Morgunblaðið - 21.08.1964, Blaðsíða 6
6
MORGU NBLAÐIÐ
Föstudagur 21. ágúst 1964
ÚTVARP REYKJAVfK
Lárus Saló-
monsson
Á SUNNUDAGSKVÖLD, 9.
ágúst, var þátturinn „Á íaralds-
fæti“ í umsjá Tómasar Zoega og
Andrésar Indriðasonar. Fluttu
þeir að þessu sinni margháttaðan
fróðleik um Grænland, og var
þetta með bestu faraldsfótarþátt-
unum fram að þessu. Síðar um
kvöldið las Baldur Pálmason ljóð
eftir Ara Jósefsson skáld, sem
fórst af slysförum um miðjan júní
sl., aðeins 25 ára að aldri. Baldur
taldi, að Ari hefði verið „einn
efnilegasti teiningur í nýjasta
gróðurreit íslenzkrar Ijóðlistar".
Á mánudagskvöld talaði Lárus
Salómonsson, lögregluþjónn, um
daginn og veginn. Kom hann víða
við, allt frá sköttum til síldveiða,
tunglskots, Tonkinflóa og Kýpur.
Hann sagði, að íslendingar ynnu
geisimikið og væru duglegasta
þjóð í heimi. Margir væru ó-
ánægðir yfir skattabyrði sinni,
sem vonlegt væri. Væri nú von
manna sú, að skattanefndin, sem
setja ætti á laggirnar, kippti þess
um málum í betra horf. Lárus
gerði harða hríð að áfengi og
neyzlu þess. Hann sagði, að á
sumum vinnustöðum hæfu menn
áfengisþamb, áður en vinnutíma
lyki á föstudögum. Væri þá sér-
stakur maðúr gerður út til áfeng-
iskaupa. Taldi hann að ástandið
færi versnandi í þessum efnum.
Greindi hann í
því sambandi frá
því, að árið 1918
h e f ð u stúlkur
tvær lent út á
braut ofdrykkj-
unnar vestur á
Snæfellsnesi, e f
ég man rétt. —
S a g ð i hann, að
það h e f ð i þótt
meiri viðburður
en lok h e i m s -
styrjaldarinnar
1918! Lárus taldi, að foreldrar
þyrftu að taka meiri þátt í
skemmtanalífi með börnum sin-
um en þau gerðu nú.
Næst vék Lárus að umferðar-
málum og slysahættu. „Opnið
garðana fyrir börnunum", sagði
hann. Hann sagði, að sumir virt-
ust leggja meiri stund á blóma-
rækt en að skapa börnum sínum
öryggi. Þó væri barnið dýrmæt-
ast og fegurst allra blóma og ör-
yggi þess mundi aukast, ef það
fengi að leika sér frjálst í húsa-
görðunum. Lárus flutti mál sitt
sköruglega, og bundnu máli brá
fyrir í erindi hans. Umsagnir
hans um áfengis- og umferðarmál
voru margar athyglisverðar, enda
mun hann þeim málum kunnug-
astur. Þau hljóta líka að vera
öllum hugsandi mönnrnn ofarlega
í huga.
Á þriðjudagskvöld flutti Björn
L. Jónsson, læknir, erindi, sem
hann nefndi: „Rányrkja og líf-
rænar ræktunartilraunir“. Sagði
hann, að tilraun-
ir hefðu leitt í
ljós, að tilbúinn
áburður ylli fjöl-
mörgum jurta-
sjúkdómum o g
óbeint sjúkdóm-
um í dýrum og
mönnum. — Því
hvatti hann
menn til þess að
n o t a sem mest
húsdýraáburð,
skarna, þang og
fleiri tegundir lífræns áburðar.
Uppskeran yrði að vísu minni í
sumum tilfellum, sérstaklega
fyrst í stað, en miklum mun holl
ari og næringarríkari.
Björn sagði, að vissir sýklar
virtust ekki valda sumu fólki
meini, þótt þeir væru öðru skað
legir. Ekki vissu menn gjörla,
hvernig á þessum mun stæði, en
vitað væri, að ástand líkamans
gæti ráðið úrslitum um, hvort
menn tækju ýmsa sjúkdóma eður
eigi. Margt fleira sagði Björn í
Björn L.
Jónsson
þessu fróðlega erindi sínu, sem
hér yrði of langt upp að telja.
Á miðvikudagskvöld var að
vanda flutt sumarvaka. Hildur
Kalman flutti frásögn í bundnu
máli eftir Oddnýju Guðmunds-
dóttur. Var það liður í hinni
frægu „17 ára keppni“. Frasögn
þessi minnti á ljóðabréfin, sem
skáld og hagyrðingar áður fyrr
sendu kunningjum sínum, en þau
munu nú að mestu komin úr
tízku. Þetta var skemmtileg til-
breyting í ofannefndri keppni,
sem ég held að margir hlustend-
ur hafi verið orðnir svolítið leið-
ir á. Hefði ég í sporum dómnefnd-
ar veitt Oddnýju sérstök verð-
laun fyrir braginn.
Síðar á vökunni flutti Jón
Gíslason, póstfulltrúi, afar merki-
lega frásögu: „Giftingarleyfi
Hákonar Vilhjálmssonar í Kirkju
vogi“. Hákon þessi var ríkur út-
vegsbóndi í Kirkjuvogi í Höfn-
um, fæddur 1753. Hann kvæntist
1781, en hreppti litla hamingju í
því hjónabandi, þar sem kona
hans varð fljótlega geðsjúk, og
smáágerðist sá krankleiki, unz
hún varð allsófær að gegna hjú-
skaparskyldum við bónda sinn.
Bóndi tók þessu með þolinmæði
og karlmennsku lengi vel, en þó
kom þar að hann sótti um laga-
legan skilnað til konungs og leyfi
til að kvænast aftur. Á þessum
tímum var erfitt að fá skilnað,
því að andi Stóradóms sveif enn
yfir vötnunum. En 1809 kom
Trampe greifi til landsins og
hafði m.a. í fórum sínum gifting-
arleyfi til handa Hákoni. En
stuttu síðar kom Jörundur Hunda
dagakonungur til landsins, hand-
tók Trampe og lagði hald á skjöl
hans. Síðar kom Jörundur gift-
ingarleyfinu löglega boðleið til
biskups og þaðan barst það
Hákoni. Kvæntist hann síðan
uppeldisdóttur sinni, sem var 33
árum yngri en hann. Urðu sam-
farir þeirra góðar, og er ættbálk-
ur mikill af þeim kominn. Hákon
andaðist 1821.
Sagnir hafa gengið um það, að
Jörundur hafi veitt Hákoni gift-
ingarleyfið upp á sitt eindæmi,
og hafi .það verið eina stjórnar-
athöfn hans, sem látin var standa
að hundadögum liðnum. Hafa
bæði skáld og sagnfræðingar
haft þetta í flimtingum. Jón
Gíslason leiðrétti nú þennan mis-
skilning. Jörundur gerði ekki
annað en framvísa giftingarleyf-
inu til biskups. Hinsvegar játað-
ist Hákón, sem hreppstjóri, undir
stjórn Jörundar, eins og margir
aðrir framfarasinnaðir menn hér-
lendis, og hefur það auðvitað átt
þátt í ofannefndum kviksögum.
Síðast á sumarvökunni las Guð-
jón Halldórsson 5 kvæði, eftir
Guðmund Friðjónsson, Sigurð
Sigurðsson frá Arnarholti, Jón úr
Vör, Guðmund Böðvarsson og
Stephan G. Stephansson. Voru
kvæðin bæði vel valin og vel
flutt, og er vel til fundið hjá út-
varpinu að Ijúka s'umarvöku með
lestri góðra kvæða.
Á fimmtudagskvöld flutti
Guðni Þórðarson erindi um
Makkau, nýlenduborg Portúgala
á Kínaströnd. Nýlenda þessi var
stofnsett árið 1557, og er elzta ný-
lenda, sem Evrópumenn stofnuðu
í Kína. Þótt kynlegt megi virðast,
hafa Kínakommar enn ekki am-
azt við yfirráðum Portúgala
þarna. Mun þar valda mestu um,
að þeir fá þar ýmsar „bannlista-
vörur“. Hugsjónir, sem ekki verða
látnar í askanna eru nefnilega
lítils virði í augum stórveldanna,
og þá ekki sízt kommúnistaríkj-
anna. í Makkau eru engir skatt-
ar, útsvör né tollar, og mundum
við íslendingar kunna vel að
meta þá tilhögun. Sumstaðar gefst
mönnum færi á að fá sér „ópíum-
blund“ að lokinni máltíð. Guðni
gizkaði á, að íbúar Makkau væru
ca. fjórum sinnum fleiri en Reyk-
víkingar.
Síðar um kvöldið sá Einar
Bragi um þáttinn „Raddir
Steinn
Steinarr
skálda". Ingibjörg Stephensen las
upp ljóðaflokkinn „Tíminn og
vatnið“ (1949) eftir Stein Stein-
arr, en Kári Marðarson las skýr-
ingar á eftir hverju ljóði. Mjög
þótti mér Kári minna á „spá-
konu“, sem er að lesa í bolla eða
lófa, er hann var að leitast við
að ráða þær dulrúnir, sem fólgn-
ar eru í ljóðum Steins í þessum
fræga ljóðaflokki. Viðleitni Kára
var að vísu aðdáunarverð, eink-
um þegar þess er gætt, að hann
er útlendur maður, sem fyrst kom
hingað til lands 1958. Hefur hann
þegar náð furðulegu valdi yfir ís-
lenzkri tungu.
Ég h e 1 d , að
samfellt yfirlits-
erindi um ljóða-
flokkinn h e f ð i
notið sín betur,
h e 1 d u r en að
skella skýring-
um á milli allra
hinna s t u 11 u
kvæða. Það
spillti heildar-
s v i p flokksins,
s e m Ingibjörg
las annars mjög
vel upp.
Steinn Steinarr er af mörgum
talinn frumkvöðull nýs skálda-
skóla íslenzks. Mörg kvæði hans
eru torskilin, enda hefur verið
sagt, að þau bæri fremur að
skynja en skilja. Steinn var einn
í hópi fjölmargra íslenzkra
skálda, sem hljóta ekki teljandi
viðurkenningu fyrr en eftir dauða
sinn. Þegar „Tíminn og vatnið“
kom út fyrst, 9 árum fyrir dauða
skáldsins, gláptu bara bókmennta
fræðingar, en enginn þorði neitt
að segja. Allra síðustu árin, þeg-
ar feigðarmerki tóku að sjást á
skáldinu, fór að kvisast manna á
milli, að hér væri stórskáld á
ferð. Þessi orðrómur fékk svo
byr undir báða vængi við andlát
skáldsins. Og nú ber enginn leng-
ur á móti því að Steinn var stór-
skáld. Laxness vissi svo sem
hvað hann var að fara, þegar
hann sagði, að Steinn hefði dáið
glaður: Hann var að veita við-
töku sínum „Nóbel“ úr höndum
skapanornanna.
Á föstudagskvöld flutti séra
Gunnar Árnason annað erindi
sitt um þing Lútherska heims-
sambandsins í Helsinki í fyrra.
Gunnar sagði m.a., að kristin trú
Steinþór
Gestsson
ryddi sér meir og meir til rúms í
heiminum, en þó ætti hún i
harðri samkeppni við Búddhatrú
og Múhammeðstrú. Hann sagði,
að ekki þýddi að berjast með of-
stæki gegn þeim trúarbrögðum.
Bezta vörn kristinnar trúar væri
umburðarlyndi og góðvild og að
sýna trú sína í verki. Hann kvað
kristna menn geta lært margt at
heiðnum mönnum.
Síðar um kvöldið flutti Stein-
þór Gestsson, bóndi á Hæli, hug-
þekkan frásöguþátt, er hann
nefndi „Á hestbaki". Hvatti hann
menn til að ferðast meira á hest-
um en þeir gerðu, því að það
veitti varanlegri
, ánægju en marg
> ,. an grunaði, sem
' • ekki hefði reynt
4 það. Hann kvað
§ hestaleigur vera
§§ á Laugarvatni og
Eiðum t.d., en
| nefndi ekki taxt-
ann. H e f ð i þó
verið ástæða til
þess, því að oft
e r fyrirgreiðsla
o g þjónusta ú t
um landsbyggðina svo dýr, að
hún virðist helzt sniðin fyrir
milljónera. Minnist ég enn í þvl
sambandi hestamannamóts á
Þingvöllum 1958. Þá steypti ég
mér í skuldir vegna kaupa á
drykkjarvatni af ráðamönnum'
þar. Fannst mér ómaklegt, að
slíkt okur skyldi tengt nafni
„þarfasta þjónsins", sem mun
hafa gert lægstar kaupkröfur
allra íslenzkra starfsstétta í gegn
um aldirnar.
Þetta kvöld las Helga Eggerts-
dóttir snjalla smásögu eftir Þóri
Bergsson. Nefndist hún „Við bak-
dyrnar".
Á laugardag átti Jónas Jónas-
son fróðlegt viðtal við séra Sig-
urð Einarsson í Holti. Sigurður
minntist fyrstu ára Ríkisútvarps-
ins, en hann var sem kunnugt er,
einn af fyrstu máttarstólpum
þeirrar stofnunar. Jónas Þorbergs
son, þáverandi útvarpsstjóri, réði
hann upphaflega sem fréttaþul
fyrir 350,00 kr. á mánuði, sem var
mikið kaup í þann tíð. Þeir Sig-
urður og Jónas Jónasson komust
að þeirri niðurstöðu að íslending-
um væri fremur tregt að tjá sig,
Framh. á bls. 10
Flugbraut í Surtsey?
Nú eru þeir farnir að fljúga
út í Surtsey, að vísu í þyrlu. Er
ekki kominn tími til að afmarka
braut fyrir aðrar smærri flug-
vélar í Surtsey? Mér er sagt, að
landrými sé þar nóg — og ekki
virðist lengur hætta á grjót-
kasti vegna gossins. — Líka
virðist vera kominn tími til að
reisa einhvern skála í eyjunni,
því nú er það daglegur viðburð-
ur að menn séu' þar á ferð —
jáfnvel þótt ekki sé lent þar á
flugvél að staðaldri.
Ódýrt að byggja
Spurningin er bara: Hver
ætti að reisa skálann, hver fengi
leyfi — og hve há yrði lóðar-
leigan? Þrátt fyrir 'flutnings-
kostnað á efni til Surtseyjar
yrði sennilega ódýrara að
byggja þar en víða annars stað-
ar, því í Surtsey losnuðu menn
þó alltaf við gatnagerðargjald,
heimtaugagjald, síma og raf-
veitu, hitaveituinntak, vatnsinn
tak — og skemmdarvarga í
næstu húsum.
Skýli fyrir krakka
En gamanlaust. Þarna þyrfti
að rísa skipbrotsmannaskýli,
eða hús, sem hægt væri að nota
sem slíkt — og fyrir alla aðra,
sem leið eiga út í eyjuna. Við-
búið er að fólk verði á þessu
flakki út í Surtsey í allan vetur
og veðrabrigði geta orðið snögg,
eins og við vitum. Menn gætu
teppzt í eyjunni, í nokkra daga,
jafnvel þótt búið væri að
merkja þar eina flugbraut.
Yrði enn skemmtilegra
Ég hef stöku sinnum bent
fólki utan af landi á að láta
ekki tækifærið ónotað, ef það
kemur til Reykjavíkur, og fara
í eina Surtseyjarferð. Enginn
gér eftir því. Lönd og leiðir eru
alltaf að auglýsa Surtseyjarflug.
Mér er sagt, að þau gangi vel
hjá þeim — og ég er ekkert
hissa á því. En skemmtilegra
verður það, þegar hægt verður
að bjóða upp á klukkustundar-
viðdvöl í eyjunni með leiðsögu-
manni, því þar er sjálfeagt
nauðsynlegt að fá upplýsingar
frá sérfróðum til þess að hafa
fullt gagn af ferðinni.
Bítlamynd
Bítlamyndin í Tónabíói er
sennilega geysilegur fengur fyr
ir hina bítilóðu unglinga Reykja
víkur og annarra staða, sem fá
þessa mynd. Það er heldur ekki
seinna vænna að fá myndina
hingað, því ég get ekki ímyndað
mér að þessi Bítlaveiki verði
öllu langvinnari en orðið er,
Sagt er, að Bítlarnir séu að dala
í Bretlandi — og piltar eru farn
ir að láta skera hár sitt á ný.
Samt ber enn geysimikið á Bítla
hausunum á götum Lundúna og
Bítlaveinin heyrast enn alls
staðar þar sem létt hljómlist er
leikin af plötum.
Ekki svo bölvuð
Ég sá þessa mynd fyrir til-
viljun fyrir nokkru — og þegar
undanskilin er hljómlistin, sem
ég kann ekki að meta, er mynd-
in alls ekki svo bölvuð. I henni
er töluvert af glensi og gamni,
sem Bítlarnir fara furðuvel með
-— og þeir sýna þar, að þeim er
ekki alls varnað. Myndin hefur
líka fengið ágæta dóma úti í
löndum — og ég minnist þess,
að kvikmyndagagnrýnandi
TIME sagði, að myndin væri
næstum því eins skemmtileg og
sjálft lífið — og það er meira en
hægt er að segja um Bítlamús-
íkina eina.