Morgunblaðið - 19.01.1958, Page 11

Sunnud. 19. janúar 1958
MORCUNBLAÐIÐ
11
Nú er búið að rífa Sölvhól, en fyrir 100 árum bjó mikill hluti
bæjarbúa í slíkum húsakynnum.
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugard. 18 janúar
100 ára
móti nú losnað við Hermann, ef
hún tekur nógu eindregna ákvörð
un um það við almennar kosn-
ingar.
Bæjarstprnar-
kosningar á 100 ára
fresti
Margt er ólíkt með Reykjavík
nú og var fyrir 100 árum. En svo
vill til, að í janúar 1858 var kosið
í bæjarstjórn, eins og einnig skal
gera nú. Þá var aðeins sæti eins
bæjarfulltrúa laust, og var kosið
í það strax 2. janúar. Sá, sem
kosinn var, hlaut 7 atkvæði. en
11 greiddu atkvæði alls af þeim
55, sem voru á kjörskrá.
Við bæjarstjórnarkosningarnar
í janúar 1958 eru hér í Reykjavík
39.657 menn á kjörskrá. Sú tala
kann eitthvað að breytast, þegar
kærur eru úrskurðaðar. Enn get-
ur enginn sagt um, hversu margir
munu að þessu sinni neyta kosn-
ingaréttar síns. Vonandi verða
þeir sem allra flestir.
Munurinn á Sjálfstæðismö m-
um og andstæðingum þeirra lýsir
sér í ýmsu. Einna eftirtektarverð
astur er hann þó í því, að Sjálf-
stæðismenn óska þess, að sem
allra flestir greiði atkvæði. And-
bóta á frumvarpinu frá þvi, sem ]
upphaflega var. Þá voru t. d.
lagðar þungar sektir við því, ef
eiginkona gerðist svo djörf að
trúa manni sínum fyrir því, að
hún hefði farið á kjörstað og
neytt þar atkvæðisréttar síns.
Sjálfsagt hafa margir stjórnar-
gæðinganna verið farnir að
hlakka til allra bitlinganna, sem
úthlutað yrði, þegar fara ætti að
framkvæma þvílíka löggjöf. En
á þessu gugnuðu stjórnarherr-
arnir, svo að nú er heimilt að
veita allar upplýsingar um það,
hvort maður sjálfur eða aðrir eru
búnir að kjósa. Einungis má ekki
skrifa þvílíkar upplýsingar niður
inni í kjördeild.
Afleiðing þeirrar breytingar
verður sú, að kjósendur, sem bún
ir voru að kjósa og áður höfðu
líkur til þess, að vera ekki eftir
það ónáðaðir af hálfu flokkaua
um að sækja kjörfund, verða fyr-
ir miklu meira ónæði en nokkru
sinni fyrr. Lagabreytingin skapar
því líkur fyrir auknum ófriði á
kjördegi, þvert ofan í það sem
sagt var.
Eftir sem áður er heimilt að
afla og veita allar venjulegar
upplýsingar í heimahúsum og
greiða fyrir flutningi kjósenda
ingahömlunum er fyrst og fremst
beint gegn þeim. Þeir munu svara
fyrir sig á þann eina veg, sem
verðugur er og núverandi vald-
hafar skilja. Það er með því að
fjölmenna á kjörstað og greiða
atkvæði þeim sem allur fjöldinn
telur helzt, að trausts séu verðir.
Ef nógu margir kjósa, þá er sigur
'Sjálfstæðismanna hér í Reykja-
vík vís. Enginn skyidi þó haldinn
of mikilli bjartsýni. Margvíslegar
hættur steðja að.
. Veðrahamurinn að undanförnu
sýnir, að vel getur á þessum árs-
tíma viðrað svo, að verulega
dragi úr kjörsókn. Af þessum sök
um vildu Sjálfstæðismenn láta
lögbjóða eða a. m. k. veita heim-
ild til, að kjósa mætti á tveimur
dögum. Upphafsmaður þeirrar
skynsamlegu tillögu var Jón al-
þingismaður frá Akri. A þetta
mátti stjórnarliðið á Alþingi ekki
heyra minnzt. Mikil kjörsókn er
eitur í þess beinum og þess vegna
sameinaðist allur sá hópur um,
að fella tillöguna. En kjósendur
munu ekki láta stjórnarliðinu
takast að gera óveðrið að banda-
manni sínum. Þeir munu sækja
kosninguna af þeim mun meira
kappi sem örðugleikarnir eru
fleiri.
ÞEIM, sem hlýddu á samtalið við
Sigríði Helgadóttur á Grímsstöð-
um í útvarpinu sl. miðvikudag,
mun -seint falla það úr minni.
Sigríður á til góðra að telja, var
gift gegnum manni,
reynzt merkiskona og margt j
mætra manna rekur ætt sína
til hennar. Þrátt fyrir erfiðleika
og vonbrigði mannlegs lífs, getur
hún þess vegna horft með ánægju
yfir farinn veg.
Sú vegferð er nú orðin löng,
og einungis fáir endast svo lengi.
Hagstofan hefur ekki í svipinn
handbært, hversu margir-íslend-
ingar séu 100 ára eða eldri. En
1. desember 1956 voru þeir 6.
Hinn elzti þeirra var þá rúmlega
101 árs. Hann er enn lifandi og
þvi nú kominn nokkuð á 103. árið
Það er Kristján Jóhann Jónsson
fyrrum bóndi í Lambanesi í Fljót
um, margreyndur röskleikamað-
ur, léttur í lund og 12 barna faðir,
sem myndarlegur hópur er nú
kominn af.
Fylking þeirra, sem ná svo
háum aldri, er að vísu ekki stór,
en þó fer hún stækkandi. Fróðir
menn telja t. d., að það hafi ekki
verið fyrr en á sl. sumri, sem
nokkur maður fæddur í Reykja-
vík náði 100 ára aldri. Það var
Pétur Hafliðason beykir, sem
andaðist nú rétt fyrir áramótm.
Pétur bjó þó ekki alla sína ævi
hér í bæ, heldur fór víða um lönd.
dvaldist t. d. um skeið í Suður-
Afríku og sá því margt. En fyrir
meira en 60 árum hélt hann
aftur til föðurtúna, var búsettur
hér í bæ lengst af síðan, og eru
afkomendur hans gerðarfólk.
Þess ber þó að minnast, að
ekki er Hermann forsætisráð
herra nú vegna vinsælda sjálfs
sín eða Framsóknarflokksins.
u val Hann nýtur ekki einu sinni ein-
hefur ’sjálf I huSa stuðnings flokks sins, þótt
svo sé látið í aimanna áheyrn.
Og jafnvel þótt svo væri, þá
fékk flokkurinn við síðustu kosn
ingar ekki nema 15,6% atkvæða.
Vegna kosningasvindlisins sýnir
sú tala að visu ekki alveg rétta
mynd af raunverulegu fylgi Fram
sóknar. Víst er samt, að það er
innan við 20%, þ. e. einungis Vs
hluti kjósenda fylgir Framsókn.
Stöðu sína hefur Hermajm því
fengið með valdabraski og rang-
indum. Að því leyti er munurinn
á honum og Trampe fyrirrennara
hans í stjórnarráðinu e. t. v.
minni en í fljótu bragði virðist.
Sannast þá enn franski málshátt-
urinn, að því meira sem breytist,
haldist allt í sama horfi.
Reykjavík
nú fjölmemtari
r
en allt Islaml
rir
arum
rampe pa enn
stiftamtmaður
Þeir, sem lifað hafa síðustu
hundrað árin, hafa þó ekki þurft
að fara í aðrar álfur til að sjá
miklar breytingar og margvísleg
umskipti. Sigríður á Grímsstöð-
um var t. d. orðin 16 ára á þjóð-
hátíðinni 1874 og rúmlega tvítug,
þegar Jón Sigurðsson forseti dó.
Þegar hún fæddist, var Trampe
greifi stiftamtmaður enn æðsti
valdamaður innanlands. Hinn
sami, er hleypti upp þjóðfund-
inum 1851 og einna minnstra
vinsælda hefur þess vegna notið
af valdamönnum hérlendis.
Nú er Hermann Jónasson tign-
astur maður í stjórnarráðinu,
hinum sömu vistarverum, þar
sem Trampe réði húsum fyrir 100
árum. Fjarri fer þvi að öllum
líki við Hermann, en engir
mundu þó vilja skipta á honum
og Trampe greifa. Enda urðu ís-
lendingar að sitja uppi með
Trampe, þótt þeir teldu að hann
hefði freklega brotið á þeim lög
og landsrétt. Þjóðin getur aftur á
Trampe greifi. Hermann Jónasson.
Ilúsráðendur i stjórnarráðinu með hundrað ára millibili.
Að öðru leyti er mjög ólíkt um
að litast nú eða var, þegar þeir,
sem 100 ár hafa lifað, litu fyrst
dagsins ljós. Þá voru allir íslend-
ingar um 66.000. Nú munu þeir
vera 165.500.
Árið 1858 bjuggu í Reykjavík
um 1400 manns, eða liðlega 2,1%
allra íbúa landsins. Nú munu bú-
settir hér um 66.800 manns eða
um 40,4% allra landsmanna,
Sú var tíðin, að sumir héldu
landið ekki byggilegt fyrir mun
færri menn en hér lifðu þó fyrir
100 árum. Nú liður þeim hundrað
þúsundum, er bætzt hafa við á
aldarbili, ólíkt betur en þeim
sextíu og sex þúsundum, sem hér
voru þá.
Munurinn til bóta á lífskjörum
er miklu meiri hér en í öðrum
löndum, sem spurnir eru af.
Til þeirrar gerbreytingar eru
margar og ólíkar ástæður. Vöxt-
ur og viðgangur Reýkjavíkur á
ekki sízt mikinn hlut þar að. Von
andi halda íslenzkar sveitir ætíð
áfram að blómgast. Þar á ís-
lenzk menning og lífsþróttur ræt-
ur sínar. En íslendingar mega
ekki vera án þess styrkleika, sem
fólginn er í þéttbýlinu. Andi frels
is og atorku, sem ætíð hefur mót-
- að Reykjavík, hefur og ekki orðið
j henni einni til góðs, heldur aliri
1 íslenzku þjóðinni.
stæðingarnir hafa beyg af mik-
llli kjörsókn og settu fyrir jólin
af skyndingu lög, sem m. a. hafa
þann tilgang að torvelda kjör-
sókn.
Upplýsingar
má gefa
Hinar nýju kosningahömlur
eru ærið varhugaverðar, eins og
þær eru. Þó knúðu Sjálfstæðis-
menn fram ýmsar breytingar til
á kjörstað og annað þvíumlíkt.
Nauðsynlegt er, að kjósendur
átti sig á þessu, því að viðbúið
er, að stjórnarliðar, sem fæla
vilja kjósendur frá kjörstað reyni
að villa um fyrir þeim í þessum
efnum sem öðrum.
Óveður
versta hættan
Reykvíkingar munu áreiðan-
lega gera sér grein fyrir, að kosn
Ofurveldi SÍS
lllviðri og ófærð eru og ekki
einu bandamennirnir, sem stjórn
arliðið treystir nú á. Einn af
frambjóðendum Alþýðuflokksins
sagði hinn 10. janúar í Alþýðu-
blaðinu svo:
„í dag verður sú skoðun al-
mennari meðal Alþýðuflokks-
manna, að SÍS hafi náð undir sig
meira peningavaldi, en samrýmst
geti lýðræðislegu stjórnarfari
í eins litlu þjóðfélagi og íslenzka
þjóðfélagið er. Ef SÍS safnar
mest öllum atvinnurekstri og fjár
magni á sínar hendur, fer að
þrengjast um pólitíska frelsið.“
Þessi orð eru ekki sögð út í
bláinn heldur af manni, sem gjör
þekkir það, er hann talar um.
Nokkrir hinna yngri forystu-
manna Alþýðuflokksins náðu
kosningu til Alþingis sumarið
1956 á vegum Framsóknar sem
fulltrúar Hræðslubandalagsins.
Þessir menn hafa sjálfir séð og
auðvitað rætt það í sinn hóp,
hvernig Framsókn hagar kosn-
ingabaráttu sinni. Þar er einskis
svifizt, allra sízt þess að beita
fjármálavaldinu, sem SÍS hefur
yfir að ráða. Þess vegna er játn-
ingin frá einum af forystumönn-
um hinna yngri í hópi Alþýðu-
flokksins um, að „það fari að
Framh. á bls. 12
Sambandshúsið stendur nú þar nærri sem Sölvhóll var áður. Stærðarmuniurinn er mikill, en þótt
Fiamsóknarmenn telji flest önnur hús í Reykjavík of stór, þykir þeim sambandshúsið aidrei
nógu stórt.