Morgunblaðið - 19.11.1942, Blaðsíða 5

Fimtudagur 19. nóv. 1942.
; Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Pramkv.stj.: SigfQs Jónsson.
Rltstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgTJarm.).
Augiýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, aug-lýsingar og afgreibsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áakrlftargjald: kr. 5,00 á mánubi
' innanlands, kr. 6,00 utanlands.
f lausasölu: 30 aura eintakib.
40 aura meö Lesbók.
Wngstöfí Framsóknar
¥ tvo undanfarna. daga hafa
Framsóknarmenn, þeir Jón-
as Jónsson, formaður flokksins
og þingmaður Vestur-Húnvetn-
Inga, haldið uppi, umræðum,
sem á margan hátt eru alveg
einstæður í sögu Alþingis. Þess-
ir menn vildu hindra það, að
Gunnar Thoroddsen gæti fyrst
um sinn tekið þátt í störfum al-
þingis, sem þingmaður Snæfell-'
inga. Engin kæra hefir þó kom-
ið fram út af kosningu hans.
Allir fulltrúar Framsóknar-i
flokksins í öllum kjördeildum
kjördæmisins, sem og aðrir, er
að kosningu þessari stóðu, hafa
samþykt hana sem löglega og
gilda, enda engum dottið ann-
að í hug, hvorki þar nje annar-
staðar. Þangað til þingmenn eru
kvaddir til þess að athuga kjör
brjefinu. Þá finst í vasa þing-
manns V.-Húnvetninga brjef
frá einhverjum Kristjáni Jens-
syni.
Um rógbrjef þetta tala þeir
Framsóknarmenn 1 tvo daga,
áður en atkvæðagreiðsla fæst
um kjörbrjef Gunnars. Meðan
á þessu stendur, sannast að
brjefið er lygabrjef. í því er t.
d. sagt, að Gunnar Thoroddsen
hafi verið Ólafsvík tiltekinn
dag, en þá var hann í Stykkis-
hólmi. Kona, sem fregnritarinn
segir að hafi þegið mútur, send
ir skeyti um að áburður sá sje
tilhæfuláus o. s. frv.
En Jónas Jónsson og Skúli
1 Guðmundsson halda sjer dauða.
haldi í framburð brjefsins, sem
á hinn dularfulla hátt rigndi
niður í vasa þm. V.-Húnv., og
segja að alt sem þar er sagt, sje
„gullvægur sannleikur.
Gunnar Thoroddsen svarar
með því að heimta sakamáls-
rannsókn á brjefritarann, svo
takast megi að hrinda álygun-
um fyrir rjetti.
En eftir stendur sú staðreynd
að þegar hin mestu vandamáli
bíða úrlausnar á ískyggileg- >
ustu tímum, leikur næst stærsti
þingflokkrinn þann gráa leik að
heimta af Alþingi að það taki
trúanlegt slefsögubrjef. , sem
enginn veit hvernig er til korn-
ío, eða hvert átti að fara,, eg
byggja meðferð kjörbrjefs á
þeim slúðurlopa.
Áður en þing kom saman
þótti Framsóknarmönnum, sem
setning Alþingis hefði tafist alt
of lengi.
Nú er, sem þeir hafi gleymt
■ öllum þeim verkefnum, er fyrir
þessu þingi liggja, stjórnar-^
myndun, dýrtíðarmálum, fjár-
málum og öðru, fyrir því eina
áhugamáli, að vefa um kjafta-
sögur vestan af Snæfellsnesi.
Með þeim hug hefja þeir
Framsóknarmenn þingstarf sitt
. að. þessu sinni.
5
Dvalarheimili sjómanna
Vinsæld sú, sem hugmyndin
um dvalarheimili handa öldr
uðum sjómönnum hefir hlotið
meðal almennings hendir, betur en
nokkuð annað, á hve þarft mál og
aðkallandi er hjer á döfinni. —
Engum dylst, að sjómennirnir,
sem lifað hafa umhleypingasömu
lífi. við erfiði og veður öll vá'
lynd, löngum fjarri viuum o<
vandamönnum og heimilisgleði,
eigi það meira en skilið að þeim
verði veittir möguleikar að fá að
njóta í éllinni þess öryggis og
þeirrar rósemi, sem þeir fóru á
mis við meðan þeir öfluðu brauðs
og auðs fyrir þjóðina.
Vegna þessa. skilnings almenn-
ings á málinu, eygir nú fyrir þann
möguleika, að hægt verði að koma
hæli þessu upp með þeim myndar-
brag, sem þörf krefur og þingun
vekur. Þótt enn s.je auðvitað spöl-
ur í land með því verðlagi, sem
nú er á hli\tunum.
Undirtektir með fjársöfnunina
liafa verið skínandi góðar, þó
ekki hafi verið mjög hart gengið
að mönnum. En þótt þessi fjár-
söfnun hafi haft hægara um sig en
menn hafa- átt að venjast á þessu
syiði um svipað leyti, hefir árang
urinn ekki orðið minni en hjá
öðrum, og hefir þó verið um að
ræða merkileg málefni, sem auð-
velt hefir verið að vekja samúð
með. Svo sem Vinnuhæli Berkla-
sjúklinga, Hallgrímskirkju, Nor-
egshjálp og Stúdentaheimiji. —
Margir liinir snjöllustu menn
þjóðarinnar hafa veitt þessum
fjársöfnunum stuðning í ræðu og'
riti.
Minna liefir borið á slíkri ut-
anaðkomandi aðstoð við söfuun
til Dvalarheimilis sjómanna, að
undanskilinni blaðagrein eftir síra
Jón Thorarensen og nokkrar góð-
ar undirtektir í blöðunum, sem
vjer erum mjög • þakklátir fyrir.
Astæðan er að við höfum sjálfir
vanrækt að leita aðstoðar í þeirn
efnum, og aðrir hafa álitið að
þetta væri svo auðvejt mál að
ekki þyrfti mikið fyrir því að
hafa og sjómönnum myndi ekki
verða skotaskuld úr því að koma
þarna ár sinni vel fyrir borð.
Þegar svona mikil aðsókn er í
vasa almenniugs, hefir allur á-
róður mikið að segja, en til þeirra
hluta eru sjómenn óframfærnir og
liafa enda vonda aðstöðu til þess
vegna fjarvistar. Ef ekki væri
fyrir Sjómaunadaginn og alls-
herjar vakningu í sambandi við
hann, hefði þetta verið nærri von-
laust fyrir sjómenn að ráðast i.
Eu það væri synd að segja að
f jársöfmn«« hatfi ekki gengið vel,
©g stórgjafir hafa þegar
borist til Dvalarheimilisins. —
Þannig hefir Eimskipafjelag Is-
lands gefið 25.000 kronur, ut-
gerðarfjelög í Hafnarfii’ði, sem
Ásgeir Stefánsson er framkvæmd-
arstjóri fyrir, með Bæjarútgerð-
ina í broddi fylkingar, liafa gefið
svo mikið sem 10.000 krónur á
hvert skip. Reykjavíkurhöfn hefir
gefið 10.000 krónur o. s. frv. —
Samtals mun gjaldkera hafa bor-
ist um 200.000 krónur, sem gjafir
til • heimilisins, en margir væntaii-
legir stórstuðningsmenn við
Dvalarheimilið eru ekki enn farnir
að segja til sín.
Eftir Henry Halfdansson
Alþr þessir gjöfulu aðilar,
verða þar að auki að greiða skatta
til ríkisins af þessum gjöfum
sínum og verður tillegg þeirra
þannig góðum mun meira en töl-
urnar sína. Margir muiiu telja
það misfellu og ómaklegt, að liið
opinbera skattleggi þannig gjafir
til góðgjörða og menningarmálá,
og væri ekki óeðlilegt að ætjast til
þess að ríkið ljeti þessar tekjur
aftur af höndum, sem sinn stvrk
til Dvalarheimilisins.
Almennust hefir þátttakan ver-
ið meðal sjómannanna sjálfra. —
(tjafir einstakra skipshafna, sjer-
staklega. á togurunum, hafa oft
numið nokkrum þúsundum á skip.
'Mörgum mun vera það óljóst
að tekið er með þökkum á móti
styrktargjöfum til að reisa eih-
stök herbergi eða íbúðir í Dvalar-
heimilinu, til minningar ,um látna
ástvini. Þannig Iiafa, systurnar
Steinunn og Mar.grjet Valdimars-
dætur, sem áttu Hótel Skjaldbreið
gefið 10.000 krónur til minningar
um foreldra þeirra. Nefndin sem
stjórnaði skemtiferðinni á m.s.
Esju, hefir lagt til að það sem
inn kom ]>á, verði notað til að
koma upp herbergi í lieimilinu,
sem beri nafn Orn Arnars skáld.
Það virðist alveg tilvalið að
kaupstaðir og sjávarþorp út um
jand keppist þannig til að eignast
ítök í Dvalarheimili aldraðra sjó-
manna. Ekki er alveg laust yið að
það hítfi viljað brydda á nokkurri
hreppapólitík, svo sem að mönnum
væri nær að styrkja slíka starf-
semi í sínu eigin bygðarlagi. —
Slíkar skoðanir mega ekki verða
til að draga úr áhuga manna fyrir
málinu, það lilýtur öl]um að vera
Ijóst, að í nánustu framtíð eru
eugir möguleikar til að reisa nema
eitt fullkomið hæli fyrir uppgjafa
Sjómenn lijer á landi. Þeir sjó-
menn, sem mest koma til með að
þurfa á slíkri vist að halda, eru
menn sem hvergi eru beinlínis
rótfastir, og sem þingu eru búnir
að varpa af sjer fjötrum hins
þrönga fjallahrings. Fyrir þá er
allt landið sami akurinn eins og
sjórinn sem þeir hafa sótt á, hvort
sem er austur eða vestur, norður
eða suður. Og hvar sem íslenskir
sjómenn koma saman, hljóta þeir
alltaf að liitta gamla kunmngja
fyrir, sem annaðhvort einhvern-
tírna hafa verið þeim samskipa,
eða ]kí lagt upp við sömu bryggju.
Sjómönnum er enginn greiði
gerður með sjerdrægni í þessum
efnum. Komi það síðar á daginn,
að þörf verði á fleiri Dvalarheim-
ilum fyrir sjómenn, verður farsæþ
ast að almenn samvinna verði til
þess að koma þeim á fót. En þótt
það kæmi fyrir að ekkert vrðií
gert af liálfu einhverra staða til j
að koma Dvalarheimilinu uipp,:
þurfa sjómenn úr slíku plássij
ekki að óttast að þeir verði látnir
g.jalda ])ess meðan lnisrúm leyfir.
Gjafir þær, sem heimilinu
liafa borist eru sýnilegt tákn við-
urkenningar og þakkjætis gefend-
anna fvrir störf sjómannanna, og
fyrirhyggju liinna ungu sjómanna,
sem eru að leysa þá eldri af vakt-
inni, og sem vilja búa í haginnj Hafa eitthvað aí herbergjum eða
fyrir sig þegar þeirra frívakt
kemur. Allar munu gjafir þessar
verða skráðar með hlýjum hug í
miníiingarbækur Sjómannadags-
311S.
Það mun verða reynt að láta
fje ])i‘t(a koma að sem haganleg-
ust-um notum. Mestu örðugleikun-
um veldur hin sívaxandi dýrtíð,
sem orsakar að fjárupphæðirnar
verða minna virði en þegar þær
voru gefnar. I þessu sambandi vil
jeg leyfa mjer að benda ungum
mönnum á ]iað, að þeir eiga hand-
hægara verðmæti, sem altaf eru
jafnmikils virði, en það eru dags-
verk hin.s nýta manns
Þess vegna ættu þeir, sem að-
siöðu liafa ti]. og vilja vinna að
því að heimilið komist upp, að
lofa ákveðinni aðstoð í dagsverk-
um, þegar stundin kemur.
Mikið væri unnið við það að
geta hagnýtt strax það fje. sem
inn kemur. Til þess eru þó litlir
mögujeikar. Það sem nú er mest
aðkallandi er að byrja á að gera
s.jer einhverja grein fyrir hvernig að frá heimilinn verði sem best
Dvalarheimilið eigi að vera og útsýni til sjávar AJIt þetta og
livar það eigi að standa. annáð meira verðm. að taka. með'í
Fyrst er að ákveða livað Dval- reikniuginn, og þeir sem með þessi
arheimilið eigi að geta rúmað mál eiga að fara, verða áð fá að
sjerstakar íbúðir með innbyggð-
nm eldunartækjum, eins og tíðk-
ast hjá einh]eypn fólki í Ameríku,
' handa mönnum, sem. vanir eru að
hugsa um sig sjálfir og kunna
það, og vijja gera ;.jev uþpihaldið
sem kostnaðarminsf
Ymsar tillögur hafa þegar kom-
ið fram um stað fyrir Dvalar-
heimilið. Þessar eru þær helstur
Valhúsahæðin á Beltjarnaruesi.Ví'ð
Skerjafjörð, milli Kaplaskjóls og
Grímsstaðaholts. Við Fossvoginn.
Við Elliðaárvoginn Á Arnarnesi.
Á Álftanesi oig' i Korpúlfsstaða-
landi. Jafnvel hefir komið^fram
tillaga nm að hai.i Dvalarheimilið
austur á Laugávatni.
Fyrir utan na.gdegs landrýmis,
og viðkunnanleg- umhverfis, verð-
ur að taka tillit ti.1 að hinn út-
valdi staður sje að minnsta kosti
í daglegu strætisvagna sambandi
við Reykjavík og Uafuarfjörð, og
að ,hægt verði að fa nægilegt raf-
magn, hæði til hitunar og ljósa.
' Það er auðvitao ákjósanlegast
marga íbúa og ýms frumskilyrði
og þægindi þeim til handa, sem
gera verðnr tilka]l til á slíku
heimili. Síðan verður að mynda
s.jer skoðun nm að hve miklu ]eiti
Dvalarheimilið þurfi sjáíft að fuíl
nægja sjer með landbúnaðaraf-
urðum, og hve mikið landrými og
sjerbyggingar þnrfi til þess. Svo
að ákveða landssvæði fyrir leik
velþ og skrúðgarða er komið verði j ])á gets orðið
í rækt eftir því sem tími líður. þeirra sem sad
heyra, hljóðið í mönnum. Meun
ættu því ekki ao spara ar senda
tillögur úr seni ílestum áttum,
svo að úr nógu verði að moða.
Þegar yfirstaudandi hildarleik
lýkur, og vjer böfum losað oss
úr þeim álögum, senl hánu hefir á
oss lagt, verður vonandi strart
hægt að hefjast handa til að reisa
Dvalarheimili sj«nnanna. Það' mun
otalégt athvarf
eru orðnir á
Þá kemur til athugunar út]it langri sjómenskr.,’og þeim íslenska
og fyrirkomulag heimilisins. —
Hvort eingöngu skuli vera einbýlis
herbergi og sameiginlegt borð-
hald fyrir alla, eða frjálsara val.
sjómönnum sem "kki náðu héim,
en fórnuðu lífii á, það að geta
orðið veglegur mi'tmisvarði.
Henry Halfdansson.
Frjettir frá Svíþjóð
Skipabyggingar eru miklar í
Svíþjóð sem stendur. Olíu-
skipinu Buenos Ayres, 17,500
smálestir að stærð, var nýlega
hleypt af stokkunum og hefir
það nú farið reynsluferð sína.
Þetta er stærsta skip, sem enn
hefir verið bygt á Norðurlönd-
um. Það er 165 metra á lengd,
20 metra á breidd, og ristir 9
naetra. Vjelin er tvígengis Die-
selvjel, bygð af Götaverksmiðj
unum. Hraði skipsins er um 14
mílur. Þá hefir nýlega verið
hleypt af stokkunum 3,300 smá
lesta flutningaskipi og tundur-
spillinum Sundsvall. Var við
það tækifæri haldin ræða, og
þar sagt, að Svíar væru ákveðn
ir í því að vera áfram frjáls
þjóð. Þeir vonuðust eftir að fá
að starfa með hinum Norður-i
lóndunum í heimi frjálsra
þjóða, en norræn samvinna yrði
að byggjast á hlutleysi. Svíar
vilja frjálsa umferð um höfin,
frelsi þjóða, og frjálsa sam-
vinnu.
UPPSKERA
Kartöfluuppskeran á* þessi*
ári í Svíþjóð hefir ekki verið
eins góð, og búist var við. Þótt
stærra landrými væri nú tekið
undir ræktun þessa, er j fyrra,
þá er uppskeran ekk; aætluð
nema 1,8 miljónir smálesta nú,
borið saman við 2,2 milj. smál.
í fyrra.
LOFTVARNIR
Fyrirskipað hefir verio í Sví-
þjóð, að loftvarnaskyttur skuli
skjóta á hverja ókunna flug-
vjel, sem yfir flýgur. ;]afn vel
þótt þær fljúgi yfir þ.iettbýl
svæði. Fólki er ráðlagt að leita
skjóls, þegar skothríð heyrist.
VERSLUN VIÐ DANI
Tilkynt hefir verið í Kaup-
mannahöfn, að undirskriíaður
hafi verið samningum um vöru-
skiftaverslun milli Svia og-
Dana, og nemur upphæðin átta
miljónum króna.