Morgunblaðið - 23.10.1948, Page 2

MORGUTSBLAÐIÐ
Laugardagur 23. cLt. 1948,
Varanlegasti fjársjóður
inn em sKOiarmr
HJALMAR BOSSON, rektor
T;<œa lýðháskólans í Svíþjóð
'dval'dist um mánaðartíma hjer
á ) i ndi í boði íslenskra nemenda
;:íd' en Tarna skólann hafa
n: -•;./ ’■ íslendingaar sótt, bæði
>tyrr: og síðar. Hann heíur ferð-
a: > víða um íandið, um Vest-
ifirö:., Norðurland og SuðUrland
og' þá heimsótt nokkra íslenska
'tij * ðsskóla, en þeir eru ein-
mií.i sambærilegir við erlenda'
1 ýð‘há.skÓla.
Þegar tíðindamaður blaðsins
koffi að máli við hann fyrir
nokk.'u sagði Bosson rektor:
Fólk í Skandinavíu veit, að
fi.íer á íslandi búa frændur, sem
erú mikil menningarþjóð. en
fl cara sem ísland heimsækja
'fcí-.uvu.i það samt á óvart, hve
fra rnsækni þjóðarinnar er stór-
ko.itleg, hve atvinnulífið er
fcfómlegt og hve tæknin er mik-
i) bjer. Hjá íslendingum hef jeg
sjeð fullkomnari og stórvirkari
■ fr;uniei3slutæki en hjá marg-
• fai í: • -erri þjóðum.
Ög Bosson heldur áfram: Jeg
segi eins og Grundtvig. þegar
ffraun sá stálverksmiðjurnar í
íEngiandi. — verksmiðjurnar
,ykfcar eru íagrar. Þær eru ef til
vill ekki stílhreinar, þær eru ef
tii víil með sótugum reykháf-
urn, en maður á ekki eingöngu
áð líta á ytra yfirborð þeirra.
jeg horfi á nýju voldugu
verksmiðjurnar ykkar veit jeg
aft ' 'bak við veggi þeirra er
starfandi fólk, allt er fulLt af
>fj.>.■: og íramkvæmdum. Mökk-
uriiin úr reykháfum síldarverk-
smiðjanna er merki þess, að
tfjama er fólk, sem vill fram á
við. Og þið haldið áfram að
*reÍ33 fteiri verksmiðjur. Það ei
ágært Og jeg hef sjeð nokkra
Lýðháskólarnir fóstra upp
góða þjóðfjelagsþegna
Viðiai ¥Í5 Hjalmar Bosson rektor viS Terna
áfram sína iðn og verkamaður-
inn stundar áfram sitt starf. —
Með lýðháskólunum er ætlunin
að auka þekkingu alþýðufólks
og kenna því að hugsa, það verð
ur til þess að gera því starfið
skemmtilegra og lífið fyllra. —
af
vöpunartogurunum. Þá
Vftit jeg meir um ísland en áð-
ur
Jeg tek þessi orð hins sænska
rekf.ors hjer vegna þess, að jeg
ifcf-í . jaldan 1 viðtöldum við út-
f lendinga fundið eins hve gests-
-'l er glöggt. Jeg hugs3ði, að
; gæti orðið lexía fyrir þá
jífelí eru að tönnlast á því,
vérksmiðjubyggingar sjeu
ECii
*»j<*
V ýr’anlegasti
fj^esjóSurinn
'En hú fór Bosson rektor að
ta)a urn það sem er honum
mesta áhugamálið, það eru skól-
arnii'. Hann sagði: Af öllu sem
físjendingar reisa er þó varan-
flel : :: fjársjóðurinn í hinum
■tntirgu og miklu skólabygging-
uil) Jeg hef sjeð margar þeirra.
.•■jem háskólann, sjómanna-
idfÓ-.r.n, barnaskólana og síðast
erí efcki síst nokkra hjeraðs-
rJtr'.l
'tvfcl
' fýffh
p
urnr
VI).
í
kþffr
• rmld
flð; r
yú ■)
»/•
sem eru hliðstæðir lýð-
'.olunum í Svíþjóð.
:*T! en sænskir
áskótsr
vrer virðist yður vera mun-
n: á íslenskum hjeraðsskól-
og sænskum lýðháskólurn?,
grundvaUaratriðum eru!
eins, en þó má benda á1
turr. mismun. Mjer virðist,!
D -nskir hjeraðsskólar sjeu
úít stærri en lýðháskólarn-
:kar. Jeg kom að Laugar-
Hjálmar Bosson, rektor.
vatni og komst að því að skól-
inn þar er fyrir 150 nemendur.
í Svíþjóð eru nemendurnir í
mesta lagi um 100 við skóla.
7000 nemendur árlega
Hvað eru margir slíkir lýð-
háskóiar í Svíþjóð?
Um 80 talsins, .en tala nem-
enda um 7000. Nú í ár á lýð-
háskólastefnan í Svíþjóð átt-
ræðisafmæli. Hún hófst 1868
skommu eftir atkvæðisrjettar-
breytinguna, þegar bændurnir
fengu meirihluta á þingi. Þá
fóru menn að spyrja sjálfa sig,
hvort bændurnir væru nógu
menntaðir og þroskaðir til þess
að ráða stjórn lar.dsins og kom-
ust menn að þeirri niðurstöðu
að það þyrfti að stofna þegn-
skóla. Og um líkt leyti heyrðist
um dönsku lýðháskólana hvað
þeir hefðu gefist vel og Var því
ákveðið að hafa skipulag
sænsku þegnskólanna eins.
Hclmingur nemendanna
eru iðnaðarmenn
Hverntg hefur þróun skólanna
síðan orðið?
í fyrstu voru nemendurnir
eingöngu bændur, en um alda-
mótin fóru iðnaðarmenn einnig
að sækja þá og nú munu þeira
vera um helmingur nemend-
anna, A hinum Norðurlöndun-
um er ekki eins mikið um þátt-
töku iðnaðarmanna.
Bóndínn
verður ófrain bón-di
Og hver er tilgangurjnn með
lýðháskólunum?
Það er fvrst og fremst að
fóstra góða þjóðfjelagsþegna. í
lýðháskólunum er ekki gert ráð
fyrir að nemendurnir leiti fyrir
sjer um nýtt athafnasvæði. —
Flestir hafa þegar valið sjer
lífsstarf. Bóndinn sem gengur á
lýðháskóla verður áfram bóndi
þegar náminu lýfeur, én við von
um bara að hann verði betri
bóndi og nýtari borgari en áð-
ur. Sama er að segja um iðn-
aðarmaiminn. — hann stundar
Yfir tvítugsaldri
Hvað eru nemendurnir yfir-
leitt gamlir?
Best er að þeir sjeu komnir
yfir tvítugt. Þá eru ungling-
arnir oftast búnir að ákveða
lífsstarf sitt og skilja því hvað
er þeim fyrir bestu. Við fylgj-
um í þessu kenningum frum-
kvöðuls lýðháskólastefnunnar,
, Grundtvig, sem vildi að nem-
endurnir væru orðnir nógu
I þroskaðir til að skilja tilgang-
| inn með náminu.
Mest á Norðurlöndum
Er lýðháskólastef nan út-
breidd?
Fram til hins síðasta hefur
hún aðeins verið á Norðurlönd-
um. í Svíþjóð er hún orðin föst
: í sessi og mjög vinsæl, enda eru
* margir mikilsmetnir menn í
^ Svíþjóð gamlir nemendur af lýð
háskólunum. Á síðustu 20 árum
1 hefur tala nemenda tvöfaldast
* og aðsóknin er svo mikil nú, að
1 fjöldi umsækjenda hefur orðið
i frá að hverfa. Nú er samt reynt
að bæta úr því með stofnun
nýrra skóla. Um útbreiðslu ann
* ars staðar í heiminum er það að
1 segja að í Hollandi eru nú átta
lýðháskólar og þar er hreyfing-
in í örum vexti. I Þýskalandi
hefur einn lýðháskóli verið
stofnaður eftir styrjöldina og
svo vil jeg nefna, að kunnur
I indverskur skólamaður hefur
í fengið mikinn áhuga á stefn-
' unni, svo að það getur verið að
innan skamms rísi upp í Ind-
landi lýðháskóli.
Til nánari samvinnu
Norðurlanda
Hver haldið þjer að verði
framtíð lýðháskólanna?
Allt bendir til þess að skól-
unum fjölgi mikið og hreyfing-
in eflist í framtíðinni, en jeg
vona, að um leið geti hreyfingin
orðið til að eíla samvinnu Norð-
urlandanna og verður það senni
lega eitt af markmiðum hennar
með nemendaskiptum. Hclst
vildi jeg að slíku fyrirkomulagi
verði komið á að nemendurnir
stundi nám í tvo vetur, fyrri
veturinn í lýðháskóla í sínu eig-
in landi en annan í einhverju
hinna Norðurlandanna. Með að-
stoð Norrænu fjelaganna hafa
nemendaskipti þegar byrjað,
þótt enn sie það lítið og eigin-
lega til reynslu. Nú í vetur fara
til dæmis fjórir ungir íslend-
ingar á lýðháskóla í Svíþjóð fyr
ir milligöngu Norræna fjelags-
ins.
Þ. Th.
Útgerðarmenn ræða
starfsgrundvöll útgerðar-
innar. Vilja koma á fót
verðlagsráði sjávarút-
vegsins
i L. í. Ú.
Á AÐALFUNDI Landssambands íslenskra útvegsman
hjelt áfram í gær, var samþykkt tillaga varðandi starfs:
völl fyrir vjelbátaútgerðina. Þá samþykktu útgerðarmer,
að kjósa nefnd menna í verðlagsráð sjávarúívegsins, er ha'
sama valdssvið og framleiðsluráð landbúnaðarins. í gæi
viðskiptamálaráðherra erindi á fundinum.
í dag hefur Jóhann Þ. Jósefsson fjármálaráðherra br
fyrir fulltrúa fundarins og mun hann við það tækifæri
íæðu um afurðasölumálin og viðhorfin í sjávarútvegsr
þjóoarinnar.
ia, er
rurid-
lirnir,
’a skal
flutti
3 inni
flytja
nálum
Aðalfundur
Landssam-f’"
bands ísl. útvegsmanna tók til
meðferðar í gær og fyrrokvöld
aðaltillögur þær, er stjórn sam
bandsins héfur lagt fyrri fund-
inn til samþykktar. Dýrtíðar-
og afuroasölunefnd fundarins
skal vinna í nánu samstr rfi viS
stjórn L. í. Ú. Þegar Verðlags-
ráð og stjórn L. í. Ú. eru sam-
mála um það, að starfs mnd-
völlur sje eigi fyrir her. ;i, skai
Verðlagsráð og stjórn I. 1. Ú.
hefur starfað mikið að fragangL hafa forgöngu um nauðsvnlegar
aðaltillagnanna, en fundurinn mótmælaaðgerðir.
gekk í gær enaaniega frá þeim. J Fundurinn felur stjórn L. í,
Höfuðviðfangsefni fundarins Ú. að vinna að því, að lögskip-
mótast af eftirfarandi tveim ( að verði Verðlagsráð fyrir Sjáv
arútveginn með sama vaklsviði
og sömu skipan og núgildandi
löggjöf um framleiðsluráð land
búnaðarins.
í greinargerð fyrir ályktun
þessa segir m. a.:
ályktunum:
Grundvöllur bátaútvegsins.
Aðalfundur L.Í.Ú. haldinn í
Reykjavík 20. til 23. okt. 1948,
telur að til þess að viðunandi
starfsgrundvöllur geti vcrið fyr
ir hendi hjá vjelbátaflotanum,
þurfi verð á afurðum hans að
vera sem hjer segir:
I. Faxaflóasíld veiddri í
herpinót eða svipuð veiðarfæri,
kr. 42,00 pr. mál, afhent í Faxa-
flóahöfnum.
II. Þorskur, sl. með haus, kr.
0,88 pr. kg. og tilsvarandi af
öðrum fisktegundum.
Til þess að gera útflytjend-
um kleift að greiða þetta verð
fyrir hráefnið, skorar fundurinn
á ríkisstjórnina að leyfa þeim
(þ. e. útflytjendum), að leggja
mismuninn á viðurkenndu fram
leiðsluverði og söluverði á er-
lendum markaði, á vörur þær
eða hluta af þeim sem keyptar
yrðu fyrir andvirði ákveðinna
útflutningsafurða ( eða á svip-
aðan hátt og gert hefur verið
a yfirstandandi ári á gjaldeyri
þeim, sem fengist hefiu fyrir
útflutt hrogn).
Verölagsráð sjávarútvegsins.
Meðan verðlagsráð fyxir sjáv
arútveginn er ekki lögboðið,
samþykkir fundurinn að kjósa
fimm manna nefnd, Vr -ðlags-
ráð sjávarútvegsins, er hafi
með höndum verðlagningu á
hráefni útvegsins á hverjum
tíma.
Starfstími nefndarinnar sje
milli aðalfunda L.Í.Ú.
1 Nefndin skal ákveða verð á
hinum ýmsu tegundum fram-
leiðslunnar og semja við rík-
isstjórnirnar, eða umboðsmenn
þeirra um það. Einnig um
hvaða framleiðsluvörur koma
undir verðlagsákvæði.
Verðlagsráð Sjávarútvegsins,
Erfiöleikar útvegsins.
Á undanförnum fjórum ár-
um hefur íslensk útgerð orðið
fyrir meiri áföllum vegna afla-
brests, einkum á síidveiðum en
dæmi eru til í sögu ísl. sjávar-
útvegs.
Töpin hafa hlaðist á hin nýju,
dýru og afkastamiklu fram-
leiðslutæki þessa atvinnuvegar,
stórra og smárra, af algerlega
óviðráðanlegum orsökurn.
Onnur má).
Þá liggja og fyrir fun ’:ni:m
ályktanir um afla- og .hluta,-
tfyggingarsjóð bátaútvagsins
svo og einnig till. um sjc ’staka
hagnýtingu vinnuaflsins í land
inu við útflutningsframk-iðslu,
og hefur allsherjarn. fundarinS
þessar till. til meðferðar.
Fjárhags- og viðskiftanefnd
fundarins starfar að álj'ktun-
um um lánskjör útvégsins víð
bankana, Stofnlánadeild siáv-
arútvegsins og Fiskveiða: j. ís-
lands, og Skipulagsn. fundár-
ins hefur til meðferðar ályktun
um aukið samstarf á milli
þeirra stofnana í landinu. er á
einn eða annan hátt vinna að
hagsmunamálum útvegsirs og
auknum uppl. um starfshæfni
skipverja á ísl. fiskiskipum svo
og fjelagsleg málefni.
Ræða viðskiftamálaráðherra.
Kl. 17,00 síðd. í gær, f'Iuttí
viðskiftamálaráðh. Emil Jóns-
son ítarlegt og fr.óðlegt eriridi
um út- og innfl.-verslunina. ■—
Rakti hann í mjög ljósu níáli
viðhorfin í þessum málum,
skýrði áætlanir þær, sem ríkis-
Frh. á bls. 12.