Morgunblaðið - 15.02.1981, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. FEBRÚAR 1981
Nú færist í vöxt að lærðir
menn eftirláti leikum ræðu-
stóla sína í kirkjum landsins.
Sunnudaginn 8. febrúar stei«
Björg Einarsdóttir, fyrst
óvígðra kvenna. í prédikunar-
stól Dómkirkjunnar í Reykja-
vík og flutti þar stólræðu. Sr.
Auður Eir Vilhjálmsdóttir, er
eina konan fram að þessu. sem
hefur prédikað í Dómkirkjunni.
er hún flutti vígsluræðu sína
þar haustið 1974.
Messan var með frjálslegu
sniði, fermingarbörn fluttu
bæn og lásu guðspjailið. ai-
mennur söngur var leiddur af
organistanum. Marteini H.
Friðrikssyni. Svala Nielsen
söng Faðir vor og sr. Þórir
Stephensen þjónaði fyrir altari.
Kirkjan var þéttsetin við þessa
siðdegismessu á 5. sunnudegi
eftir þrettánda. Hér birtist
stólraAa Bjargar Einarsdóttur
í heild.
sem áfellur fólk er að verða
aðnjótandi trausts annarra og er
þá aðeins eitt til ráða — reyna af
fremsta megni að axla þá
ábyrgð.
Sá er talar af stóli sem þessum
hlýtur að spyrja sjálfan sig: í
hvers konar aðstæðum er ég?
Hver er skylda mín hér? Hvort
sem héðan er talað eða af kassa
á Lækjartorgi; í tveggja manna
tali eða hópi fólks, er sama
skyldan álögð öllum — að mæla
ekki um hug sér; gefa orðum
sínum inntak.
I Brekkukotsannál var krafa
Björns bónda sú, að hvert orð
væri mælt af heilum hug, ætti
sér rætur í sannfæringu og
óyggjandi vissu; laust við full-
yrðingar og þrungið vinsemd.
Orðin urðu að eiga sér gull-
tryggða innstæðu af þessu tagi,
ella voru þau óþörf. Brekkukots-
gengið var ekki fljótandi gengi.
Héðan á ekkf, fremur en ann-
Umbun góðra verka
felst í þeim sjálfum
Heyr. himna smiður.
hvers skáldið biður.
komi mjúk tii min
miskunnin þin.
bvi heit eg á þitf.
þú hefur skaptan mÍK.
es er þrællinn þinn.
þú ert Drottinn minn.
Guð. heit eg á þit(.
að jfræðir mijf.
minnst. mildinKur. min.
mest þurfum þin.
Ryð þú. röðia jframur.
riklyndur og framur.
hrtlds hverri sorK
úr hjartaborK-
Gæt. mildinKur. min.
mest þurfum þin
helst hverja stund
á hrtlda Krund.
Set. meyjar mrtKur.
máls efni frtKur.
öll er hjálp af þér.
i hjarta mér.
Þessi helgidagur, sem er 5.
sunnudagur eftir þrettánda, á
sér — eins og aðrir helgidagar
kirkjunnar um allan hinn
kristna heim og samkvæmt
ævafornri niðurröðun — sinn
ákveðna texta, sem stendur
skrifaður í 13. kapítula Matth-
eusarguðspjalls, 24.—30. vers og
hljóðar þannig:
Aðra dæmisögu framsetti
hann fyrir þá og mælti: Líkt er
himnaríki manni, er sáði góðu
sæði í akur sinn; en meðan fóikið
svaf, kom óvinur hans og sáði
líka illgresi meðal hveitisins, og
fór síðan á burt. En grasið spratt
og bar ávöxt, þá kom og illgresið
í Ijós.
Þá komu þjónar húsbóndans
og sögðu við hann: Herra, sáðir
þú ekki góðu sæði í akur þinn?
Hvaðan kemur honum þá ill-
gresi? En hann mælti við þá:
Þetta hefir óvinveittur maður
gjört. En þjónarnir segja við
hann: Viltu þá, að vér förum og
tínum það? En hann segir. Nei,
svo að þér eigi, er þér tínið
illgresið, reytið hveitið upp
ásamt því. Látið hvorttveggja
vaxa saman til kornskurðarins;
og er kornskurðartíminn kemur,
mun ég segja við kornskurðar-
mennina: Tínið fyrst illgresið og
bindið það í bundin, til þess að
brenna það, en safnið hveitinu í
kornhlöðu mína.
í upphafi máls míns, vil ég
þakka dómkirkjuprestinum, sr.
Þóri Stephensen, traustið sem
mér er sýnt með því að eftirláta
mér ræðustólinn. Mesta ábyrgð,
ars staðar, að segja fólki fyrir
um breytni, skipa því fyrir.
Það lengsta, sem unnt er að
ganga, er að opna hugskot sitt,
árétta lífsgildi sín og daglega
viðmiðun og vænta í því efni
samfélags þeirra, sem hingað
leggja leið sína eina örskots-
stund.
Vel má segja frá reynslu sinni
eða annarra, ef svo er metið að
það eigi erindi. Fara má að dæmi
meistaranna, ber þá hæst meist-
arann frá Nasaret og segja
dæmisögur máli sínu til stuðn-
ings.
í þeirri meira en nítján alda
gömlu dæmisögu, sem okkur var
fengin að veganesti í dag, er með
lýsandi hætti bent á hversu
miklu varðar, að forsendan fyrir
framvindunni, frjókornið sé rétt
valið.
Segja má að orðræða manna
sé í yfirfærðri merkingu sán-
ingarstarf. Mannshugurinn
bregður sér í búning máls, það
verður tæki til að miðla hugsun-
um manna og skoðunum.
Orðin eru þá sáðkornið, sem í
fyliingu tímans ala af sér sam-
svörun þeirrar hugsunar, sem
fæddi þau af sér — góðrar og
göfugrar eða illgjarnrar og öf-
undsjúkar, allt eftir efnum og
ástæðum.
I þessu samhengi er mannssál-
in sá akur sem við erjum, fyrir
okkur getur farið líkt og fólkinu
í dæmisögunni — meðan það
svaf kom óvinveittur maður og
sáði í akur þess.
Meðan við hvílumst og uggum
ekki að okkur, getur vegna
óæskilegrar íhlutunar verið
lagður grunnur að uppskeru,
sem kemur okkur í opna skjöldu.
Nærtækast er að beina sjónum
að uppeldi. Sálir barna okkar,
sem okkur er trúað fyrir og við
berum ábyrgð á, er sá jarðvegur
sem marga fýsir að ná til. Öðru
fremur gilda þá hyggindi hús-
bóndans að ganga ekki svo
harkalega til verks, við að upp-
ræta illgresið, að ekkert fái
þrifist þar. Eyðimörk sálarinnar
er hörmulegt hlutskipti og öm-
urlegur árangur af því, sem átti
að vera mannrækt.
Ekki er með öllu létt að láta
sjá í hug sér — við erum öguð til
hins gagnstæða. Hér er ekki
einungis samankomið kristið
fólk, heldur einnig norrænt fólk.
Og norrænn lífsstíll býður, að
menn leyni geðshræringum sín-
um og láti ekki sjá, hvað inni
fyrir býr. Sorgin og gleðin eru
mál hjartans og öðrum óviðkom-
andi. Aldrei má láta sér bregða,
aldrei æðrast, ævinlega verður
að sýna festu og stillingu og vera
léttur í máli á hverju sem
gengur.
Vera má að við íslendingar
séum einir þjóða á jarðarkringl-
unni, sem leitumst við að upp-
fylla þessa kröfu — hálfgerðar
eftirlegukindur. Og vísast að
uppfylling formúlunnar sé á
undanhaldi.
Þetta lífsmynstur er þó hluti
upprunalegrar arfleifðar okkar,
samsamað breyttri lífsskoðun í
kjölfar nýrra trúarbragða og
hefur staðið af sér hreinsunareld
siðbótar.
Því fólki, sem setur sér þvílík-
ar skorður í daglegum samskipt-
um — og lögboðin skriftamál
löngu aflögð — eru engir meiri
aufúsumenn en skáldin. Með
ljóðum sínum veita þau framrás
hughrifum, sem ella væru inni-
byrgð — þau gefa öðrum hlut-
deild í gleði sinni og kvöl.
Veraldarhöfðinginn, skag-
firski goðorðsmaðurinn Kol-
beinn Tumason, leyfir okkur
andartaks sýn á hugarangist
sína í ákallinu til himnasmiðs-
ins, sem við hlýddum áðan. Fyrir
nær átta hundruð árum hefur
þessi stórbrotni maður, sem að
því er virtist hafði í fullu tré við
flest í umhverfi sínu — fallið
fram og beðið:
S*t, meyjar mftxur.
máls efni fftjfur.
öll er hjálp af þér.
I hjarta mér.
Ráðamaðurinn ríklundaði
seildist til enn meiri valda og
vildi ná yfirráðum á vettvangi
kirkjunnar. Hann beitti áhrifum
sínum til að fá þann mann
kjörinn til biskups, sem hann
taldi að yrði sér síðar meir
þægur ljár í þúfu.
En á annan veg fór, þegar til
kastanna kom slakaði Guðmund-
ur biskup Arason í engu til fyrir
Kolbeini, ef um völd og forræði
kirkjunnar var að tefla.
Á milli þeirra skarst í odda,
Björg Einarsdóttir
engri málamiðlun var beitt og
upphafsmaður ráðabruggsins
féll til jarðar — en upp reis með
þjóðinni dýrlingur, sem minnir á
sig enn þann dag í dag, meðal
annars hér í höfuðborginni.
Reykvíkingar búa við vatnsból
vígt af Guðmundi góða.
Þessi upprifjun leiðir huga
okkar að öðrum atburði, sem
ástæða er til að minnast nú. A
þessu ári eru liðin eitt þúsund ár
frá því að kristniboð hófst hér á
landi.
Erlendir þjóðhöfðingjar settu
sér þau markmið að koma
kristni hér og sendu hingað
kristniboða. Gekk á ýmsu um
erindi þeirra, en þar kom, að
Ólafi Tryggvasyni, er ríkjum réð
í Noregi, þraut þolinmæði og
hnykkti á um málalok með
róttækum aðgerðum — svo sem
gíslatöku.
Öll frásögn af siðbreytingunni
á Þingvöllum árið 1000 — eða
999 ef menn vilja það heldur
viðhafa, svo sem nýjustu rann-
sóknir benda til — er afar
knöpp.
Ljóst er þó, að vegna þrýstings
frá konungi og aðgerðum hans,
fundu vitrir menn og framsýnir
sig knúna til að leita lausnar á
miklum vanda. Á Alþingi skipt-
ist þingheimur í tvær stríðandi
fylkingar og ekki varð annað séð
en sundur væru slitin lögin og
úti friðurinn.
Jón Aðils sagnfræðingur segir
svo frá, þar sem hann fjallar um
kristnitökuna: „Menn gengu inn
á að hlíta úrskurði eins manns á
málinu. Úrskurður þessi fór líka
bil beggja og báðir fengu nokk-
uð. kristnir menn unnu það, að
trú þeirra var viðurkennd um
land allt, en heiðni flokkurinn
vann það á, að hann hélt stjórn-
arvaldi sínu óskertu."
Auðráðið er, að lausnin byggð-
ist á málamiðlun og samkomu-
lagi, sem að nokkru átti sér
upptök í pólitískum aðstæðum. í
ræðu Þorgeirs Ljósvetningagoða
á Lögbergi 24. júní, kristnitöku-
árið, kemur þetta að nokkru
fram:
„En nú þykir mér það ráð, að
vér látum eigi þá ráða, er mest
vilja í gegn gangast, og miðlum
svo mál milli þeirra að hvorir
tveggja hafi nokkuð tii síns
máls, og höfum allir ein lög og
einn sið.“
Eins og að líkum lætur, tók það
meira en eina dagsstund á Lög-
bergi að tileinka sér kristinn
hugsunarhátt. Ýmislegt var
sameiginlegt í heimsmynd þess-
ara tveggja trúarbragða. Upp-
haflega ríkti alheims jafnvægi
og samræmi — sem síðan var
raskað og af því leiddi þrotlaus
barátta milli góðs og ills.
Skarpast skildi á milli um
aðferðina til að ná árangri í
þeirri baráttu. Til að einfalda
málin má segja, að í hnotskurn
var hefndarskyldan lykilatriði í
ásatrúnni, en fyrirgefningar-
kvoðin í kristindóminum.
Á þessu tvennu er reginmun-
ur, sem verður augljós ef nánar
er aðgætt. Hefndin er í eðli sínu
neikvæð og tortímandi athöfn,
hver hefnd sáir fræi þeirrar
næstu og slík keðjuverkun leiðir
að lokum í ógöngur.
Fyrirgefning felur í sér feg-
inslausn fyrir þann sem nýtur og
endurlausn fyrir þann er veitir.
Hér leiðir eitt af öðru, sem gefur
fyrirheit um annað betra og að
lokum endurheimt jafnvægi.
Hér gildir þó sem oftar, að
hægara er að hafa á orði en í
borði. Sú tilhneiging að sjá sóma
sínum borgið með því að hefna
sín, virðist ekki með öllu úr
sögunni. Og þeir fáu, sem hafa
leitast við að lifa kenningu sína
til fulls og jafnan boðið fram
hægri vangann, þegar sá vinstri
var sleginn, hafa mátt gjalda
fyrir með lífi sínu.
Raunar virðist það eins konar
lögmál, sé ljósi sögunnar brugðið
á, að sá sem ekki hvikar frá
stefnu sinni — hefur siðferðis-
styrk til að framfylgja því sem
rétt er talið og sannfæring býður
— sá á yfir sér aftöku/ kross-
festingu.
Á sama hátt eins konar lög-
mál, að nöfn þeirra sem negla á
krossinn eða skipuleggja aftök-
una týnast — meðan nöfn hinna
afteknu eru á hvers manns
vörum. Þeir einir halda lífi.
Hér er svo mikið sagt, að ekki
verður vikist undan að taka
dæmi máli sínu til merkingar.
Við getum sett okkur fyrir sjónir
fund rómversku senatoranna 15.
mars árið 44 fyrir Kristsburð,
þegar jafnvel Brutus, sem nær
stóð Júlíusi Sesar en nokkur
hinna, sameinaðist hópnum í
aðför að foringjanum.
Átök urðu milli veraldlegs og
kirkjulegs valds 1170, þegar
riddarar Englandskonungs vógu
Tómas Becket, erkibiskup, fyrir
altari dómkirkjunnar í Kantara-
borg á jóladag það ár. Atburður,
sem sló felmtri á heimsbyggðina,
flaug heimshorna á milli og var
bókfestur hér nyrðra ekki löngu
síðar.
Við getum sett fram nafna-
þulu og sagt Abraham Lincoln,
John F. Kennedy, Marteinn Lut-
her King, John Lennon. Ekki
þarf að orðlengja neitt, aðeins
nöfn þeirra ljúka upp fyrir
okkur sviði atburða, sem leiddu
til óhappaverknaðar.
Um einn þessara manna hefur
biskup landsins komist svo að
orði: „Þess vegna hygg ég, að
margir uppgötvi það nú, þótt
þeir hafi ekki hugsað út í það
áður, að þeir höfðu ómeðvitað