Morgunblaðið - 12.12.1957, Blaðsíða 11

T'immtudagur 12. des 1957
MORCVl\BT4ÐlÐ
11
A thyglisverðar tillögur
í kjördœmamálinu
FUS Vörður á Akureyri ræðir málið
AKUREYRI, 9. des. — Síðastlið-
inn sunnudag efndi FUS Vörður
til almenns fundar í Landsbanka-
salnum á Akureyri og var fund-
arefni kjördæmamálið. Magnús
Björnsson, formaður félagsins
bauð fundarmenn velkomna og
stýrði fundi. Frummælandi var
Gísli Jónsson, menntaskólakenn-
ari. Rakti hann í upphafi máls
síns kjördæmaskipun á Islandi
frá því Alþingi var endurreist
og fram til okkar daga, með
þeim breytingum er á henni
hafa verið gerðar.
Nú er svo komið að þingmenn
eru kjörnir með fernum hætt.i:
21 í einmenningskjördæmum ó-
hlutbundinni kosningu, 12 í tví-
menningskjördæmum hlutfalls-
kosningu, 8 í Reykjavík hlutfalls
kosningu, og 11 uppbótarþing-
menn.
Með núverandi kosningafyrir-
komulagi gæti hreinlega svo far-
ið, sagði ræðumaður, að meiri-
hluti fengist á Alþingi út á mÍK-
inn minnihluta kjósenda. Því til
sönnunar benti hann á að við síð
ustu kosningar hefði legið við
borð, að samsteypa tveggja
flokka fengi meirihluta með rösk
lega 28 þús. atkvæði á móti um
það bil 54,500 atkvæðum hinna
flokkanna. Flestir væru sammála
um að kjördæmaskipuninni
þyrfti að breyta og hefði m. a
núverandi ríkisstjórn tekið það
upp í málefnasamning sinn
hvex-jar sem efndii-nar yrðu.
Frummælandi minntist þvx
næst á uppbótarþingsæti og gerði
grein fyrir reglum sem gilda um
úthlutun þeirra. Vita kjósendur
oft og einatt ekki hvaða fram
bjóðendur flokks síns þeir eru
raunverulega að styðja. Hitt er
þó mun verra, er aukið fylgi get-
ur orðið til þess að fækka þing-
mönnum flokksins, en fjölga þing
mönnum annarra flokka að sama
skapi. Við kosningarnar 1949 i
Suður-Múlasýslu jók Alþýðu-
flokkurinn t. d. allmikið fylgi
sitt, einkum á kostnað Sósíalista-
flokksins. Varð það til þess, að
Lúðvík Jósefsson, sem verið hafði
þingmaður kjördæmisins féll, en
tveir Framsóknarmenn voru
kjörnir. Þetta skerti þó ekki
þingmannatölu Sósíalistaflokks-
ins, sem fékk uppbótarsæti i
staðinn. En fækkaði hins vegar
uppbótai-sætum Alþýðuflokksins
um einn þingmann.
Fylgisaukning Alþýðuflokksins
I S.-Múl. 1949 varð því til þess
að fjölga þingmönnum Fram-
sóknarflokksins, en fækka þing-
mönnum Alþýðuflokksins að
sama skapi.
Þá vék frummælandi að þeim
leiðum, sem einkum hefðu komið
til álita til bóta á núverandi kjör-
dæmaskipun.
Gísli Jónsson
1. Landið allt eitt kjördæmi
með hlutfallskosningu og engum
uppbótarsætum.
Gallinn á þessari skipan væri
einkum sá, að kosningin yrði um
of ópersónuleg og jafnvel þó svo
sýnist að með þessu ætti að fást
fullkominn jöfnuður væri það
ekki tryggt.
Tók frumm. dæmi úr síðustu
sveitarstjórnarkosningum þvi til
sönnunar. Ennfremur væri rétt-
ur landsbyggðarinnar gagnvart.
mesta þéttbýlinu ekki nægilega
tryggður.
2. Landið allt einmennings
kjördæmi og engin uppbótarsæti
Taldi frummælandi að sú
kjördæmaskipan væri að mörgu
leyti ákjósanleg. Kosningin væri
þá meira persónubundin en
flokksbundin, en þó einkum það,
að slík kjördæmaskipan hlyti ó-
hjákvæmilega að leiða af sér
tveggja flokka kerfi með meiri
festu og hreinni línum í stjórn-
málalífinu.
Þar sem tveggja flokka kerfið
er komið á eru samsteypustjórn-
ir fátíðar. Vita þá kjósendur að
loknu kjörtímabili betur en ella
hvei'jum ber að þakka það senx
vel fer og kenna það sem miður
fer. Hins vegar væri hætta á að
réttur minni flokkanna væri fyr-
ir borð borinn. En þeir myndu
þá að likindum sameinast gegn
stærri flokknum og væri þá
komið á tveggja flokka kerfi,
eins og áður segir.
Frummælandi taldi litlar líkur
á, að samkomulag væri um að
skipta landinu í einmennings-
Umræður á þingi S.Þ.
og óeirðir á Kýpur
New York 9. des. (Reuter) — Um
ræður hófust í dag á þingi S. Þ.
um Kýpur-málið. Fyrstur tók til
máls 'Sir Alan Noble fulltrúi
Breta. Hann sagði að Bretar
hefðu ítrekað reynt að komast
að sáttum í Kýpur-deilunni. Þeir
hefðu t. d. leyst Makarios erki-
biskup úr haldi. Þeir hefðu fallizt
á að framkvæmdastjóri S. Þ. tæki
að sér sáttastarf. Ætíð hefðu þeir
verið reiðubúnir að ganga fram
til samkomulags, enda væru bæði
Grikkir og Tyrkir vinir Breta og
bandamenn. En það eru, sagði
hann Grikkir og skæruliðar á
Kýpur sem hafa hafnað öllum
sáttaboðum.
Utanx-íkisráðherra Grikkja Ev-
angelos Averoff tók næst til máls.
Hann lýsti yfir vonbrigðum yfir
ræðu brezka fulltrúans. Kvaðst
hann hafa vænzt þess að Bretar
kæmu nú fram með eitthvað nýtt
til að reyna að leysa Kýpurdeil-
una. Þar hefðu Grikkir og Kýpur
búar orðið fyrir miklum vonbrigð
um.
Miklar óeirðir hófust enn á
Kýpur í dag í sambandi við það
að mál eyjarskeggja er nú tekið
til umræðu á vettvangi S. Þ Er
vitað að 75 manns særðust í óeirð
um þessum sem urðu í næstum
hverri borg og bæ. Vopnað brezkt
herlið bældi uppþotin niður og
beitti skotvopnum á þremur stöð-
um. Það voru mest unglingar,
sem stofnuðu til uppþotanna.
Kristmann Cuðmundsson skrifar um
BÓKMENNTIR
kjördæmi og þó enn síður
hvernig skipta skyldi. Benti hann
á að með svipuðum fólksflutning-
um og verið hafa hér á landi
undanfarna áratugi þyrfti þetta
fyrirkomulag því sífelldra endur-
bóta við.
3. Landinu skipt í nokkur
stór kjördæmi með hlutfalls-
kosningum og engum uppbótar-
sætum.
Gat hann þess, að um þessa
skipan hefði hann gert uppá-
stungur áður og birtust þær !
„íslendingi" 13. sept. sl. Höfuð
atriði þeirra væru: Landinu öllu
skipt í 7 kjördæmi með 5—12
þingmönnum 1 hverju. Fyrst eru
5 kjördæmi frá Borgarfjarðar-
sýslu að Árnessýslu og Vest-
mannaeyjum. Á því svæði koma
11—1500 atkvæði á hvern þxng-
mann. Þá Gullbringu- og Kjósar-
sýsla hin forna með Hafnarfirði,
Keflavík og Kópavogi. Koma þar
2000—2500 atkvæði á þingmann.
Og loks Reykjavík með 3000—
3500 atkvæði á þingmann.
Með þessu móti er gengið til
móts við þær röksemdir að lands
byggðin eigi af ýmsum sökum að
hafa ríkaiú áhrif á löggjafann
en mesta þéttbýlið og þó einkurn
höfuðborgin sjálf.
Með þessum hætti er kosningin
ekki heldur gerð alveg ópersónu-
leg og horfir í lýðræðisátt frá
því sem nú er.
Lét Gísli Jónsson þess að lok-
um getið að þetta síðasta bæri
að skoða sem uppástungu og um-
ræðugrundvöll, fremur en hann
gerði það að ákveðinni tillögu
sinni.
Þakkaði hann stjórn Varðai fyr
ir frumkvæði það sem félagið
hefði átt að þessum fundi erda
væri hér hreyft hinu mesta nauð
synjamáli sem þjóðin yrði að
bera gæfu til að sameinast um
að leysa farsællega.
Næstur tók til máls Jónas G.
Rafnar, þakkaði greinargóða
framsögu og rakti gildandi reglur
um kjördæmaskipan. Kvað hann
kjördæmaskipunina hafa verið
ólýði-æðislega svo áratugum
skipti. Hefði Framsóknarflokkur-
inn jafnan staðið gegn breyting-
um á henni. Enda væri það í
samræmi við hagsmuni flokksins.
Árið 1931 hefði Framsóknarflokk
urinn fengið þingmeirihluta með
35% atkvæða og ailtaf siðan haft
þingstyrk umfram það scm hon-
um bæri að atkvæðum til. Þá
væi'u kjördæmin orðin mjög mis-
munandi að stærð eins og sjá
mætti af því að Gullbi-ingu- og
Kjósarsýsla hafði nær 7700 kjós-
endur við síðustu alþingiskosn-
ingar, en fékk kjörinn einn þing-
mann eða sama og Seyðisfjörður
með 440 kjósendur. Taldi ræðu-
maður nauðsynlegt að kjördæma
málið yrði gaumgæfilega endur-
skoðað og skipan þeirra mála
færð til þess vegar að kjósendur
fengju notið réttar síns án tillits
til flokks eða búsetu í landinu.
Árni Jónsson tilraunastjóri tók
til máls og kvað tillögur Gísla
Jónssonar mjög til bóta. í þeim
væri tekið fullt tillit til dreif-
býlisins og því ætlaðir hlutfalls-
lega fleiri þingmenn en fjölbýl-
inu. Þar sem þeim bæru meiri
áhrif á þingið og stjórn landsms,
vegna örðugri aðstöðu en þeim i
er þéttbýlið byggðu. Árni hallað-
ist að tillögum um einmennings-
kjördæmi en raddir hefðu verið
uppí um að slíkt gæti verið vafa-
samt vegna fólkst'lutninga í land-
inu. Gæti hann því vel fallizt á
tillögur Gisla.
Auk framangreindra, kvöddu
sér hljóðs, Jakob Ó. Pétursson og
Bjarni Jónsson. Kom öllum sam-
an um að tillögur Gísla væru
mjög athyglisverðar og mikil
nauðsyn bæri til þess að þetta
stórmál yrði tekið til gaumgæfi-
legrar meðferðar. í lok fundarins
þakkaði formaður, Magnús
Björnsson, ræðumönnum fyrir
framlag þeii’ra til fundai'ins svo
og Varðarfélögum og öðrum fund
argestum 'fyrir komuna og kvaðst
vænta þess, að þessi fundur yxði
til þess, að sýna nauðsyn um-
ræðna um hið mikilvæga þjóðmál
sem kjördæmaskipunin væri.
— vig.
Yfir blikandi höf.
Eftir Sigurð Einarsson.
Rangæingaútgáfan.
Hinn ágæti klerkur í Holti
undir Eyjafjöllum hefur á efri
árum gerzt allfyrirferðarmikill á
Parnassinu íslenzka. Ekki alls
fyrir löngu gerði hann leikrit,
sem almenningi þótti svo gott,
að taka varð það úr umferð í
Þjóðleikhúsinu, því útlit var fyr-
ir áframhaldandi húsfylli af völd
um þess. Tvær ljóðabækur hans:
„Yndi unaðsstunda“ og „Undir
stjörnum og sól“, hafa þegar sett
hann í fremstu röð íslenzkra ljóð
skálda, og ekki mun sú spilia
metum hans, sem nú kemur fynr
almenningssjónir.
Bókin hefst á Hátíðaljóðum,
kveðnum af tilefni níu alda af-
mælis biskupsstóls í Skálholti.
Það er veigamikill flokkur, ort-
ur af móði, og ætlaður til söngs.
Bezt þykja mér kvæðin um Þor-
lák helga og Odd Gottskálks-
son, en Hugleiðing er og áhrifa-
mikið ljóð. Þá er Þjóðhvöt, drápa
flutt forseta Islands, herra Ás-
geiri Ásgeirssyni, hljómsterk og
hátíðleg. En á eftir kemur bless-
Sigurður Einarsson
uð hressing, er nefnist: „Ver-
öld, kæra vina mín“:
„Yndisgjörn var öndin mín,
yfir förnum vegi ljómar.
Hýrleit börn og blóm og vín,
bjartar stjörnur, meyja rómar.
Því er best að harma ei hátt,
halli vestur degi prúðum,
jarðar gestur get ég brátt
glaður sezt að hinztu búðum.
Veröld, kæra vina mín,
varmur blær og morgunþýður
yfir skæru engin þín
ennþá tær og mildur líður.
Ýmsra gæða átti ég hnoss,
yzt hjá græði vitar brunnu,
þar sem bæði bros og koss,
blóm og kvæði saman runnu.
„Fimm sögur“
ÞESSI ameríska kvikmynd, sem
Nýja bíó sýnir um þessar mundir,
var sýnd hér fyrir nokkrum árum
við mikla aðsókn og hrifningu
áhorfenda. Er myndin byggð á
fimm smásögum eftir hinn ágæta
ameríska rithöfund O’Henry
(d. 1910), er talinn var einn af
fremstu smásagnahöfundum
Ameríku á sinni tíð. Hér er því
um fimm sjálfstæða söguþætti að
ræða, næsta ólíka að efni, en sem
eiga það sammerkt, að þeir eru
allir bráðsnjallir og að minnsta
kosti einn þeirra, hinn síðasti
(jólagjafirnar) hrein perla. - Það
yrði of langt mál, enda ekki rétt
vegna væntanlegra áhorfenda, að
rekja hér efni þáttanna. Hins veg
ar er ekki úr vegi að geta þess,
að leikstjórarnir eru jafnmargir
og sögurnar og leikendur fjöl-
Mér er einum, ekki þér,
um þau mein og slys að kenna,
enn sem treinast innra í mér
og í leynum hugans brenna".
Gott kvæði er Cambridge, þótt
sumstaðar sjáist þar smíðaförin.
Sterkara og safaríkara er „Látra-
bóndinn'1, en í: „Fögur er jörðin
í feigs manns augum“ er voldug
stemmning, sem snertir lesandann
djúpt. Mikið og gott kvæði er
„Sæmundur fróði“, lýsing Sæ-
mundar skáldlegt afrek. „Litazt
um af Holtsheiði“ sterk mynd,
og „Nýárskveðja til Hönnu“
ljúft ljóð. Þá eru tvær lýriskar
perlur: „Alóaha" og „Dúfa mín
góð, dúfa mín blá“, afrek í ljóða-
list, sem verða lesandanum ó-
gleymanleg.
„Caramia" er snoturt kvæði,
„Vorar rætur í lifandi jörð“
prýðisvel gert, og „Hægt hníg-
ur sól“ fögur stemmning.
„Förunautur" er eitt af snilld-
arljóðum bókarinnar, en
„Kreppa“ sýnist mér það lakasta.
„Yfir blikandi höf“, sem er síð-
asta kvæðið, er eitt af þeim
beztu:
„Er náttskýjaknerrirnir
brunuðu húmsins bláfirrð
með brjóstið kvöldroða vafið,
ég dreymdi mig burt
frá bænum og öllum heima
og barst út á skínandi hafið“.
Ómur hafsins varð
ómálga rödd míns hjarta
undinn þess bljúgustu vonum
og leyndustu sorg.
Eggjan, sem bauð
að kætast hvorki né kvarta,
kvölin, sem deyddi friðinn
í hugar míns borg.
Þrálátur niður,
sem karpaði kergju í daginn
og kapp í minn stopula vilja.
Barnshugans máttugi,
myrki tregagrunur,
að manns er að þola og skilja“.
Enn er ónefnt kvæðið: „Sögnin
um Þessevs", sem er mjög at-
hyglisvert. Ég býst við að endir
þess verði mörgum minnisstæð-
ur, enda snilld:
„Því finnst mér þú, Aþena,
nefna nöfn vor og segja:
— Þeir sem nenna að lifa
og þora að deyja,
skapa einir þau verk,
sem á jörð eru nokkurs nýt.“
Því verður víst ekki mótmælt,
að Sigurður Einarsson hafi nennt
að lifa, og það hygg ég, að hann
muni verða í hópi þeirra sem
þora að deyja — er nauðsyn
krefur.
margir, þeirra á meðal margir af
þekktustu og mikilhæfustu kvik-
myndaleikendum sem nú eru
uppi, svo sem Charles Laughton,
sem leikur aðalhlutverkið í fyrstu
sögunni af frábærri snilld, David
Wayne, Anne Baxter, Gregori Rat
off, Fred Allen, Oscar Levant,
Jean Crain og Farley Granger
o. fl. o. fl. — Ég sá ekki þes^a
mynd þegar hún var sýnd hér
á árum áður og er því .þakk-
látur Nýja bíói fyrir að hafa tekið
hana aftur til sýningar, því að
myndin, eða réttara, myndirnar
allar eru afbragðsvel gerðar, vel
á efninu haldið og leikurinn allur
hinn ágætasti. Tel ég ekki nokk-
urn vafa á því að myndin verði
mikið sótt nú eins áður, enda ,er
hún vissulega þess virði.
Ego.
4- KVI KMY N Dl R *