Morgunblaðið - 05.04.1945, Blaðsíða 6

6
MOKGUNBLAÐIÐ
Fimtudagur 5. apríl 1945
Útg-: H.f Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Bltstjórar: Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson.
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla
Austurstræti 8. — Simi 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á manuði innanlands,
kr. 10.00 ulanlands.
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
„Eysteins Rauðka
íí
„ÓFEIGUR” Jónasar Jónssonar er nýútkominn. Er
hann nú meiri fyrirferðar en áður hefir verið og skrifað-
ur í ferlegasta þjóðsagnastíl. Þar segir af berserkjum og
meiri háttar stríðsmönnum á hinum íslenska vígvelli.
Meðal margs annars segir þar svo: „Fyrir utan hina
sögulegu Siglufjarðarrauðku Lárusar Jóhannessonar
koma við sögu landsiná fjórar nefndir með Rauðku heiti.
Eru þær allar kendar við fjóra meiri háttar pólitíska afl-
raunamenn. Er sú fyrsta kennd við Hjeðinn Valdimars-
son, önnur við Hermann Jónasson, hin þriðja við Ólaf
Thors. Alt eru þetta ríkisfyrirtæki, en auk þess kom
Eysteinn Jónsson sjer upp einkafyrirtæki með nokkrum
,,hugsuðum” sem unnu kauplaust fyrir föðurlandið. Allar
þessar Rauðkur hafa átt og eiga að endurskipuleggja
mannfjelagið og skapa ný hagkerfi. Hermanns Rauðka
tók sjálfa sig af lífi skömmu fyrir jól þegar hún sá hilla
undir Ólafs Rauðku og hafði þá nefnd Hermanns kostað
ríkið um 140 þús. kr. Áttu flestir nefndarmenn þó inni
allmikið fje nema fulltrúar verkamanna, Jón Blöndal og
Haukur Björnsson, en þeir náðu 20 þús. kr. í þóknun fyrir
störf sín. Það er sameiginlegt fyrir nefndir þeirra Hjeð-
ins, Hermanns og Eysteins að þessir leiðtogar hafa hver
um sig búist við að þeir mundu með nefndarstörfunum
finna nýja Ameríku. Einn af nefndarmönnum Eysteins
skýrði frá því í fyrravetur á fundi í Reykjavík, að hans
Rauðka mælti með að fella íslensku krónuna um 25%.
Skyldi ríkið síðan leggja sína hönd á 100 miljónir króna
af erlendum innstæðum þjóðarinnar og nota það fje til að
leggja í ýmis konar fyrirtæki. í hinum nýju sveitabygð-
um áttu 10 fjölskyldur að vera saman um eitt eldhús. —
Komst ræðumaður svo að orði, „að í þessu landnámi vrði
alt sameiginlegt, nema kvenfólkið”.
★
Þessi kafli úr hinum nýju bardagasögum er vafalaust
nokkuð vandskilinn fyrir almenning. — Kunnugir vita
nokkuð hvað við er átt, enda þótt nýstárlegar samlík-
ingar og þjóðsögukendar sjeu vafðar utan um kjarnann.
Hjeðins Rauðku og Hermanns Rauðku, kannast flestir
við. Einkum er hin fyr talda sögufræg. Átti hún folöld
mörg. Voru sum á vetur sett, en öðrum slátrað. Hafa þau.
sem lifðu, litlar nytjaskepnur orðið, enda þótt ætterni
væri ekki sem verst.
Hermanns Rauðka hefir engin folöld átt og munu fæst-
ir harma, því af þeirri ætt mundi ekki góðhesta von.
Ólafs Rauðka mun eiga að vera „Nýbyggingarráð” og
er saga þess engin enn. Jónas spáir þeirri skepnu illrar
æfi og lítillar frægðar. Munu flestir telja að spádóms-
gáfan sje honum orðin treg í taumi, en „óráðin er fram-
tíðar æfi“.
★
Hver er svo þessi Eysteins Rauðka? Það er sú gáta, sem
flestum ókunnugum mun þykja torveldast að ráða. Kunn-
ugir undrast minna: Mundi ekki þar sú skepna. sem Jón-
asi sjálfum hefir reynst einna minst „heillaþúfa um að
þreifa”. Bitið hefir hún og slegið, stungið sjer, ausið og
prjónað. Við fælni er hún heldur ekki laus. Eitt af hennar
fyrstu hrekkjabrögðum var að brenna Tímann forðum
og verja Jónasi síðan að fullu þann stall. Á síðasta flokks-
þingi Framsóknar reyndist hún svo ill viðskiftis, að ekki
stóð við. Þá stakk hún Jónasi til jarðar eftir harðar svift-
ingar. Jörund beit hún til skaða, og margt fleira hefir illt
af henni hlotist fyrr og síðar. Munu fáir" vænta þess, að
folöld af hennar kyni reynist vel. Er og líklegt talið, að
hún fari brátt hina sömu leið og frænka hennar, Her-
manns Rauðka. Liturinn er sami, ættin sama, uppeldið
svipað og má því ætla, að innræti og allt eðlisfar sje af
svipaðri tegund.
Það er óhætt að segja. að Jónas má muna aðra æfi en
þá, að striða við þvílík hrekkjahross. Áður þeysti hann
góðhestum, séni támdir voru að fullu.
\Jílar ilri^ar:
ÚR DAGLEGA LÍFINU
Góðar frjettir.
ÞESS hefir verið getið í frjett-
um, að nú sje að mestu leyti
gengið frá uppdráttum að hinu
nýja Þjóðminjasafnhúsi, morgun
gjöf lýðveldisins, og hafi því ver
ið válinn staður á Háskólalóð-
inni. Þetta eru góðar frjettir. —
Safnið hefir svo lengi verið á
hrakhólum, að allir þeir sem
þióðlegri menningu unna, hljóta
að gleðjast af því, að nú sjest
loks hylla undir varanlegán
samastað. Og eiga þeir aðilar,
sem upptökin áttu að þessu,
vissulega þakkir skyldar fyrir
frá þjóðinni allri og einnig Há-
skólinn fyrir að taka safnið svo
að segja undir sinn verndar-
væng, en nærvera þess við Há-
skólann getur orðið báðum aðil-
um til mesta gagns.
•
Og ekki má gleyma
honum.
ÞEGAR rædd eru málefni
Þjóðminjasafnsins, má ekki
gleyma einum manni, Matthíasi
Þórðarsyni þjóðminjaverði. —
Óþreytandi hefir hann verið í
baráttunni fyrir því, að óskabarn
hans, safnið, sem hann hefir
hlúð að svo að segja frá upphafi,
fengi viðunandi og fastan sama-
stað, en hrektist ekki af einu háa
loftinu á annað, eins og það gerði
svo lengi. Og gleðiefni er það
líka, að ávöxtur iðju hans kem-
ur fram í fyrirkomulagi hinn-
ar nýju byggingar, enda hefir
hann rækilega kynnt sjer og
þaulhugsað, hvernig safninu
yrði best fyrir komið.
•
Ilerbergi Jóns verða
þar.
í HINNI nýju byggingu verð-
ur herbergjum fyrir búslóð Jóns
Sigurðssonar einnig ætlaður stað
ur. Þessar minjar hafa miklu
íærri sjeð en skyldi, og kemur
}>að af því, að þær hafa verið
geymdar annarsstaðar en safnið
var til húsa. Þá verða þar einnig
söfn úr eigu annarra merkra
j marina, svó sem Tryggva Gunn-
' arssonar.Og svo góð sem aðsókn-
in var að safninu,meðan það var
almenningi opið á Safnahúsloft-
inu við Hverfisgötu, þá mun hún
| aukast um allan helming, þegar
í það verður komið í hina nýju
! og veglegu byggingu, og þá verð
j ur einnig margt til sýnis, sem áð-
jUr var ekki hægt að sýna vegna
skorts á húsrými. Sú hugmynd
kom eitt sinn fram, að setja safn
! ið í Þjóðleikhúsið, og var gott
að valdhafar þjóðarinnar sáu
sóma sinn í því, að vera ekki að
hola safninu enn niður í aðra
byggingu, en væri fyrir það eitt.
•
Þetta er alt að koma.
ÞAÐ ER nú óðum að lagast
með byggingar, sem þurfa til
hins ýmsa menningarstarfs þjóð-
arinnar, senn verður Þjóðleik-
húsið fullgert, bráðum rís tón-
listahöll vonandi á góðum stað,
svo koma aúðvitað smærri sam-
komuhús viðsvegar í hinum
ýmsu hverfum bæjarins, jafnóð-
um og hann stækkar, því auðvit
að er það ekkert vit, að hafa
þetta allt á sama blettinum, — í
miðbænum, eins og tíðkast hefir.
Með vexti bæjarins dreyfast
auðvitað þeir staðir, sem menn
fara á til þess að lyfta sjer upp,
svo ekki þurfi altaf að fara lang
ar leiðir. Og væntanlega fær
náttúrgripasafnið bráðlega við-
unandi byggingu og verður reist
einhversstaðar nærri Þjóðminja-
safninu. Það er þá hægurinn hjá
fyrir gesti að sjá alt í eihu, Há-
skólann, Þjóðminjasafnið og
Náttúrugripasafnið.
•
Að sýna trúna í verki.
J. G. skrifar um ástandsmálin
svonefndu og þykir menn hafa
gerst heldur hvassyrtir í deilun-
um um þau, og ekki sem skyn-
samastir þar á ofan. Honum finst
miður, að eytt sje Líma og kröft-
(um í blaðadeilur um þau mál,
I en gerir það að tillögu sinni, að
.hið opinbera láti deiluaðilum í
tje tækifæri til þess að sanna
skoðanir sínar í verki. Hyggur
J. G., að það væri eina leiðin, og
myndi tryggja betur en allt ann-
að, að „gert væri eftir því, sem
vit og snilli legði hverjum til“.
•
* Það yrði skemtileg
tilraun.
JEG veit nú ekki fullkomlega,
hvernig J. G. meinar þetta. —
Ekki býst jeg við, að friðsamlegt
yrði innan þeirrar nefndar eða
stjórnar, sem það fólk ætti sæti
í saman, sem mest hefir deilt um
ástandsmálin. Ætli skoðanamun-
jurinn myndi ekki halda áfram,
]>ótt út í starfið væri komið. Það
hefir nú komið fyrir víða annars
staðar, en þar sem hefir verið
svona hatrammlega deilt. — En
það er best að fullyrða sem minst
og vel getur verið að málum þess
1 um yrði best borgið með því að
fela stjórn þeirra þeim Guðrúnu
Guðlaugsdóttur, Lúðvig Guð-
|mundssyni og sr. Gunnari Árna-
jsyni. Það má vel vera að deilu-
jefnin gleymdust við starf að
sameiginlegu málefni.
Hvað fær hver marga
miða?
KONA hefir skrifað mjer til
og skýrt mjer frá því, að hún
hafi ásamt fólki sínu ætlað að
komast í leikhúsið á annan í
páskum, komið niður að Iðnó,
áður en byrjað var að selja á
laugardag, beðið í hálfa aðra
klukkustund, verið 15. í röðinni
og er að 'miðasölunni kom, gat
hún valið um, hvort hún vildi
heldur sæti á 1. eða 16. bekk. —
Annað væri ekki til. Konan seg-
ir, að sjer hafi fundist þetta
furðulegt, þar sem hún hafi
haldið að engir miðar væru tekn
ir frá, og tæpast að þeir, sem
á undan henni voru, hafi keypt
upp alt húsið. Bað konan mig að
koma áfram fyrirspurn til
rjettra aðila, hvernig á þessu
geti staðið, og geri jeg það hjer
með.
Á INNLENDUM VETTVANGI |
í Morgunblaðinu fyrir 25 árum
ALÞINGI kom saman 6.
febrúar og gekk þá, eins og oft
hefir viljað við brenna, erfið-
lega að mynda stjórn. Var all
róstusamt á þingi.
| í Mbl.’lO. febrúar segir m. a.
um væntanlega stjórnarmynd-
un:
„Heimast j órnarf lokkurinn
hefir fengið forseta Alþingis til
að leita fyrir sjer meðal þing-
manna um það, hve margir
þeirra vilji skora á Jón Magn-
ússon að mynda nýjt stjórn,
þó nieð því skilyrði, að þeir
geti fallist á þá tvo menn, er í
stjórn verða með honum“.
j ★
Alt var svq á huldu með
stjórnarmyndunina, þar til loks
tókst að mynda hana 23. s. m.
— í blaðinu 24. febr. segir um
þetta m. a. á þessa leið:
„Stjómarfæðingin hefir geng
ið nokkuð stirt, enda varð við
því að búast, að ýmsir örðug-
leikar yrðu þar á, þar sem enn
er allmikil riðlun í flokkum í
þinginu . . . .“.
,.J(ón) M(agnússon) var í
hálfan mánuð að gera tilraun-
ir sínar. Hann mun fljótt hafa
áttað sig á því, að hann yrði
að fá með sjer í stjórnina, ef
hann ætti að geta komið henni
á laggirnar, einn mann úf ný-
mynduðu utanflokkabandalagi
á þingi, og hafði þar augastað
. á Magnúsi Guðmundssyni, sem
nú er reyndur dugnaðarmaður
bæði sem þingmaður og skrif-
stofustjóri í stjórnarráðinu m.
m. Utanflokka-bandalagið hirti
þó ekki, í heild sinni, að leggja
neitt til málanna um sinn. I
annan stað virtist honum vera
það mikið í mun, að „fram-
sóknarflokkurinn" („Tíma“-
!flokkurinn) rjeði einum manni
eða gæti felt sig við hann“.
! *
„Heimast j órnarf lokkurinn
rjett allur samþykti brátt, að
hann gengi að því, að J. M.
myndaði stjórn með M. G. og
Pjetri Jónssyni frá Gautlönd-
um. Framsóknarflokkurinn
þjarkaði lengi um málið, með
bandamönnum - sínum, Sunn-
lendingunum fjórum, og er full
yrt, að samkomulag hafi þar
frá byrjuh eigi verið hið ákjós-
’anlegasta. Eigi treystust þeir
til að halda fram neinum úr
sínum hópi, en deildu mjög
brotum um þá, sem ella væru í
boði. Vildu þeir tefla fram
Magnúsi kaupmanni Kristjáns
syni, landsverslunarforstjóra,
þótt hann enn teljist til ann-
ars flokks, sem sje heima-
stjórnarflokksins“.
★
Utanflokkabandalagið var
mjög á móti, að M. K. ætti sæti
í stjórninni. Segir síðan:
,^Tók nú J. M. það ráð, að
leita atkvæðis þeirra sjerstak-
lega, er á hann höfðu skorað í
upphafi um þetta mál. Fór svo
að stjórn með M. K. fjekk ekki
nægt íylgi. Rak þá að því —
þar sem þolinmæði þingmanna
var að þrotum komin og J. M.
var settur ákveðinn frestur, að
„framsóknarflokkurinn“ átti
að segja sitt lokaorð um það,
hvort hann sætti sig ekki við
P. J. (eða stjórn J. M., M. G.
og P. J.) og laust nú i hina
skæðustu borgarastyrjöld í her-
búðunum“.
Framhald á 8. síðu.