Morgunblaðið - 22.12.1962, Blaðsíða 5

Laugardagur 22. des. 1962
MORGUNBLAÐIÐ
5
svo mörg nöfn, að flest þeirra
zn-unu ókunn íslenzkum lesend-
um. Einn af mikilvaegustu skóla-
stjórunum í Askov, Ludvig
Sehröder, gaf út á sínum tíma
mikið venk um lýðháskólahreyf-
ingu Norðurlanda, en hjá þess-
ari merkilegu frönsku konu hald
ast vísindi og innlifun það fast
í hendur, að bók hennar mynd-
ar ennþá fullkomnari heild um
lýðháskólahreyfinguna en bók
Sehröders, sem þó starfaði innan
vébanda þessara skóla í heilann
mannsaldur. Athyglisvert er t.d.
ihvemig hún lítur á togstreitu
Svía og Dana um skoðanir
Grundtvígs. Svíar vildu ekki
láta á því bera að Danir ættu
stærri veðurvita í heimi andans.
Ailt frá dögum. Rudbecks hafði
kappsemi við Dani' í þjóðfræð-
um verið ymur sænska ídealism-
ans, en þessi dimmraddaða undir
alda var algerlega í mótsögn við
Grundtvíg, sem áleit allan þjóð-
argorgeir úlf í sauðargærum.
Hins vegar urðu Svíar fyrr eða
síðar að finna uppeldismálum
sínum annan glæsibrag en þjóð-
arskrumið, og þó lýðhásikólar
þeirra yrðu með nokkuð öðru
sniði en hjá Dönum, gefur hún
það í skyn með notalegri kímni,
að þeir á margan hátt séu
meira grundtvígskir en lýðhá-
skóiar Dana. Um Norðmenn seg-
ir hún aftur á móti, að hinir
þjóðholluistu menn þeirra hafi
þegar frá upphafi haldist í hend-
ur við skoðanir Grundtvígs. Um
þetta ritar hún sérstaklega vel
skrifaða kafla bæði um Björn-
stjerne Björnssop og Christina
Bruun, merkasta lýðháskólamann
Norðmanna.
Nú fer eklki hjá því að íslenzk-
ur maður, sem um aldarfjórðung
hefur starfað í nánu sambandi
við lýðháskólana, athugi, hvort
nokkuð muni um íslarnd finn-
ast í hinni miklu fræðibók dr.
Erica Simon. Lýðháskólahreyf-
ingin fór, þegar hún greip sterk-
ast um sig, ekki alveg fyrir neð-
an garð hjá íslendingum. Nægir
í því sambandi að nefna Guð-
mund Hjaltason, Sigtrygg Guð-
laugBson og Sigurð Þórólfsson.
En þó Erica Sirnon komi ekiki
auga á þó er hitt merkilegra að
hún minnist ekki á Jón Sigurðs-
son, þegar hún dregur upp sögu
þjóðvakningartimabils Norður-
landa og varpar ljósi yfir það,
hvernig Grundtvíg hafði áhrrf
á málefni þessara tíma sem for-
mælandi lýðræðis og frelsis.
Þetta gæti auðvitað komið £if
þeim ásitæðum, að Jón Sigurðs-
son var meira háskólamaður en
lýðháskólafrömuður. En sama
mætti segja um John Snellmann
í Finnlandi og finnur hún þó í
starfi hins finnska þjóðarfullhuga
margvísleg áhrif frá stígandan-
um í hugsjónaöldu lýðháskóla-
hreifingarinnar. Hægt er lí'ka að
nefna, að Jón Sigurðsson hneigð-
ist eindregið að stefnu bænda-
vinaflokksins danska og Balthaz-
ar Christensens, um almennan
kosningarrétt, en þannig frjáls-
leg ákvæði höfðu þá um langan
aldur verið höfuðmál Grundt-
vígs. Hann var það frjálslyndur,
að hann fyrstur allra manna í
Evrópu stakk upp á því, að hin-
um langnotuðu vígslu- og ferm-
ingarvenjum yrði breytt, svo þeir
sem óskuðu þess gætu gengið í
borgarlegt hjónaband og látið
ferma börn sín án íhlutunar
kirkjunnar.
ið upp af fornum útgáfum i sam-
bandi við okkar land. Nægir þar
að nefna „Moument de la myto-
logi“ frá 1756, forna þýðingu á
útgáfu Resens af „Laufás-Eddu“
„Lettres d'lslande (1841) eftir
Xavier Marimer, sem kunnur er
frá Heljarslóðaorustu Gröndals.
Hún dregur þessar bækur í dilk
til að sýna fram á íslenzkar lín-
ur í teikningu hinna gömlu láér-
dómsfræða, sem — sérstaklega
á dögum Stórskandinafismans —
nærðu hjá sér baVnalega hégóma
girni við að útliða efniseinkenni
grannans sem sitt te-gundar-
merki. Það var þetta yfirvalds-
dramb, sem Grundtvig kallaði
„Rómar-andann" í norrænni
menningu, og fyrir honum vakti
að koma þannig bóklegri mennit-
un fyrir kattarnef, en auka hins
vegar þekkingu á sjálfu mann-
lífinu, sem öllum ber að lifa
á sem eðlilegastan hátt. Hún
víkur aftur og aftur að þessu
hlutverki uppalandans í kenn-
Einasti fslendingurinn sem hin
franska kona nefnir er Snorri
Sturluson, og þó hún noti ekki
beint gömul rit til áherzlu um
þekkingu á íslandi, er það næsta
furðulegt hvað hún hefur graf-
Þessi franska
kona hefur skrif
að doktorsrit-
gerð mikla um
danska skáldið
og hugsjóna-
manninn:
GRUNDTVÍG.
Bók hennar hef
ur vakið mikla
eftirtekt í Frakk
landi og hjá öðr
um þjóðum,
sem hafa ekki
kynnt sér gildi
frjálsra skóla.
Bjarni M. Gísla-
son rithöfundur
lætur Morgun-
blaðinu í té
nokkrar íhugan-
ir um bókina í
þessari grein.
ingum hans, og hún heldur öl'lu
tii skila, sem öðrum hefur þótt
torskilið í stefnu hans, velur eng
in sýnishorn af handahófi, fellir
ekki sleggjudóma, en læbur á-
vextina tala í hundrað ára starfi
lýðháskólanna á Norðurlöndum.
Þegar ég í ágústmánuði 1962
hélt stutta ræðu um íslenzku
heimiliskennsluna á lýðháskóla-
móti Norðurlanda í Svíþjóð,
vissi ég ekki, að hin bráðgáfaða
franska kona, Erica Simon, var
meðal áheyrendanna. En eftir á
kynnti hún sig, og bað mig ein-
dregið að útvega sét rit um ís-
land, sem hún gæti lesið. Hún
sagðist hafa rekizt svo oft á nafn
sögueyjarinnar meðan hún sat
að námi við háskólann í Upp-
sölum, og seinna, þegar hún kast
aði sér yfir hin grundtvígsu
fræði. Og þetta haföi vakið hjá
henni löngun til að kynnast
sjálfu landinu og nálgast menn-
ingu þess frá öðrum sjónarhól
en hinum gömlu bókum sem hún
hingað tii hafði lesið. I nýlega
útkominni bók eftir hana, „De
L,union Culturelle du Nord“
sést það greinilega, hvern hug
hún hefur til íslands. í þessari
bók hefur hún dregið saman
sterkustu haldreipin í kenningu
Grund'tvígs, og lætur hún óspart
þé liði, sem að Íslandi snúa, auka
á skapargildi skoðana hans og
bera þeim vitni.
Doktorsritgerð Erica Simon
heitir „RÉVEIL NATONAL et
cuil’ture populaire EN SCANDI-
NAVIE.“ Hún hefur þegar vakið
geysimiikla eftirtekt, og það er
þegar búið að skrifa um hana á
næstum öllum málum Evrópu.
Þegar hún hefur þótt stórtíðindi,
er ástæðan kannski sú, að allt
ástæðan kannski sú, að
skyldunám á það á hættu að
verða vanabundið. Það leggst
með tímanum kringum það nokk
urs konar sveppur, „culurel lag“,
sem veldur menningarlegum
seinagangi. Maður hugsar meira
um prófin en hin knýjandi vanda
má'l dagsins. Og sérstaklega
hafa landar hennar orðið hissa
á því, að frjáls kennsla gæti
byggt upp persónuleika vaxandi
kynslóðar. í allri sálfræði-
mennsku nútímans er mönnum
orðið það óhugsanlegt, að hæigt
sé að koma á heilbrigðri menn-
ingu meðal einstablinganna,
nema krufin sé til mergjar alls
konar kynvilliháttur, hórdómur,
þjófnaður, morð og margs kon-
ar taugaveikisstúss. En dr. Erica
Simon hefur sýnt fram á annað.
Og þetta síðarnefnda halda máils
metandi menn víðs vegar um
Evrópu að ísland hafi varðveitt.
Framtíðin á eftir að svara því,
hvort svo sé!
Bjami M. Gíslason.
Nýkomið í miklu úrvali frá
YARDLEY Ltd. London
SNYRTIVÖRUR
og
GJAFAKASSAR
fyrir dömur og lierra.
Austurstræti 16. — Sími 1-98-66.
ANGLI 8KYRTAN
>f auðveld í þvotti
>f þomai íljótt
>f síslétt
>f ventilofin