Morgunblaðið - 31.12.1950, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 31. des. 1950,
ÁK TÍMAMÓTA
ENDA ÞÓTT verslunarárferð-
ið hafi orðið allt annað og lak-
ara en gera mátti ráð fyrir, þá
verður ársins 1950 engu að síð-
ur minnst sem merkis árs £
verslunarsögu vorri, er tímar
líða.
Ber aðallega tvennt til þess.
1 fyrsta lagi þátttaka íslands
í greiðslubandalagi Vestur-
Evrópulandanna, en í öðru lagi
viðleitni löggjafarvaldsins til
J>ess að snúa frá haftastefnu að
írjálsverslunarstefnu.
Á þessu stigi málsins er of
Knemmt að leggja nokkum dóm
k það, hvernig til kunni að tak-
ast, en rjett er að hafa það hug-
fast, að einhverra skyndibreyt-
inga er naumast að vænta. Á-
hrif 17 ára haftabúskapar verða
ekki afmáð í einni svipan, jafn-
vel ekki með lagafyrirmælum,
og því síður, þar sem andrúms-
loftið í alþjóðamálum hefur
farið sí versnandi síðari hluta
þessa árs með þeim afleiðing-
um, sem það kann að hafa á
framgang frjálsverslunarstefn-
unnar.
Eftir Helgo Bergsson skrifstofu
stjóru Verslunurráðs fslunds
'....
dREIÐSLUBANDALAGIÐ
Sem aðila að efnahagssam-
vinnustofnuninni bar oss að
hafa losað um innflutningshöft-
in á í það minnsta 50% af inn-
flutningi vorum frá hinum þátt
tökuríkjunum, þann 15. des.
1949. Með hliðsjón af því mis-
vægi, er ríkti í efnahagsmál-
u:v. vcrum, mun cfn^J.ct>^car.i
vinnustofnunin hafa talið, að
vjer hefðum gildar ástæður til
að bíða með aðgerðir enn um
stund.
Til þessa hefur ríkisstjórnin
ekki talið sjer fært að afljetta
innflutningshöftunum í sam-
ræmi við ákvarðanir efnahags-
Öídrr»vir>ríi!^tr)^nnTv^rÍTrnrsr» ppí Vyví
undanskildu, að á síðustu
tveim mánuðum ársins var aug-
lýst afnám innflutningshafta á
þó nokkrum vörutegundum.
Þann 19. sept. s. 1. var undír-
ritaður sáttmáli um greiðslu-
bandalag Vestur-Evrópuland-
anna. Varð það þá að samkomu-
lagi, að innflutningshöftum
milli þátttökulandanna inn-
byrðis skyldi afljett að 60
hundraos hlutum, en í iók okíó-
ber mánaðar samþykkti efna-
hagssamvinnustofnunin, að frá
1. febr. að telja skuli hundraðs-
hluti þessi hækka í 75% af inn-
flutningi viðkomandi lands frá
hínum þátttökulöndunum.
ísland tekur þátt í bandalagi
J>essu og ber því að hafa afljett
ínnflutningshöftunum að %
þann 1. febr. n. k., svo framar-
lega sem vjer getum ekki skot-
ið oss undir undantekningar-
úkvæoin um stundar sakir. í
því sambandi er m. a. mjög þýð
ingarmikíð fyrir oss að vita, að
hve miklu leyti útflutningsvör-
ur vorar hafa verið undanþegn-
ar innflutningshöftum meoal
):*átttökuríkjanna. Þetta acriði
verður þeim mun veigameira,
þar sem útflutningsvörur vorar
eru svo einhliða, sem raun ber
vitni, og hlýtur viðhorf vort til
haftaafnámsins að mótast að
ekki litlu leyíi á afstöðu hinna
landanna til útflutningsvara
vorra.
Greiðslubandalagið hefur þó
þýðingu fyrir þátttakendur
þess, að komið hefur verið á
laggirnar me vghíiða greiðslu-
fyrirkomulagi, en það hefur það
f för meö sjer, að hvert þátt-
tökuríkjanna þarf ekki. aö hugsa
ísjerstaHega um gjaldeyrisjöfn-
uð sinn gagnvart sjerhverju
hinna heldur um greiðslujöfn-
uðinn við bandalagið í heild.
Ef vjer t. d. höfum hagstæðan
verslunarjöfnuð við sum land-
anna, en óhagstæðan jöfnuð við
önnur, þá hefur það að sjálf-
sögðu þýðingu að geta skipt
einni gjaldeyristegund í aðra og
geta keypt inn vörur þaðan,
sem maður þarfnast þeirra og
telúr þær ódýrastar.
GENGISFELLINGIN
Um áramótin síðustu var svo
komið, að allir landsmenn munu
hafa verið orðnir sammála um,
að ekki yrði haluið áfram sömu
stefnu í efnahagsmálunum, ef
forða ætti höfuðútflutnings-
atvinnugreinum þjóðarinnar frá
hruni. Ilins vegar fór því fjarri,
að menn væru sammála um til-
lögur og leiðir til úrbóta.
Sú leið, sem farin var, sem
sje gengisfellingarleiðin, var
talin fljótvirkust og var hún
talin skapa almenningi betri
lífskjör heldur en aðrar leiðir,
sem til greina komu. Géngis-
lækkuninni var ætlað að sam-
ræma innlent og erlent verðlag
og skapa útflutningsframleiðsl-
unni om ieið betri qtarfsffrnnd-
völi. Hún átti sömuleiðis að
draga úr innílutningi fjárfest-
ingarvara og á þann hátt að
bæta úr hinum tilfinnanlega
skorti á ýmsum innfluttum
nauosynjavörum, en síðast en
ekki sisl átli gengislækkunin ao
gera kleift að Ijetta höftunum
af innflutningsversluninni.
FYBSTU ÁHKIFIN
Þó alllangt sje nú liðið síð-
an skráningu gengisins var
breytt, þá mælir engin sann-
girni með því að dæma áhnf
aðgerðanna án hliðsjónar af því,
sem orðið hefði, ef til engra að-
gerða hefði verið gripið, og með
fullu tilliti til þess, að lang-
varandi verkfall í einni grein
útfluiningsfxamleioslunnar hef-
ur seinkað bætandi áhrifum á
greiðslujöfnuðinn.
Þar sem gengislækkunin þýð
ir hækkun á verðlagi útfluttr-
ar vöru um 74.3% í ísl. kr.,
hefði útflutningsverðmæti árs-
ins í ár átt að vera um 465 millj.
kr. miðað við útflutninginn í
fyrra, en við það hefði versl-
unarjöfmiður vor við útlönd
orðið hagstæður um nokkrar
miljónir króna. Reynslan hefur
hins vegar orðið sú, að útflutn-
ingurinn nemur aðeins kr. 338
milj. og að verslunarjöfnuður-
inn er óhagstæður um kr. 119,6
mílj. Tölurnar einar gefa held-
ur óglæsileea mvnd af hinum
fyrstu áhrifum gengislækkun-
innar. En þegar þess er gætt,
að aðgerðarleysi togaraflotans
í rúma f jóra mánuði getur hæg-
lega hafa kostað 50—60 milj. kr.
í útílutningsverðmætum, og
þegar þess er sömuleiðis gætt,
að síldveiðarnar við Norður-
iand brugðust algjörlega, þá
verður viðhorfið annað.
Um áhrif gengislækkunarinn
ar á fjárfestinguna er nokkuð
á hulöu enn sem komið er, þar
sem íjárfestingarstarfsemin hef
ur verið og er háð eftirliti Fjár-
hagsráðs, sem getur haft bcin
áhr»f á umfsng íT^TÍostingQiinct
Helgi Bergsson.
Sje innflutningur þessa árs
flokkaður á sama hátt og gert
var í síðustu áramótagrein
minni, kemur í ijós, að þrátt
fyrir innflutning, sem er að
verðmæti ca. 100 miij. kr. meiri,
þá hefur innflutningur kapital
vara minkað um rúmlega 20
milj. kr. og nemur hann í ár
26 % af heildarverðmæti inn-
fluttu vörunnar í stað 40% ár-
ið 1949. Samdrátturinn í inn-
flutningi fjárfestingarvara er
eua aagijósaii, þegar gengis-
breytingin er höfð í huga.
Til þess að sú breyting, sem
orðið hefur á skiptingu inn-
flutnings milli hinna þriggja
aðal flokka frá því síðastliðið
ár. megi verða ljósari, læt jeg
hjer fylgja nokkrar tölur.
Ir.nfldtíiisigui 1/1—30/11.
milj. kr.
1949 1950
92.8 141.0
119.1 197.8
141.3 119.0
Nevsluvörur .. .
Rekstrarvörur . .
Kapitalvörur ..
Hlutfalisíölur.
1949 1950
Neysluvörur . . 26.3% 30.8%
Rekstrarvörur .. 33.7% 43.2%
Kapitalvörur .. 40.0% 26.0%
Þegar litið er á beinu tölurn-
ar, kemur í ljós, að verðmæti
neysluvaranna hefur hækkað
um liðlega 50%, en rekstrarvar
anna um 66%, en samtímis hef-
ur verðmæti kapitalvörunnar
minkað um 16%.
Þótt þessi aukning hafi átt
sjer stað á verðmæti neyslu-
og rekstrarvaranna, þá fer því
mjög fjarri, að rætst hafi úr
þeim tilfinnanlega skorti á
neyslu- og rekstrarvarningi,
sem hjer hefur verið, og mun
þessi aukning enn sem komið
er gera lítið betur en að vega
upp á móti þeirri hækkun, sem
orðið hefur á cif verðinu vegna
gengislækkunarinnar og verð-
hækkananna á erlendum mark-
aði.
Um einn höfuð tilgang geng-
islækkunarinnar — að draga
úr höftunum á innflutningsversl
uninni — er enn lítið hægt að
fullyrða. Að vísu hefur verið
dregið úr höftunum á þann veg,
að ekki þarf lengur gjaldeyr-
is- og innflutningsleyfi fyrir
vissum vörutegundum, en í þess
stað er viðkomandi innflytj-
andi á valdi bankanna, sem
hljóta að verða að skammta
gjaldeyrinn eftir sinni eða ann-
ari grundvallarreglu, meðan
greiðslujöfnuðurinn batnar
ekki til verulegra muna frá því,
sem nú er. Inn á við höldum
vjer þannig ennþá við höftum
á versluninni, en út á við kem-
ur það fyrir sjónir sem afnám
hafta, þar sem enginn má panta
eða kaupa vöru fyrr en hann
hefur tryggt sjer nauðsynlegan
gjaldeyri til greiðslu á henni.
Verði hið nýja fyrirkomulag
tekið upp með þeim hætti áð
láta þær vörur, sem ekki lúta
ákvæðunum um gialdeyris- oci
innflutningsleyfi hafa forgang
umfram aðrar vörur, má segja,
að um verulegt skarð sje að
ræða í hinn gamla haítavegg,
og hygg jeg, að gætilegast muni
vera að reyna að afnema höft-
in ekki hraðar en það, að tryggt
sje, að frílistavörurnar hafi
hlotið þann forgang, sem þær
þurfa, til þess að frjálsverslun-
arkerfið verði annað en orðin
tóm.
FRAMLEIÐSLÁ — SALA
ÞEGAR talað er um, að útflutn-
ingsframleiðslan verði að hafa
þann starfsgrundvöll, að at
vinnureksturinn sje rekinn á
arðbærum grundvelli, er oft
einblínt á þá hlið málsins, að
framleiðslan geti borið sig við
einhvern ákveðinn tilkostnað,
en því er algerlega gieymt, að
salan eða sölufyrirkomulagið
hefur sömuleiðis sína stórfelldu
þýðingu.
Ekkert virðist eðlilegra en að
sömu aðilar, er fást við inn-
flutning vara, fáist sömuleiðis
við útflutning, en þróunin hjer
virðist ganga meir og meir í þá
átt að greina þessa starfa í
sundur.
Að sjálfsögðu er ekkert því
til fyrirstöðu og ekki óeðlilegt,
að framleiðendur bindist sam-
ÚTFLUTNINGURINN
tökum um sölu afurða sinna,
en á sama hátt og nýr innflytj-
andi kann að geta flutt inn hag-
stæðar en einhver eldri inn-
flytjandi, á sama hátt kann svo
að vera, að einstaklingar geti
fengið betra verð fyrir afurð-
irnar en sölusamlag framleið-
endanna.
Það er sjálfsagt krafa meiii
hluta landsmanna, að verslun-
in værði gerð eins frjáls og frek
ast er unnt. Menn vilja sjálfir
ráða vöruvali sínu og hvar þeir
versla, en jafnframt vilja þeir
hafa athafnafrelsi.
Verði horfið að því ráði á komi
andi ári að gefa innflutnings-
verslunina frjálsa, munu lands-
menn fagna því aukna athafna-
frelsi, sem slík breyting hefði
í för með sjer.
En til þess að hægt verði að>
tala um eiginlegt verslunar-
frelsi, verður að skapa fxjáls-
ræði, ekki aðeins í innflutn-
ingsverslundnni, heldur líka í
útflutningsversluninni. — Sam-
keppnin miili innflvtjendanna
mun síðar trvggia neytendun-
um það vöruval, er þeint
hentar best og hagstæðasta fá-
anlegt verð, um ieið og sam-
keppni hinni mörgu útflytj-
enda við sölusamlöff framleið-
endanna ætti að tryggja hag-
stæðasta verð fyrir útflutnings-
afurðirnar.
ÚTFLUTNINGURINN
ATí Trímría t Vi-íöt* ralrj^
í fáuiti orðum. hverjar bveyt-
ingar hafa orðið á siálfum út-
flutningnum, samsetningu hans
og dreifingii tii hmrta ýmsu
viðskiftaianda.
HlutfaUi* milll andvirðis sjáv
arafurða og landbúnaðarafurða
hefur brevst aftur hinum siðari
í Vip0' 1Q4P norri o-nrlTnrrSi Innd—
búnaðarvaranna 4.19% af heild
arútflutningnum, en fjell nið-
ur í aðeins 1.62% árið 1949, en
bað mun hafa verið sú iægsta
hlutfallstala, sem bær hafa
nokkru sinni haft í út.flutnings
viðskiftum vorum. Á árinu
1950 hefur bessi tala stigið all-
Terulega, og nemur hún í lok
nóvember 6.2%, en hlutur sjáv
arafurða 93.4%. Það væri vel,
að hlutur landbúnaðarins hækk
aði enn til muna.
Þá er bað sömuleiðis athygi-
isverð brevting, að skiftingiu
milli hinna ýmsu vörufolkka ei*
nú jafnari en árið áður. Veldur
togaraverkfallið þessu að sjálf-
sögðu að mestu. Þannip var
samanlagður hlutur salt-, ís-
og freðfisks í útflutningnum
rúmlega 73% árið 1949, en að-
eins 48.5% í ár. Vörutegundir
eins og söltuð og fryst síld, lýsi
og olía og mjöl, hafa hækkað
mjög verulega og nema í ár um
Framh. á bls. 3.
T A F L A I 19 4 9 19 5 0
' ^'ryrr~ •- »»•’ Magn kg Verð % Magn kg Verð %.
100 1000 kr. % 100 1000 kr. %
Saltaður fiskur 176.027 35.066 13.14 260.022 69.749 20.63
ís- og freðfiskur 1.465.934 161.216 60.41 438.204 94.244 27.87
Síld, söltuð og fyrst 65.868 14.840 5.56 130.679 37.130 10.98
Lýsi og olíur 143.865 38.714 14.51 196.636 73.652 21.78
Fiskimjöl og síldarmjöl .. 71.604 8.001 3.00 142.573 31.024 9.17
Niðursoðinn fiskur 3.561 1.243 0.47 3.826 2.001 0 59
Hrogn, söltuð 22.361 2.543 0.95 24.300 5.184 1.53
Ýmsar sjávarafurðir .. .. 182 59 0.02 12.736 2.702 0.80
Kjöt 128 72 0.02 864 799 0.24
Ull .. 2.461 1.518 0.57 2.529 5.278 1.56
Skinn, gærur og húðir ,. 2.008 0.75 13.594 4.02
Ýmsar landbúnaðarvörur .. 739 0.28 1.616 0.48
Ýmsar vörur .. .. .. .. 836 0.32 •1.182 0.35
or 100% 330.155 ioo%: