Morgunblaðið - 22.02.1967, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐMIKUDAGUR 22. FEBRÚAR 1967.
Um verðjöfnun á áburði
Eftir Hjálmar Finnsson
í TÍMANUM hirn 14. febrúar
*t- er skýrt frá tillögu til þings-
ályktunar um verðjöfnun á
áburði sem fram hefir verið bor-
ln á Alþingi nýlega, og greinar-
gerð, sem tillögunni fylgdL
Af því, sem sagt er í um-
raeddri greinargerð mætti álykta
að mikið ranglæti væri nú við-
haft að því er varðar verðjöfn-
im á áburðL en í henni er rætt
sérstaklega um:
1) hversu mikil áhrif, að-
staða til flutnings, hafi á
raunverulegt áburðarverð.
2) að verðjöfnun sem tíðkast
hafi sé óeðlileg, ranglát og
óviðunandL
3) að, sé fengist við verð •
jöfnun og hún talin rétti-
lega við eiga í þessum efn
um sé lágmark að miða
jafnaðarverð við a.m.k.
einn ákveðinn verzlunar-
stað í hverju héraði. (mið-
stöð)
4) að eðlilegast sé að áburð-
arverðið verði allsstaða^
hið sama í landinu og að
því beri að stefna hik-
laust.
Nauðsynlegt ei að gera sér
grein fyrir því hvort nær sé
atefnt réttlæti — og fullum jöfn
nði um sama verð áfburðar alls
staðar í landinu, með því fyrír-
komulagi sem tillagan gerir ráð
fyrir, en með núverandi fyrir-
bomulagL þ.e., hvort fram-
kvæmd samkvæmt tillögunni
tryggði meiri jöfnuð í verði fyr-
ir alla landsmenn, en nú ger;st.
Því ber fyrst að líta á verkan
Ir núverandi fyrirkomulags, sem
er tviþætt, annarsvegar ríkjandi
fyrirkomulag um Kjarnaáburð
inn frá Gufunesi og hinsvegar
am innfluttan áburð.
Um árabil hafa sem næst
00% þess áburðar sem notaður
hefir verið í landinu verið
dreift með skipum á ýmsar hafn
ir landsins en 40% verið af-
greidd á bíla, sem áburðarkaup
♦ndur hafa sent í Gufunes til
áburðarflutninga á svæðið frá
Hvalfirði austur í Vestur-Skafta
fellssýslu.
Kjarnaáburður, sem sendur er
með skipum er seldur á sama
rerði á öllum verzlunarhöfnum
4t um land, miðað við afhend
Ingu úr krók við skipshlið. I>að
fjald sem kaupendum á slíkum
•töðum er gert að greiða er kr
00 00 lægra en kaupendum, sem
taka við áburði sínum komnum
á bíl í Gufunesi, og er mismun
itr þessi hugsaður til þess að
mæta hluta af uppskipunarkostn
•ði á höfnum út um land.
Samkvæmt athugun á kostn-
aði á stærstu áburðardreifingar-
hföfnum landsins mun beinn
bostnaður við að taka á móti
áburðinum við skipshlið, flytja
hann og koma honum fyrir í
geymslu og hlaða honum aftur
á bíl hinna endanlegu kaupenda,
nema að meðaltali um kr. 200.00
á hverja smálest. Að frádregnum
ltr. 60.00 verðmismuninum kost-
ar því hver smálest Kjarna kom
in á bil sem hlaðinn er úr vöru-
feymslum á hafnarstöðum úx á
landi kr. 140.00 meira en hver
smálest komin á bil í Gufunesi.
Tekið skal fram sérstaklega,
vegna orðalags í greinargerð-
innL að umræddur kr. 60.00 verð
mismunur á aðeins við um
Kjarnaáburð en ekki innfluttan
áburð og er orðalag því villanli
í greinargerðinni.
Ef breytt væri til og núver-
andi kr. 60.00 verðmunur felld-
ur niður myndi hver smálest af-
greidd á bíl í Gufunesi lækka
um kr. 36.00, en hver smálest af
greidd með skipi út um land
hækka um kr. 24.00. Undir slík-
um kringumstæðum væri kostn
aðarverð áburðar kominn á bíl
í verzlunarhöfn út á landi kr.
200.00 hærri en í GufunesL
Innfluttur áburður, er seldur
á sama verði afhentur úr krók
við skipshlið allsstaðar á land-
inu. Þeir sem sótt hafa áburð
sinn á bflum í Gufunes hafa
ekki þurft að greiða nema kr.
80.00 á hverja smálest áburðaT
fyrir uppskipun og afgreiðslu á
bfla sína þar, á sama tíma og
kostnaður á öðrum höfnum
landsins er talin að meðaltali
vera um kr. 200.00 á smálest.
Hafa þeir því notið kr. 120.00
hagræðis á hverja smálest, sem
áburð taka i Gufunesi saman-
borið við aðra landsmenn.
Nú ber því ekki að neita að
vegalengdir eru miklar frá Gufu
nesi austur um sveitir Árness-
og Rangárvalla- og Vestjr-
Skaftafellssýslna, en þessi héruð
sækja nú allan áburð sinn í
Gufunes.
Áður en Áburðarverksmiðj-
unni var falin forsjá Áburðar-
sölu ríkisins, var erlendur áburð
ur fluttur til Þorlákitihafnar fyiir
Suðurlandsundirlendið.
Síðan farið var að nýta að-
stöðuna í Gufunesi til móttöku
og afgreiðslu áburðar hafa
aldrei komið fram óskir frá nein
um kaupendum áburðar á Suður
landi um að fá áburð sinnn af-
greiddan frá Þorlákshöfn og eru
þó flutningavegalengdir til staða
austan Hveragerðis, 22 km
skemmri frá Þorlákshöfn en frá
Reykjavík.
Ekkert væri sjálfsagðara en
að Suðurlandsundirlendið fengi
allan sinn á'burð eða hvern þann
hluta hans, sem óskað væri eftir
að fá, afgreiddan um Þorláks-
höfn — Kjarna jafnt sem inn-
fluttan áburð, ■— og nytu þá
Sunnlendingar þess hagræðis,
sem lega næstu hafnar við Suð-
urlandsundirlendið hefir uppá
að bjóða, Jafnframt því yrði
verðlagning áburðarins miðuð
við afgreiðslu úr krók við skips-
hlið eins og annars staðar á la.nd
inu, en að sjálfsögðu yrðu abuvð
arkaupendur, verzlunarféiög
jafnt sem búnaðarfélög að gsra
þær ráðstafanir, sem með þyrfti
til þess að geta veitt áburðin ;.m
viðtöku úr skipi í Þorlákshófn,
eins og áburðarkaupendur hvar
vetna á öðrum hafnarstöðum á
landinu þurfa að gera. Með
þessu móti mætti e.t.v. mæta
efni tillögunnar og ákveða Þor-
lákshöfn sem þann verzlunar-
stað Suðurlands (miðstöð), sem
áburðarverð miðaðist við.
Þó ber að benda á að orðið
verzlunarstaður í tillögunm er
ekki skilgreint svo ljóst sé hvað
við er átt. Að vísu er í greinar-
gerðinni talað um „einn ákveð-
inn verzlunarstað í hverju hér-
aði“ en í tfllögunni er orðalagið
„á öllum verzlunarstöðum á land
inu“. Spyrja má hvort skoða
beri staði sunnanlands svo sem
Hveragerði, Minniborg i Gríms-
nesi, Rauðalæk í Rangaárvalls-
sýslu, eða staði norðanlands, Brú
í Hrútafirði, Varmahlíð í Skaga
firði, FosSból í S-Þingeyjarsýslu
eða Reykjablíð í Mývatnssveit,

Hjálmar Finnsson
Kvenstúdentafélag íslands
Fundur í,kvenstúdentafélagi íslands verður haldinn
í Þjóðleikhúskjallaranum miðvikudaginn 22. febrú-
ar kl. 8,30.
Fundarefni:
Staða konunnar í nútímaþjóðfélagi.
Svava Jakobsdóttir B. A.
STJÓRNIN.
svo einbverjir sfaðir séu nefnd-
ir, sem verzlunarstaði í þessari
merkingu.
Ekki er heldur skilgreint I
greinargerðinni hvað við er átt
með orðinu hérað. Ber að telja
Jökuldal á Austurlandi sem
hluta af Fljótsdalshéraði? Er
Reyðarfjörður og Fljótsdalshéi-
að eitt eða tvö héruð? Er Mý-
vatnssveit sérstakt hérað eða
hluti stærra héraðssvæðjs’
Hvernig er héraðsskipan háttað
á Reykjanesi?
Mynd sú sem dregin er upp í
greinargerðinni af flutmngs-
kostnaði frá Gufunesi til héraða
austanfjalls er ekki rétt, og þ/í
villandi. í Árnessýslu, þar sem
búnaðarfélögin eru kaupendur
að meginlhluta alls áburðar,
sem notaður er í þeirri sýslu,
mun kr. 300.00 flutningsgjald,
sem í greinargerðinni stendur,
aðeins gilda fyrir tvö búnaðar-
félagssvæði sem einna lengsta
flutningsleið hafa, en fyrir þau
búnaðarfélagssvæði sem
skemmri flutningsleið eiga mun
flutningsgjaldið ekki nema
meiru en kr. 120.— 150.—- á smá
lest. Fjölmargir einstaklingar
semja sjálfstætt um flutning
þess áburðar, sem búnaðarfélag
hefir pantað þeiira vegna. Með-
altal flutningskostnaðar mundi
því liggja nær kl. 220—230 á
smálesL
Flutningsgjald, fyrir það
magn áburðar, sem pantað er af
búnaðarfélögum Rangárvalla-
sýslu, og samið er um ýmist af
búnaðarfélögunum sjálfum eða
einstaklingum þeim, sem áburð-
inn nota, vestan Markafljóts
mun nærri kr. 250.00 á smálest,
eða minna en helmingur þess,
sem greinargerðin telur gjaldið
vera til Hvolsvallar. Flutnings-
gjald að Skógum undir Eyjafjöll
um mun hafa numið kr. 250.00 á
smálest.
Nú er hinsvegar flutningsgjald
það sem talið er í greinargerð-
inni að eigi við um Hvolsvöll i
Rangárvallasýslu víðsfjarri réttu
lagi.
Á svæðinu frá Þjórsá að Eystri
Rangá á árinu 1966 var söluverð
Kaupfélags Rangæinga, Hvols-
velli, á hverja smálest Kjarna
kr. 540.00 hærra en heildsölU'
verð áburðarins frá Áburðar
verksmiðjunni. Innifalið í þess
ari tölu er bæði álagning verzl-
unarfyrirtækisins og flutnings
kostnaður á áburðinum heim í
býli bænda á svæðinu.
Á svæðinu frá Eystri-Rangá
að Markarfljóti nam tilsvarandi
tala kr. 590.00 á smálest, en aust
an Markarfljóts kr. 640.00.
Meðaltal þessara talna fyrir
Rangárvallasýslu, að undan-
skildu svæðinu austan Markar-
fljóts, er því kr. 565.00, fyrir all
an kostnað, sem bætist við heild
söluverðið, á hverj'a smálest, þó
greinargerðin segi flutnings-
kiostnaðinn einan sér vera kr.
573.00 eða kr. 8.00 hærri en 3am
anlagður álagningar- og flutn-
ingskostnaður verzlunarfyrir-
tækisins er. Slíkt ósamræmi fær
ekki staðist.
Félag vörubifreiðastjóra I
Rangárvallasýslu samþykkti, að
á árinu 1966 skyldu eftirfarandi
flutningsgjalda krafizt fýrir
flutning áburðar frá Gufunesi.
Kr. 260.00 til svæðisins frá
Þjórsá að Eystri-Rangá.
Kr. 300.00 til svæðisins frá
Eystri-Rangá að Markarfljóti.
Kr. 350.00 til svæðisins frá
Markarfljóti að Jökulsá á Sól-
heimasandi.
í flutninggkostnaði er gerður
kr. 50.00 mismunur á hverju of-
angreindra svæða. Mismunur
söluverðs Kjarna á sömu svæð-
um, frá fyrrgreindu verzlunar-
fyrirtaéki, er hinn samL þ.e. kr.
50.00 á hverja smálest.
Þá munu flutningsgjöld fyrir
áburð til búnaðarfélaga í Vestur
Skaftafellssýslu, í nágrenni Vík-
ur í Mýrdal, hafa verið 100.00—
200.00 krónum lægri en í greinar
gerðinni stendur. Vert er að
benda á að á árinu 1066 var
flutningsstyrkur greiddur af fjár
lögum fyrir áburð á svæðið frá
Jökulsá á Sólheimasandi og aust
ur að MýrdalssandL sem nam
kr. 140.00 á smálest en kr. 170.00
á smálest til svæða í Vestur-
Skaftafellssýslu austan Mýrdals
sands.
Ef nú það hagræði í kosthaðar
verði áburðar, toominn á bíl i
GufunesL miðað við kostnaðar
verð áburðarins á bíl á verzlun
arhöfnum út á landL þ.e. kr.
120.00—140.00 á smálest eða að
meðaltali kr. 130.00 á smálest,
væri dregið frá flutningskostn-
aði til austanfjalls héráðanna,
þá stæði eftir af flutningsgjald-
inu fyrir Árnessýslu kr. 100.00—
170.00 á smálest að meðaltali
eftir því hvort miðað er við bún
aðarfélaga flutningsgjaldið eða
flutningsgjaldið í greinargerð-
inni. Á sama máta yrðu eftir-
stöðvar fyrir flutningsgjaldi kr.
120.00—170.00—220.00 fyrir hin
þrjú gjaldsvæði fyrir Rangár
vallasýslu, þegar miðað er við
gjaldskrá vörubílstjóra sýslunn-
ar. Ekki er unnt að miða við
gjald það, sem í greinargerð
inni stendur fyrir Rangárvalla-
sýslu, þar sem það fær ekki stað
izt.
Þó Vestur-Skaftafellssýsla
njóti sama hagræðis og Árnes-
og Rangárvallasýslur varðandi
verð áburðar kominn á bil í
Gufunesi, þá skal hinsvegar við
urkennt að um sérstakar kring-
um stæður er að ræða fyrir
þetta sýslufélag vegna flutnings
vegalengda. Löggjafar- og fjár-
veitingavald landsins hefir viður
kennt þetta sjónarmið með veit-
ingu sérstakra styrkja til flutn'
inga og ætti því ekki að þurfa
að grípa til verðjöfnunar
áburði í sama tilgangL
Benda má á, að flutningsgjald
það sem reiknað er með í grein
argerðinni til Víkur í Mýrdal er
rúmlega 100% hærra, en gjald
það sem að framan getur, sem
vörubifreiðastjórar 1 Rangár
vallasýslu taka fyrir áburðar-
flutninga á svæðið næst austan
við Markarfljót, þó ekki sé nema
um ca. 50% lengri vegalengd
að ræða.
Nú má það öllum vera Ijóst,
að víðar en á Suðurlandi þarf
að flytja áburð um langan veg
frá verzlunarstað, þar sem eng-
ir, a.m.k. löggiltir, verzlunarstað
ir eru á leiðinni.
Sem dæmi um flutningsbostn-
að fyrir áburð sem bændur
þurfa að greiða annarsstaðar á
landinu en á Suðurlanidi má
nefna að frá Húsavík til bænda
í ReykjadaL Mývatnssveit og
Bárðardal þarf að greiða frá kr.
240.00—400.00 á smálest, og frá
Reyðarfirði til býla í Fljótsdal,
Skriðdal, Jökulsárhlíð og Jökul-
dal nemur flutningsgjald frá kr.
400.00—800.00 kr. á smálest.
Aí framansögðu miá Ijóst vera
að bændum sunnanlands, al-
mennt, er ekki báið lakara hlut
skipti í þessum málum en bænd-
um annarra landshluta. Engu
réttlæti væri fullnægt með þvi
að verðjafna flutningskostnað til
verzlunarstaða sunnanlands, svo
sem til Selfoss, Hellu eða Hvols
vallar, Víkur í Mýrdal og e.t.v.
Kirkjubæjarklausturs, í þeim til
gangi að lækka flutningskostnað
og draga úr endanlegum á'burð-
arkostnaði bænda á þessum svæð
um, nema því aðeins, að einn'g
væri tekið tillit tfl hinna miklu
vegalengda, sem flytja þarf
áburð í öðrum landsblutum, sem
einnig þyrfti þá að verðjafns
flutninga á.
Á grundvelli tillögunnar e’r.s
og hún hljóðar, er ekki kostur
að koma fram hagsbótu.n
vegna flutningskostnaðar til
þeirra, sem fjarri verzlunarhöfn
um búa, út um land þar sem
bændur hvers svæðis þar, sækja
áburð sinn til þess hafnar- og
verzlunarstaðar, sem næstur er
og oftast er einnig eini verzl-
unr + aður viðkomandi svæðis.
Engu réttlæti er fullnægt með
aðgerðum í þessu máli nema ail-
ir njóti jafns við, og framan-
greind atriði ættu að sýna ljós-
lega að engu meira réttlætl
væri fullnægt með þeirri aðferð
sem tillagan gerir ráð fyrir, en
því, sem nú gildir.
Verðjöfnun á áburði, sem
stefndi í þá átt að áburður kost-
aði það sama kominn heim að
býli hvers áburðarnotanda 1
landinu er að sjálfsögðu það sem
fyrir flutningsmönnum tillög-
unar vakir, eða eitthvað í lík-
ingu við þann hátt, sem viðhafð
ur er um verðjöfnun á olíum og
benzíni um land allt. Hér er
þó um tvennt ólíkt í fram-
kvæmd að ræða. Vegna nauð-
synjar á sérhæfðum flutninga-
tækjum og geymslum fyrir olí-
ur og benzín verður dreifingar-
kerfi þeirrar vöru að vera i
höndum olíufélaganna. Um á-
burð skiptir öðru máli. Almenn-
um flutningatækjum verður við
komið. Fjölmargir notendur
áburðar hafa aðstöðu til, og
nota sér hana, til þess að flytja
með eigin tækjum sér að kostn-
aðarlitlu. ábur# frá dreifingar-
eða verzlunarstað til býla sinna.
IHeildarskipulag allra áburðar-
flutninga i landinu til tryggja
fullkomna verðjöfnun mundi
kostnaðarsöm og vafasamt að til
bóta stefndi, þar sem genga yrði
út frá því að allur kostnaður
sliks skipulags og dreifingarkerf
is yrði að leggjast á áburðarverð
ið og þannig verða að greiðast
af áburðarnotendum sjálfum.
Svo virðist sem ekki hafl far-
ið fram nægjanleg atihugun á
verkunum núverandi verðjöfnun
ar fyrirkomulags á áburði. áður
en tillagan var borin fram. Verð
ur að draga í efa að hún hefði
verið borin fram ef þeim, sem
að henni standa hefði verið það
ljóst, að tillagan felur ekki í sér
leiðir til meira réttlætis en nú
er viðhaft í þessu máli. Ekki er
það til afsökunar þótt tillögur
sama efnis hafi áður verið sam-
þykktar á Búnaðarþingi eða af
Stéttarsambandi bænda, hafi
undirstaða málsins ekki verið
betur krufin til mergjar þá, en
hér virðist hafa verið gert.
Á meðan ekki hafa komið
fram tillögur, sem fela í sér betri
lausn þessara mála en nú er við-
höfð, er ástæðulaust að veitast
að stjórn Áburðarverksmiðjunn-
ar fyrir að hafa „ekki komizt
áfram til úrbóta" og sömuleiði*
að dæma, að núverandi verðjöfn
un sé „bæði óeðlileg og ranglát,
svo eigi sé viðunandi“.
Gufunesi, 17. febrúar 1967.
Hjálmar Finnsson.