Morgunblaðið - 04.10.1947, Page 7

Laugardagur 4. okt. 1947.
MORGU1SBLAÐIÐ
7
LEYIMISAMIMINGAR HITLERS OG STALIIMS
AÐUR en langt um líður,
mun heimurinn fá vitneskju
um samvinnu Rússa við Þjóð-
verja fyrir stríð, án þess að
nokkuð verði dregið undan.
Vísindamenn frá vestur-
veldunum þremur (Bretlandi,
Frakklandi og Bandaríkjunum)
hafa nýlega hittst í Berlín og
lagt síðustu hönd á áætlanir um
útgáfu þýskra utanríkismála-
skjala, sem herir þeírra tóku.
Meðal skjala þessara eru ná-
kvæmar skýrslur um þýsk-
rússnesku samningana 1939—
40, þar sem bæði þessi ríki ætl-
uðu sjer landrjettindi í Evrópu,
Asíu og Afríku. Meðal þessara
skjala er einnig sagan um það,
hvernig þessi einkennilega sam
vinna fór út um þúfur.
Skjöl þessi sýna valdabar-
áttu á hæsta stigi. Þau sýna,
hvernig tvö einræðisríki komu
á fót áhrifasvæðum og gerðu
landakröfur án nokkurs tillits
til þjóða þeirra, eða ríkja, sem
hlut áttu að máli. Þau geta ef
til vill hjálpað mönnum til að
skilja, hvrs vegna Bandaríkj-
unum finst svo erfitt — og jafn
vel ómögulegt — að eiga skifti
við Stalin.
Innan skamms munu vestur-
ríkin gefa út um 25 bindi þess-
ara þýsku ríkisskjala. — Það
mundi vera ómögulegt að gefa
út allt, sem tekið var, viðvíkj-
andi stjórnkænsku og undir-
ferií Þjóðverja. Margar smálest
ir af opinberum skýrslum og
ríkisskjölum fundust, þrátt fyr-
ir tilraunir nazista til að eyði-
leggja þau. í raun og veru verð
ur aðeins 10% af öllu því efni,
sem tekið var, gefið út, en bví
er heitið, að í þeim hundraðs-
hluta — eða 25 bindum — sjá-
ist ljóslega stjórn nazista, frá
því að Hitler komst tíl valda
og þar til hann dó.
Af skiljanlegum ástæðum
hafa Rússar ekki viljað taka
þátt í þessum fvrirætlunum.
Sovjetríkin hafa aldrei látið
látið þjóðina vita um leynisamn
inga þá, sem Kremlstjórnin
gerði við nazista. Þeim tókst að
koma í veg fyrir, sð sagt yrði
frá þeim við riettarhöldin í
Núrnberg, þegar vesturveldin
vildu láta lesa þa.u í skýrs'iunni,
sem sannaði heimsyfirráðafyr-
irætlanir þriðja ríkisins. — Að
vísu hefði það aukið við kæru-
skjal nazista, en það hefði
einnig sýnt, að Rússar voru á-
rásarþjóð. En þegar þessi 25
bindi eru komín út, munu
frjettir úr þeim berast frá
bandaríska útvarpinu um allan
heim. Jafnvel fáeinir Rússar
heyra þá ef til vill, að stjórn
þeirra hikaði ekki við að skifta
Eystrasaltslöndunum, Balkan-
löndunum, Vestur- og Mið-
Asíu milli sín og þáverandi
vina sinna, nazistanna.
Þó að Rússar hafj hafnað boði
vesturveldanan um að gefa út
sameiginlega skjöl viðvíkjandi
stjórnmálum nazistanna, nota
þeir þó nazistaskjöl, sem þeir
eiga sjálfir, til að skaða ríki
þau, sem þeim feiiur ekki við
þessa stundina. Þeir hafa þegar
gefið út fyrir almenning þrjú
bindi um samband nazista við
Tyrkland, Ungverjaland og
Spán.
Vesturveldin munu aftur á
Skjöl þýska utanríkisráðuneytis-
ins varpa nýju Ijósi á makk
nasista og
múnista
Eftir Neai Stanford
*T*TF •
Jryrn grem
Neal Stanford er stjórnmálafrjetlaritari og sjer-
fræðtngur í utanríkismáium blaðsins „Christian ' Sci-
ence Monitor“. — Hann hefur sjeð mörg af skjöium
þeim. sem geíið er um í þessari grein og mörg önn-
ur af þeim mikla fjölda opinberra skjala viðvíkjandi
stjórn nazista, sem herir Breta og Bandaríkjamanna
tóku, og hann hefur rætt um innihald þeirra við háít-
setta embættismenn í ríkisstjórninni.
yj jg (vz </.• ................. / /
Þegar von Ribbentrop undirritaði vináttusamninginn við Rússa,
voru kommúnistar og nasisíar bestu vinir.
móti gefa út þýsku skjölin eftir
röð, þau elstu fyrst, þó að þau
komi við kaun einhverra. Svo
vill til, að fáeinir Bandaríkja-
menn og nokkru lleiri Bretar,
munu fá alvarlegan blett á
mannorð sitt, þegar skjöl þessi
birtast.
Frásagnir um þessar þýsk-
rússnesku fyrirætianir :nunu
vera eitthvað hið eftirtektar-1
verðasta og óhugn.anlegasta í;
bindum þeim, sem vesturveldin |
ætla að gefa út. Að vísu hafa
menn haft nokkura nasasjón
af sumum þessara leynisamn-
inga og unöirferli frá 1939—40
og einstaka sinnum hafa birst
hárrjettar frásagnir um þær í
blöðum i Bretland’ og Banda
ríkjunum. En með útgáfu þess-
að koma í veg fyrir samvinnu
tveggja ríkja, sem hefðu líkra
hagsmuna að gæta“. Hann
kvaðst mundu fagna tillögum
um „raunsætt samkomulag“.
Þetta var vísbending fyrir Hitl
er til að spyrjast fyrir um, að
hvaða samkomulagi hægt væri
að komast að við kommúnista-
stjórnina viðvikjandi Austur-
Evrópu,
Því mætti skjóta hjer inn í, að
eftirtektarvert er, að aðferð
Stalins að segja, að hægt væri
að komast að samkomulagi við
kommúnistastjórnina er sjer-
staklega athyglisverð nú, þeg-
ar íhuguð eru blaðaviðtöl, sem
Stalin hefir átt \ ið nokkura
-Englendinga og Bandaríkja-
s menn. í blaðaviðtölum gínum
við Harold Stassen, Elliot
Roosevelt, Hugh Bailie frá
United Press og breska frjetta-
ritarann Alexander Werth,
beitir Stalin sama agninu, sem
hann beitti fyrir Hitler árið
1939, með þeim árangri, sem
mönnum er í fersku minni. —
Aftur segir hann: hagkerfi okk
ar geta unnið saman, svo lengi
sem við höfum sömu hagsmuna
að gæta, hversu ólík sem þau
eru. Það, sem ónýtir þessa til-
lögu frá 1939 nú, árið 1947, er
það, að þá samdi einn einræðis-
herrann við annan, en í dag
g Stalin í skiftum við lýðræð-
isríki, sem getur ekki tekið þátt
■ í svo skuggalegum samningum.
Þetta er nokkuð sem Moskva
vill ekki, eða getur ef til vill
’kki skilið. Þegar fullnaðar-
skýrslur um allar ráðstefnur
utanríkisráðherranna verða
birtar almenningi (ef það verð-
ur þá nokkurn tíma), menn
verða undrandi og agndofa við
frásagnirnar um, að utanríkis-
ráðherra Rússa, Molotov, hef-
ur hvað eftir annað farið þess
á leit við bandaríska utanrík-
isráðherrann, að þeir gerðu
á milli Moskvu sjerstaka friðarsamninga, en
Ijetu hina, þar á roeðal Breta,
sigla sinn sjó. Þannig fara ein-
ræðisríki að. Kremlstjórninni
finnst Bandaríkjamenn fara fá-
víslega og rolulega að ráði sínu.
Eftir ræðu Stalins í mars ’39,
var komið að Hitler. Foringinn
virðist í fyrstu haía verið hik-
andi, en meðan hann var að
reyna að geta sjer til um fyrir-
ætlanir Stalins, gerðu Vestur-
veldin (Bretar og Frakkar),
Rússum tilboð um að koma á
bandalagi iil verndar friðnum.
Það virðist hafa ráðið úr-
slitum hjá Hitler. Hinn 28.
iapríl, 1939, hjelt hann eina af
æsingaræðum sínum í þýska
I ríkisþinginu. Gagnstætt venju
Stalin gekk fyrsta skrefið. I j ljet hann engin niðrandi um-
þá, sem fóru
og Berílnar, áður en Hítler
snerist gegn bandamönnum sín-
um.
Aðalefni skjala þessr.ra, er
þetta:
Fyrsti vottur bess, að naz-
istar og kommunistar hefðu
samþykt að hætta óllum fjand-
skap, kom í ljós þegar haustið
1S38. Þá var það. að þessi tvö
einrræðisríki ákvaðu að hætta
hinum harða áróðurshernaði,
sem þeir hcfðu hað sín á milli.
í marsmánuði 1939 var þó
gerð fyrsta alvarlega tilraunin
iil að fcæta sambúð þeirra og
að komast að samkomu'ia.gi. ;:em
yrði báðum í hag.
ara rríkisskjala nazista, mun aleinni af hinum fátiðu, opinberu
menningur og visindamenn i
fyrsta sinn hafa nákvæma, op-
inbera frásögn um samninga
yfirlýsingum sínum, sagði
hann, að honum fyndist „að
geróiíkt síjórnarfar þyrfti' ekki
mæli falla um Sovjetríkin. í
ræðu hans voru engin af hinum
venjulegu, andrússnesku orða-
tiltækjum hans. Það var sýni-
legt, að eitthvað var á seyði.
Stalin sá, að nú var hægt að
komast að samkomulagi, og var
nú skjótur í ráðum. — Maxim
Litvinov, utanríkisráðh. Rússa,
sem var hlynntur bandalagi
móti fasistum, var settur af, en
V. M. Molotov tekinn í hans
stað. Berlín svaraði með því að
leggja til, að verslunarsamnings
umleitanir skyldu hafnar á ný.
Rússland fjellst á það. — Þeir
voru farnir að biðla hvor til
annars.
Af sönnurnargögnum þeim,-
sem fyrir eru, sjest þó, að Hitler
hafði enn ótrú á tilvonandi
bandamanni sínum. Stalin var
enn að dufla við Breta og
Frakka og ljet sjer jafnvel
detta í hug að gera varnarbanda
lag við vesturveldin. Ilitler var
fui komlega ljóst, að frekari
stjórnmálalegar viðræður um
samkomulag voru nauðsynlegar.
Hitler varð því annað hvort
að hrökkva eða stökkva, eins
og skýrslan ber með sjer. Hann
skipaði sendiherra sínum í
Moskva, Frederic Werner von
der Schulenburg greifa, að
leggja til við Rússa, að þýski
utanríkisráðherrann, Joachim
von Ribbentrop, færi til Moskva
og gerði samkomulag á „breið-
um grundvelli“.
Er hjer var komið málum,
virtust Rússar, sem hingað til
höfðu lagt allt kapp á samninga,
nokkuð hikandi. Molotov sagði,
að hernaðarsendinefnd frá Bret
um og Frökkum væri nú í
Moskva, svo að skynsamlegra
væri að fresta heimsókn Ribben
trops enn um skeið. Ef til vill
væri betra, að hann kæmi í
september. En Hitler var stað-
ráðinn í að tryggja sjer austur-
vígstöðvarnar og vildi ekki láta
segja sjer að bíða. Utanríkis-
skjölin sína, að hann vissi,
hvers Moskva myndi krefjast
fyrir samstarf, og að hann var
reiðubúinn til að borga það.
Hann sneri sjer beint til Stal-
ins, til þess að viðræður gætu
hafist þegar í stað.
í tilkynningu sinni, sem birt-
ist í bindum þeim. sem nú á að
fara að gefa út, fjellst hann á
köfur Rússa um landaívilnanir
frá Eystracalti til Svartahafs.
Hann gekk jafnvel lengra. —
Ilann trúði Stalin fyrir fyrir-
ætlunum síhum um að ráðast
inn í Pólland. Hann sýndi fram
á, að sarnkomulag milli þessara
tveggja ríkja um landayiirráð
væri bráðnauðsynlegt.
Hitler og foringjar hans
settust síðan niður og biðu með
óþreyju eftir svari frá Moskva.
Eftir r.okkra daga kom það. —
Stalin var reiðubúinn. Allt var
nú búið undir fyrsta þáttinn í
skiptingu Austur-Evrópu.
í skýrslunni sjest, að Ribben-
trop og fylgdarlið hans hafi
komið tíl Moskva um morgun-
inn hinn 23. ág'.st án þess að
vita, við hverju þeir máttu bú-
ast. Tólf klukkustundum síðar
íóru þeir og höfðu þá lokið er-
indi sínu. Þeir höfðu samið við
Stalin sjálfán. Þeir höfðu undir-
ritað ekki-árasarsamníng með
mikilli viðhöín og höfðu emnig
gert leynilegan samning um að
skipta Austur-Evrópu milli
Rússa og Þjóðverja.