Morgunblaðið - 09.05.1957, Blaðsíða 6

8
MORCUNBLAÐIÐ
Flmmtudagur 9. maí 1957
f^uóóneóh ótejn
utuinnu-
nu-
breutin
a

L
má
L
um
ÞAÐ var íyrir löngu vitað, að
Sovétstjórnin hefði í undir-
búningi víðtækar breytingar á
skipulagi efnahagsmála í land-
inu, sem fæli í sér stórfellda
breytingu frá því sem verið hafði
á valdatíma Stalins. í þessu sam-
bandi minnast menn hinnar
frægu ræðu Krúsjeffs á 20. flokks
þinginu, og er talið að tilagng-
urinn með þeim afhjúpunum
Stalins, sem þá fóru fram, hafi
m. a. verið sá, að greiða götu
þess, að kerfi Stalins í atvinnu-
málunum yrði nnekkt.
Það er alveg vafalaust, að tnjög
mikil andstaða hefur verið í
hópi ráðamanna í Sovét gegn
nokkrum breytingum á því rík-
iseinveldi í atvinnumálunum,
sem Stalin kom á fót. Nú eru
liðnir meira en 14 mánuðir síð-
an flokksþingið var haldið og
það er fyrst nú, sem Krúsjeff
hefur talið sig nægilega sterk-
an til að boða breytinguna.
í þessu sambandi er bent á að
einveldi Stalins í atvinnumálun-
um hafi í rauninni verið eins
konar styrjaldarrekstur á fram-
leiðslu landsmanna. Þess háttar
rekstur getur verið vel til þess
fallinn að koma upp þungaiðn-
aði og vígbúnaði en er alls ekki
á sama hátt hæfur til að full-
nægja þeim kröfum, sem komið
hafa fram um aukna framleiðslu
á almennum neyzluvörum, en
þær kröfur hafa verið mjög há-
værar meðal allra stétta í Sovét-
ríkjunum og einnig í innsta
hring flokksins sjálfs.
Því hefur verið haldið fram að
til þess að lyfta undir framleiðslu
neyzluvaranna þurfi miklu hreyf
anlegra efnahagskerfi en verið
hefur, eins konar markaðsbú-
skap, þar sem framboð og eftir-
spurn fái að njóta sín.
Fyrstu teikn ■þess, að kerfi
Stalins væri á fallanda fæti sá-
ust á þeim tíma, þegar Malenkoff
var forsætisráðherra, en hann
varð að fara frá áður en honum
hafði tekizt að koma nokkrum
verulegum breytingum á. —
Eftir fall Malenkoffs litu
margir svo á að stefna Stalins
væri aftur komin í hásætið. En
það var ýmislegt sem benti til
þess að hin nýja forysta í hönd-
um Krúsjeffs og Bulganins
hefði ekki látið þetta mál niður
falla. Við ýmis tækifæri létu rúss-
neskir valdamenn í ljó.s viður-
kenningu á hinum frjálslegri at-
vinnuháttum Júgóslava og í yfir-
lýsingu í Belgrad þann 2. júní
1955 tóku þeir Krúsjeff og Búlg-
anin fram, að þeir teldu kerfi
Júgóslava vera réttmæta þróun-
arleið í sósíalistisku landi, eins
og það var orðað, og að stefna
þeirra ætti að njóta jafnréttis við
aðrar „sósíalistiskar leiðir.“ Nú
eru búskaparhættir Júgóslava
um margt mjög ólíkir kerfi Stal-
ins og hafði þessi yfirlýsing því
hina mestu þýðingu.
Þess er að minnast, að á sama
flokksþingi og Krúsjeff hélt ræðu
sína, talaði einnig Mikojan. Lýsti
hann því yfir, að hann teldi sein-
asta hagfræðirit Stalins „Efna-
hagsleg viðfangsefni sósíalismans
í Sovétríkjunum" á röngum for-
sendum byggt og deildi harðléga
á það, sem hann kallaði „skrif-
stofueinræði". Þegar Tító var í
Moskvu fyrir tæpu ári síðan var
Kardelj, sem er einn aðalráðu-
nautur hans, leyft að skrifa lang-
ar greinar í Pravda um yfirburði
hins júgóslavneska efnahagskerf-
is. Margir bjuggust nú við að
stefnubreyting væri alveg á
næstu grösum, og létu ýmsir
vestrænir kommúnistar, svo sem
ítalinn Togliatti þá skoðun í ljós.
En rétt á eftir þessu kom und-
arlegur afturkippur í Rússa og
í yfirlýsingu, sem þá var gefin
út var sérstaklega veitzt að Togli-
atti og það tekið fram, að þó svo
væri litið á að persónudýrkun
hefði skaðað Sovét-þjóðfélagið,
og slík dýrkun væri nú ekki
lengur fyrir hendi, þá mætti ekki
draga af því þá ályktun, að
nokkrar sérstakar breytingar
þyrfti að gera á skipulagi Sovét-
þjóðfélagsins. Mörgum út í frá
gekk illa að átta sig á þessu öllu
saman, og svo komu atburðirnir
í Ungverjalandi, sem í svip
skyggðu á allt annað. En það var
bráðlega ljóst, að þegar kom
fram á veturinn, var farið að
gera ýmsar ráðstafanir í þá átt
að draga úr ríkiseinveldi atvinnu
veganna, sem hafði aðsetur sitt
í Moskvu.
Þær ráðstaafnir, sem Krúsjeff
hefur boðað, bera keim af því,
að þær muni vera sprottnar upp
úr eins konar málamiðlun, sem
valdhafarnir í Moskvu hafi kom-
ið sér saman um. T. d. er haldið
fast við skilyrðislausan forgangs-
rétt þungaiðnaðarins. Reynt er
að breiða yfir það með öllu móti,
að nokkur tengsl séu á milli
breytinganna og þess kerfis, sem
Júgóslavar nota hjá sér, en það
hefur ekki heppnazt nema að
litlu leyti og virðist t. d. ljóst
að þau „atvinnumálaráð“, sem
Rússar stofnsetja nú víðs vegar
um landið séu mjög lík þeim
„framleiðslumálaráðum", sem
hafa svo mikið að segja í kerfi
Júgóslava.
Þær breytingar, sem Krúsjeff
boðar fela ekki í sér að þar sé
um algerlega nýja búskaparhætti
að ræða, en ýmsir sem um þessi
mál rita erlendis, telja að ef til
vill sé hér aðeins um fyrsta
sktefið að ræða, og á eftir
munu koma miklu róttækari
breytingar í frjálslegri átt. Það
sem mestu máli skiptir er það, að
nú er í fyrsta sinn opinberlega
viðurkennt af ráðamönnum
Sovétríkjanna, að það ríkisein-
veldi í atvinnu- og efnahagsmál-
um sem staðið hefur í landinu,
nái ekki tilgangi sínum og þurfi
breytinga við.
Ekki má binda hendur IMATO til að
mæta árás með fáanlegum tækjum
NORÐUR-ATLANTSHAFSRÁÐ-
IÐ hélt reglulegan ráðherrafund
sinn í Bonn dagana 2. og 3. maí
1957 undir forsæti Gaetano
Martino utanríkisráðherra Ítalíu.
en Ismay lávarður var fundar-
stjóri.
Atlantshafsbandalagið hefur
ætíð verið og er enn hreint varn-
arbandalag. Það var stofnað til
þess að vernda þátttökuríkin fyr-
ir hernaðarárás. Hefur það tek-
izt fram til þessa en árásarhætt-
an helzt þó ennþá svo ekki verð-
ur um villzt og þátttökuríki
NATO verða því að viðhalda ein-
ingu í landvörnum.
RÚSSAR VILJA EINKARÉTT
Á KJARNORKUVOPNUM
Ráðið hefur veitt því athygli,
að síðan síðasti fundur var hald-
inn, hafa leiðtogar Sovétríkj-
anna hleypt af stokkunum p'óli-
tískri herferð, samtímis því sem
þeir reyna að breiða yfir hina
rússnesku kúgun í Ungverja-
landi. Þessi nýja pólitíska her-
ferð beinist að því að snúa al-
menningsálitinu í NATO-ríkjun-
shrifar úr
daglega lifinu
H
ÉR fer á eftir bréf frá H.P.
um „íslenzka heimsspeki ‘
Ekki býst ég við að allir séu
bréfritaranum sammála en hér
er sjónarmiði hreyft sem sann-
gjarnt er að komi fram. Þeim
sem á annarri skoðun eru er
heimilt rúm hér í dálkunum til
andmæla ef þeir kjósa.
Vansköpuð hugar-
fóstur?
BLESSAÐUR reyndu að koma
orðatiltækinu „íslenzk heims
speki“ fyrir kattarnef. Maður
opnar nú ekki svo dagblað að
ekki sé í hverri greininni á fætur
annarri sett ósýnilegt samasem-
merki á milli rita dr. Helga
Péturss (að honum ólöstuðum)
og einhvers sem kallað er „ís-
lenzk heimsspeki“. Mér finnst
ákgflega villandi að tala um
háspeki-hugmyndir dr. Helga
Péturss sem íslenzka heimspeki,
enda þótt þær séu kannski til
orðnar innan landhelgislínunnar,
því alveg eins má skilja orðin
svo að þau merki heimsspeki Is-
lendinga, og þeir fslendingar
eru fljóttaldir sem tnia dr.
Helga, ef frá er talinn flokkur
sá sem kennir sig við Nýal. Það
fer líka í taugarnar á mér að
orðatiltækið er bersýnilega not-
að í mótsögn við erlenda heims-
speki sem á að vera miklu
ómerkilegri, maður heyrir á
bak við það: Jæja, dömur mínar
og hérrar, hérna hafið þið þá
loksins íslenzka heimspeki,og
það sem íslenzkt er svíkur
engan, því sjá: bezt er heima
hvað. (þetta sýnir auk þess hve
Nýalssinnaðir eru óheimspeki-
legir, eða óvísindalegir öllu
heldur, að þeir skuli undirniðri
telja tiltekinni kenningu það til
gildis hvar á jörðinni hún var
fram borin)
Nýalssinnar meina ekkert
nema gott eitt með því að tala
um „ íslenzka heimsspeki", þeir
eru svo sannfærðir um mikil-
vægi kenninga dr. Helga að beim
er mjög ljúft að tengja þær ís-
landi. En vegna þess að lang
flestir landsmenn telja þær tómt
sullumbull, þá er viðbúið að orða
tiltækið verði að hreinu
skammarheiti með tímanum,
taki að merkja vansköpuð hugar-
fóstur e. þ. h. og er þá verr farxð
en heima setið fyrir báða aðila.
Ef einhvern tíma skyldu til
verða heimspekilegar bók-
menntir í landinu svo hægt yrði
að tala um íslenzka heimspeki
þannig að átt væri við heim-
spekilega iðju landsmanna, þá
er illt ef búið yrði að koma óorði
á títtnefnt orðatiltæki.
H. P.
Tilkynning ráðherrafundar NATO í Bonn
um gegn því að vestrænn her- um til að bæta sambúðina milli
styrkur sé endurnýjaður og bú-
inn nýtízku vopnum og er ætlun
þeirra að veikja grundvallaratrið-
ið um sameiginlegt öryggi NATO
ríkjanna.
Ráðið er þeirrar skoðunar að
tilgangur Rússa með þessu sé að
tryggja Sovéthernum einkarétt
til kjarnorkuvopna á meginlandi
Evrópu. Slíkt ástand -væri óvið-
unandi og lætur ráðið í ljós
ánægju sína yfir því að ákveðin
svör hafa verið gefin við aðgerð-
um Rússa á þessu sviði.
EKKI MÁ BINDA HENDUR
NATO
Atlantshafsbandalagið þarf að
hafa aðstöðu til að geta mætt
árás með öllum fáanlegum tækj-
um. Það eitt að bandalagið ráði
afla sér hinna fullkomnustu
vopnum mun draga úr fyrirætl-
unUm um árás á bandalagið. Með-
an ekki hefur náðst samkomu-
lag um afvopnun, getur ekkert
stórveldi bannað bandalaginu að
afla sér hinna fullkomnustu
tækja til landvarna.
Sé hins vegar ótti sá sem Rúss-
ar þykjast hafa af þessum vopn-
um einlægur, þá er hægur vandi
austurs og vesturs.
SKIPTING ÞÝZKALANDS
ÓMANNÚÐLEG
Ráðið ræddi um áhrif stjórn-
málaþróunarinnar undanfarna
mánuði á sameiningu Þýzkalands.
Ráðherrarnir urðu ásáttir um að
halda áfram tilraunum sínum
með öllum ráðum, að fá Rússa
til að standa við fyrri loforð sín
um að Þýzkaland skuli sameinað
með frjálsum kosningum. Ráð-
herrarnir álíta hina framlengdu
skiptingu Þýzkalands og hina
óeðlilegu stöðu Berlínar stöðuga
hættu fyrir heimsfriðinn. Þar af
leiðandi ítrekuðu þeir fyrri
ákvörðun sína um að halda áfram
og auka á friðsamlegan hátt hina
sameiginlegu stefnu um frjálst
og sameinað Þýzkaland innan
vébanda evrópsks öryggisskipu-
lags. Ráðherrarnir lögðu áherzlu
á það mannúðarleysi sem fylgir
áframhaldandi skiptingu þýzku
þjóðarinnar.
ÁSTANDIÐ BATNAR f
ARABALÖNDUM
Ráðið íhugaði síðustu atburði
í nálægum Austurlöndum. Ráð-
fyrir þá að leysa sig xmdan hon- I herrarnir komust að þeirri nið-
w
Einokun á ferða-
mönnum
ENN eru nú þegar teknir að
ráðgera sumarleyfisferðirn-
ar. Nú eru teknar til starfa hér
allmargar ferðaskrifstofur, þótt
enn ríki í ferðamálum hér á landi
sú furðulega einokun að enginn
má færa erlenda menn inn í
landið nema ein ríkisstofnunin,
Ferðaskrifstofan. Hvergi í frjáls-
um löndum mun slíkt háttalag
tíðkast en aftur á móti velþekkt
fyrirkomulag fyrir austan járn-
tjaldið. Það er ekki gæfusamlegt
útlitið fyrir það að ísland verði
mikið ferðamannaland í fram-
tíðinni meðan allt framtak er
þannig hneppt í járnviðjar ríkis-
einokunar.
Samt sem áður hafa risið hér
upp þrjár ferðaskrifstofur sem
einstaklingar standa að og
iskipuleggja sumarleyfisferðir
til útlanda. Og það var í sam-
bandi við þær ferðir sem mig
langaði til þess að vekja máls á
hugmynd einni.
Fyrir unga fólkið
ÞAÐ tíðkast allmikið á Norður-
löndum og víðar að ferða-
skrifstofur gangist fyrir þeim
ferðum, sem þar eru nefnd-
ar „Camping“ ferðir og eru
flestar þeirra farnar til Suður
Frakklands. Þeim er þannig
háttað að farið er kostnaðar-
lítið, með járnbrautum eða bílum
á ákvörðunarstað en þar dvalizt
í tjaldbúðum eða æskulýðsheim-
ilum, skólum og öðrum slíkum
stöðum. Fyrir vikið verða ferðir
þessar mjög ódýrar,* langt undir
venjulegu ferðaskrifstofugjaldi.
Þægindi og íburður er auðvitað
ekki jafnmikill og í dýrari
ferðunum, en ævintýrin fleiri.
Þátttakendur eru flestir ungt
fólk, sem vill líka sigla út fyrir
landsteinana, en á þess e. t. v.
ekki annars völ. Það er full
ástæða til þess að íslenzkar
ferðaskrifstofur taki slíkar ferð-
ir upp á starfsskrá sína, og ekki
er að efa að þátttaka yrði mikil
og góð. Hvað segir hinn ötuli
forstjóri Orlofs um þetta mál?
um. Sovétríkin þyrftu ekki ann-
að en að fallast á allsherjar af-
vopnunarsamkomulag, sem fæli
í sér raunhæfar aðgerðir til tak-
mörkunar og eftirlits. En Vest-
urveldin hafa margsinnis borið
fram tillögur um slíka afvopn-
un, enda er hún þáttur í megin-
stefnu þeirra.
SKIPULAG IIERJA
Þegar umræður fóru fram í
ráðinu um öryggisvandamálin,
var m. a. fitjað upp á því, hvaða
stærðarhlutfall skyldi vera milli
hersveita sem búnar eru nýtízku
vopnum og þeirra, sem búnar
eru venjulegum vopnum. Ráðið
bíður eftir árangri athugana sem
hernaðaryfirvöld bandalagsins
hafa látið fram fara og munu
gera þátttökuríkjunum kleift að
taka sameiginlega ákvörðun um
aukningu og hlutfall hins mis-
munandi herbúnaðar. Ráðið er
þeirrar skoðunar, að þegar
ákvörðun verður tekin í þessu
máli þurfi að gæta þess vand-
lega að herstyrkur bandalagsins,
bæði landher, sjóher og flugher
sé nógu öflugur til að bægja frá
árás.
ÞRÖSKULDUR f VEGI
Síðustu atburðir í Ungverja-
landi staðfesta, að í augum Sovét-
ríkjanna skiptir þjóðfrelsi engu
máli og að Sovétríkin eru reiðu-
búin að beita valdi til að bæla
niður löglega frelsisbaráttu þjóða.
Ráðið álítur að áframhaldandi
grimmdarleg kúgun Rússa á
ungversku þjóðinni sé enn
þröskuldur í vegi fyrir tilraun-
urstöðu, að þótt ófriðarhættan sé
enn mikil á þessu svæði, hafi
ákveðin ný öfl og viðhorf komið
fram, sem gefi góða von um að
takmarka megi tækifæri komm-
únista til útþenslu og niðurrifs.
Er vonandi að ástandið batni og
takast megi að auka öryggi og
sjálfstæði_ landanna í nálægum
Austurlöndum.
STJÓRNMÁLALEGAR
RÁÐALEITANIR
Ráðherrarnir íhuguðu ásig-
komulag bandalagsins í ljósi
pólitískrar þróunar, sem orðið
hefur síðustu fimm mánuði, bæði
á NATO-svæðinu og utan þess.
í sambandi við þetta íhuguðu
þeir einnig hvaða árangur hefur
náðst í stjórnmálalegum ráða-
leitunum, eftir hinum nýju regl-
um sem teknar voru upp sam-
kvæmt tillögum þriggjamanna-
nefndarinnar. Ráðherrarnir hafa
komizt að þeirri niðurstöðu, að
gagnlegur og ákveðinn árangur
hafi náðst og bandalagið sé á
leið til aukins þroska og sam-
heldni.
Að lokum þakkaði ráðið Ismay
lávarði fyrir frábær störf hans
í þágu NATO s. 1. fimm ár.
RACNAR JQNSSON
hæslaréttarlöginaður.
Laugavegi 8. — Sími 7752.
Lögfræðistörf. — Eignaumsýsla.
Gísli Einarsson
héraðsdómslögmaður.
Málflutningsskrifstofa.
Laugavegi 20B. — Sími 8263L