsláttum í Bjarnarflagi.
Hitasvæðið virðist mjög víðáttu-
mikið, svo að ekki lítur út fyrir
að Mývetninga þrjóti heitt vatn
í framtíðinni.
Kartöflurnar verjast þarna
frosti furðanlega, vor og haust,
en þar sem sandurinn er hrein-
astur er hætt við skrælnun, ef
ofþurkar ganga lengi, og hvergi
er þá hægt að ná til vatns. Mý-
vetningum er það vel ljóst, hve
mikils virði hið heita land er
þeim og munu hafa fullan hug á
að hagnýta sjer það og hirða um
það svo vel sje. En sameiginleg-
an eftirlitsmann álít jeg að þeir
verði að hafa meÓ görðunum til
að hindra, að illgresi spilli garð-
löndunum. Jeg og fvlgdarmenn
mínir fundum þar nokkrar arfa-
plöntur, sem voru með ógrynni
fræja, en komum nógu snemma til
að ná þeim og henda þeim í sjóð-
andi gufupytti, með öllu saman.
Garðlönd, sem eru svona langt
frá bygðum, þurfa ríkulegt eftir-
lit og heit lönd eru mun arfa-
sæknari' en köld og þarf því enn
meir að þeim að gæta.
Afar einkennilegt er að koma
í Bjarnárflag og sjá hina skrúð-
grænu kartöflugarða innan um
rjúkandi brennisteinshveri. Við
gufuopin þjettist og sest brenni-
steinninn í stórar hrúgur, gular
innan, svartar utan, og’ er hættu-
legt að koma nálægt þerim. Brenni
steinssandurinn eða duftið við op-
in er banvænt eitur fyrir plönt-
urnar. Bóndi einn flutti poka af
brennisteinsdufti heim á bæ og
þar sem hann lá nokkurn tíma,
hefir ekki sprottið grænt stráð síð-
an — þó liðin sje'u nokkur ár. —
Máske er þarna í brennisteinshaug
unum hentugt efni til að eyði-
leggja illgresi á götum eða svæð-
um, sem á að lialda hreinum og
enginn gróður má vaxa á.
Góðir garðyrkjumenn.
Þá'fór jeg einnig um Reykja-
dalinn og þar vætla víða laugar
úr hlíðum. Eru þar alhniklir garð-
ar, t. d. við Laugaskóla og Lauga-
ból. Þar er jarðvegur einhver
hinn frjósamasti, sem jeg hefi' sjeð,
grasið legst í legur og hlíðarnar
blána af umfeðmingi. Svo þurka-
samt hafði verið, að dálítið bar á
skrælnun í bröttum görðum. Jeg
var í Reykjadalnum 4. og 5. ágúst
og um það bil kom fyrsta nætur-
frostið á sumrinu. Ekki urðu þó
skemdir þar, en þetta frost gerði
þó skaða á öðrum slóðum norðan-
lands. En yfirleitt mun vera besta
útlit með uppskeru norðanlands.
Á Laugabóli í Reykjadal býr
einn snotrasti garðyrkjumaður á
norðurslóðum, Tryggvi Svein-
björnsson Hann framfleytir þar
stórri fjölskyldu á litlu landi,
enda hirðir hann um garða sína
svo af ber. Það er altaf gaman að
koma á staði, þar sem ræktun er
stunduð með alúð og nákvæmni.
Hjá Tryggva á Laugabóli er not-
að mikið grænmeti til heimilisins
og þegar jeg kom þar, var hann
að taka upp kartöflur til að senda
á Akureyrarmarkað, og það gerðu
raunar fleiri en hann þar í daln-
um.
Við Stóru Tjarnir í Ljósavatns-
skarði er laug, um 55° heit. Hún
hefir ekki lítið vatnsrensli og S
kringum hana eru blautar mýrar,
en í þeim eru víða volgrur, um
30° heitar. Við laugina er lítill
kartöflugarður. Væri landið í
kringum laug þessa ræst fram,
þá yrði það vafalaust mjög verð-
mætt til garðyrkju.
í Fnjóskadal er um jarðhita að
ræða á tveim stöðum, einna fremst
og yst í dalnum. Ytri laugin er
hin alkunna Draflastaðalaug, 55"
heit, en heldur vatnslítil. Hún er
í mýri og það var þessi laug, sem
Sigurður bóndi á Draflastöðum
Ijet ræsa fram um 1880 með að-
stoð síns unga sonar, Sigurðar, er
síðar varð einn mesti ræktunar-
frömuður og búnaðarmálastjóri.
Svo vel var verkið unnið, að fram-
ræsla þessi hefir staðið óhreyfð
fram á þennan dag. En nú er
hún, að vonum, mjög úr sjer geng
in og ræsin þarna þurfa nú gagn-
gerðrar viðgerðar, ef garðlandið
á að komast í gott horf. Kartöflu-
garður er nú í kringum laugina
og Karl bóndi, bróðir Sigurðar,
var farinn að „gá undir“, eins og
það er nefnt, með góðum árangri.
Fremsti bærinn í Fnjóskadal,
sem nú er í bygð, er Sörlastaðir.
Dalurinn skiftist í 3 dali og voru
áður 27 bæir bygðir fvrir framan
Sörlastaði, að sögn Ólafs bónda
þar. Næsti bær utan við Sörla-
staði er Reykir, og er þar jarð-
hiti', eins og nafnið bendir til. Á
Reykjum býr nú Gunnar Jónat-
ansson og kona hans Þóra Gnð-
FRAMH. A SJÖTTU SÍÐU.