Morgunblaðið - 20.02.1969, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. FEBRÚAR 1869.
13
Steingrímur Sigurðsson:
Þankar um menningarviðburð austanfjalls
Leikfélag Selfoss og Leikfélag Hvera-
gerðis halda sýningar á leikriti Kambans
SKÁLHOLT bókmenntaverki á heims-
mœlikvarða á söguslóðum harmleiksins
með sfaðblœ Skálholtsstiptis ins forna
SUMS staðar úti í landsbyggð'
inni er fólk, sem af fölskvalaus
um áhuga tekur höndum saman
um það að halda uppi andlegu
lífi með einhverjum hætti, t.d.
leikstarfsemi. Oftast nær er það
gert við svo ótrúlega erfið skil-
yrði, að flest venjulegt fólk og
hvað þá dómharðir, en sjálf-
kjörnir „menningarvitar"
oiundu telja það ósvinnu og með
öllu vonlaust til nokkurs árang
urs, ef lagt væri undir mæliker
fag- og atvinnumennskunnar og
innsigla ætti það með „embætt-
isstimpli“ forréttinda og sérrétt
inda, sem leikendur með þegar
þjóðkunn „viðurkennd" nöfn
.njóta ýmist á réttum eða röng-
,um forsendum (í sumum tilfell-
,um vegna gefinnar klíkulínu, er
jræður of miklu).
, >að er einmitt þetta umgetna
stimpilmark í leiklistarstarfsemi
og öðrum listgreinum, sem svo
oft blindar sýn og villir um í
heiðarlegu mati bæði hjá gagn-
rýnendum og þeim, sem dæma
fyrir fram listastarfsemi hjá öllu
áhugafólki, hversu vel sem það
innir hlutverk sitt af hendi og
hversu einlægur sem innri hug-
urinn er á bak við og hversu
miklir óspilltir listrænir hæfi-
leikar eru fyrir hendi. Enginn
lærir t.a.m. að yrkja ljóð, enda
þótt lærdómurinn geti verið
skáldi nauðsynlegur eins og hvað
annað; það lærir engin málari að
mála og skapa list, fyrr en
hann hiefur farið í gegnum „stig-
in“ í kunnáttunni og á ekki allt
undir lærdómnum einum saman.
Hæfileikinn til túlkunar og
sköpunar hlýtur alltaf að vera
þyngstur á metunum,en vel að
merkja hæfileiki, sem lætur
að stjórn. Sumir virðast hafa
smekkinn og kunnáttuna í sér
og það sem á vantar virðast
þeir fljótir að tileinka sér með
réttri listrænni leiðsögn og sjálfs
námi. Gauguin byrjaði að mála
um fertugt og Sherwood And-
erson skrifaði sínar fyrstu sög
ur á fimmtugsaldri — hvorugur
þeirra hafði gengið á snobb-list
skóla og þarf ekki fleiri vitn-
anna við, hvað þetta atriði varð-
ar.
ANDLEGUR HEIÐARLEIKI
Það er því drottinleg skylda
og spurning um andlegan heiðar
leik hjá þeim, sem taldir eru ým-
ist af sjálfum sér eða öðrum,
hafa vit á menningu og list og
njóta þarafleiðandi aðstöðu til
þess að hafa uppbyggileg áhrif
með skoðanaskrifum í víðlesnum
málgögnum að láta ekkert fara
fyrir ofan garð og neðan hjá sér,
þegar eitthvað gerist, hvar sem
er, hjá hverjum sem er á íslandi
er til sóma má teljast í andlegu
lífi.
Einmitt slíkt hefur nýlega
gerzt.
Ekki svo að skilja, að greinar
höfundur telji sig útvalinn til
ábyrgðarverksins, sem áður er
getið, heldur langar hann aðeins
til að segja af tíðindum, viðburði
Ragnheiður sver eiðinn í Skálholtskirkju.
sem gerðist austanfjalls með upp
setningu á leikritinu „Skálholt“
eftir Guðmund heitinn Kamban
á vegum Leikfélags Hveragerðis
og Leikfélags Selfoss undir leik
stjórn Gísla Halldórssonar, þessa
sérlundaða hæfileikum búna
leikara og leikstjóra.
VINNUBRÖGð LEIKSTJÓRA
Gísla er nefnilega sú list of
lagin eins og ýmis dærni úr ferli
hans sanna bæði sem leikara og
leikstjóra að hafa tilfinningu
fyrir dramatískri reisn með harm
undirtón lífsins og raunveru-
leikans án sýndar og tillærðrar
yfirborðstækni, en einmitt slíkt
skapár list og dýpt og gerir per-
sónur og kringumstæður leikrits
og blæbrigði öll raunverulegri
og gerir svipinn á heildimni
manneskjulegri.
Það hefur honum líka tekizt
í þetta sinn með sanni ámóta
og ítölskum og spönskum kvik-
myndaleikstjórum, sem notast við
persónur beint úr lífinu í kar-
akterhlutverk. Gísli kann að
vinna úr hráefni og hann kann
líka annað mikilvægt: að forðast
að láta yfirleika. Hins vegar má
fullvíst telja, að Gísli hefur
þrátt fyrir allt staðið betur að
vígi en þessir ofannefndu leik-
stjórar að því leyti, að sumt af
þessu leikfólki úr Hveragerði og
Selfossi (sem er strangt tiltek-
ið ekki minna „heimsfólk" en aðr
ir íalendingar yfirleitt, þar með
taldir Reykvíkingar) hefur and
að að sér leikhúslofti og hefur
ára reynslu að baki í leikstarf-
semi og vanalega notið góðrar
leiðbeiningar, miðað við það
9kásta, sem geriist í leiklistarlifi
almennt hérlendis. Þarna hjá
þessu austanfjalls-leikflokki er
greinilega að skapast viss leik-
listar-hefð, einhver höfðings-
lumd, mótuð við þrengingar og
erfiðar aðstæður, en örvuð af
eldlegum áhuga og ástríðum.
London-leikhúsin líta upp til
'leikflokka frá Dublin, þótt írar
séu álitnir „sveitamenn" afLun
dúnabúum. Þegar Dub'lin-leikar-
ar sýna í heimsborginni, skilja
peir vanalega eftir einhvern lífs
tóm, sem ómar lengi í sál áhorf-
anida, List, sem ekki ómar I
hjörtunum, er einskis virði.
Sýningar á Skálholti byrjuðu
í sl mánuði með frumsýningu á
Framhald á bls. 16
Ai tjaldabaki eftir Skálholtssýningu
SÖGULEGUR sjóneikur
Kambans, SKÁLHOLT, hefur
verið færður upp af leik-
flokki austanfjalls undir stjórn
Gíala Halldórssonar. Árangur
hefur náðst hjá leikfólkinu
undir leiðsögn leikstjórans,
svo að tíðindum sætir: Honum
hefur tekizt að færa leikritið
í raumisæilegan búning, og
hann hefur laðað fram hæfni
í hlutverkum og opnað leik-
endum skilning á heildartúlk
un þessa leikverks Kambans.
Frumsýnt var á Selfossi 26.
jan. sl. og síðan hafa verið
haldnar sýningar á Ská'lholti
þar í bíóinu, í samkomusal
Hótel Hveragerðis, á félags-
heimilunum að Borg og Ara-
tunigu og fyrirhugað er að
sýna víðar á suðurlandsund-
irlendiruu, unz sú stóra stund
rennur upp, að stykkið verður
fært upp í Iðnó.
f tilefni af hugleiðingaskrif
um greinarhöfundar, sem birt
ast í blaðinu í dag, um þessa
mjög svo umtalsverðu leik-
uppfærslu, skrapp hann að
lokinni sýningu í Selfossbíó
inn að tjaldabaki ti'l að skrafa
við fjóra leikendur sem fara
með aðalhlutverk.
Leikendur Skálholtssýning-
arinnar höfðu verið klappað-
ir fram á sviðið eftir loka-
þátt, atriðið, sm gerðist fyrir
utan dómkirkjuna í Skálholti
og ómar sorgarsálmsins. „Allt
eins og blómstrið eina“ höfðu
fjarað út og síra Daði Hal'l-
dórsson hafði séð á bak ást
sinni, einni mestu ást á ís-
landi, þar sem hún hverfur
inn í greipar dauðans. Hann
hafði komið að Skálholti, al-
einn og gæfubrostinn, í skugga
mikillia örlaga . . Ragnheiður
horfin. Daði hafði komið inn
á sviðið og gengið hægt upp
að uppljómuðum marglitum
kirkjuglugganum, og þar fyr-
ir innan fór fram kveðjuat-
höfn. Sú stund orkaði eilífðar
löng eins og á9t og sorg þeirra
Ragnheiðar og hans. Daði var
mættur eins og sönnum manni
sæmir í dýpstu hluttekningu,
en honum vísað utangarðs. . .
Leikararnir tíndust ofan af
sivðinu eftir að tjaldið var
fal'lið og gengu þröngan stig-
anm niður í búningsherberg-
in: prestarnir allir ásamt dóm
kirkjupresti og skólameistara
í Skálholti, sjálfur hans herra
dómur Brynjólfur Sveinsson
og biskupsfrúin Margrét: mat-
róruan í Bræðratungu, Helga
Magnúsdóttir, með höfuðbúnað
yfirstéttarkvenna, tíguleg í
fasi og með róðukross á mikl-
um barmi: og svo tvístirnið
þau Daði og „jómfrú“ Ragn-
heiður.
Leikfólkið byrjaði þegar að
skipta um föt og tygja sig til
heimferðar: Snemma að morgni
næsta dags beið þeirra hin
borgaralega lífsskylda. Ráð-
rúm gafst þó til að skjóta
af nokkrum myndum og tala
við þau svolítið í snatri. Byrj
að var á því að óska fólkinu
til hamingju með frammistöð-
una.
Matróna Helga í Bræðra-
tungu, sunnlenzk hefðarkona
fram í fingurgóma, með reisn
og sterka skaphöfn, sem hef-
ur verið ræktuð gegnum kyn-
slóðir, er túlkuð af frú á Sel-
fossi, hásunnlenzkri ættaðri úr
Rangárþingi, leikkonu, sem
virðist skilja hlutverkið djúpt.
Þegar horft er á leik frúar-
innar er eins og göfgi í ákveðn
Eftir Skálholtssýningu í Selfossbíó. Frá vinstri: Hans herradómur Brynjólfur Sveinsson (Val-
garð Runólfsson); Ilelga matróna í Bræðratungu (Svava Kjartansdóttir); síra Daði Halldórsson
(Bjami E. Sigurðsson); Ragnheiður Brynjólfsdóttir (Þóra Grétarsdóttir). (Ljósm. stgr.)
um sunnlenzkum kynbogum
komi fram í einmii og sömu
persónunni. Hvort sú ræktaða
kvengöfgi, sem er kúltúrat-
riði, helzt við lýði á íálandi
er hins vegar spurn. Frúin,
sem leikur Helgu matrónu er
Svava Kjartansdóttir, vinnur
við símann á Selfossi, gift Óla
Guðbjartssyni kenmara, „þaul
æfð leikkona", segja kunnug
ir.
Leikkorsan hafði naumast
lagt frá sér einkennisbúning
matrónunnar og krossinm, þeg
ar demdt var yfir hana spurn
ingum. Tími var naumur.
„Hvernig nálguðuzt þér
þetta viðfangsefni yðar, frú?“
„Ég las bækurnar um Skál-
holt eftir Kamban og Torf-
hildi Hól.m, en hvort ég hef
haft ákveðna greinilega mynd
af matróniu Helgu í huganum,
þegar ég fór að leika hana,
læt ég ósagt um. . Það getur
verið að einhverju leyti rétt.
Ég sé hana sem sérstaklega
mannlega, en engu að síður
tekst henni að vera holl sinni
hefð og trúarlegum kirkjuleg-
■ um uppeldisáhrifum, sem hún
var mótuð af.“
„Höfðuð þér hliðstæðu, sér
stakan kvenkarakter, sem þér
þekkið úr lífinu að einhverju
leyti til hliðsjónar, þegar þér
eruð matróna Helga í Bræðra
tungu — eða leituðuð þér í
sjálfri yður?“
„Helga er heilsteypt sem
manneskja, erfitt leikvið-
fangsefni. Karakterinn þakka
ég leikstjóra, sem gaf skiln-
inginn ... þegar búið er að
Ijúka því upp fyrir manni,
hvernig persónan eigi að vera
sem raunverulegusf, þá reyn
ir maður eðlilega að finna
hjá sjálfri sér það, sem er
Framhald á bls. 20