Morgunblaðið - 24.03.1981, Síða 16

10 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. MARZ 1981
Þorvaldur Garðar Krístjánsson:
Stærsta átakið í
virkjunarmálinn
Hafið yfir dægurþras
Þorvaldur Garðar Kristjánsson mælti í gær í efri
deild Alþingis fyrir frumvarpi þingflokks sjálfstæð-
ismanna um ný orkuver, sem gerir ráð fyrir að ljúka
þremur stórvirkjunum á þessum áratug — að hluta til í
tengslum við orkufrekan iðnað. Fyrri hluti framsögunn-
ar fer hér á eftir. Síðari hlutinn verður birtur síðar í
vikunni.
Frumvarp til la«a um ný
orkuver, sem hér er til umræðu,
''éF'flutt aí okkur sex sjáifstæðis-
mönnum i efri deild, Eyjólfi
Konráð Jónssyni. AkIí Jónssyni,
Guðmundi Karlssyni, Lárusi
Jónssyni ok Salóme borkelsdótt-
ur auk min. EinnÍK standa að
flutninKÍ frumvarpsins 13 þinK-
menn Sjálfstæðisflokksins i neðri
deild.
Frumvarpið kveður á um fram-
kvæmdir i virkjunarmálum. Gert
er ráð fyrir heildaráætlun um
tiltekin verkefni, sem lokið verði
á þeim áratuK, sem nú er að
hefjast.
Um fátt er meira rætt um
þessar mundir en orkumálin.
Ekki er það að ófyrirsynju, svo
þýðinKarmikil sem þessi mál eru.
Mikið vatn hefur runnið til sjávar
frá þvi að fyrsta rafmaKnsveitan
hér á iandi var stofnuð árið 1904.
Þróun rafveitumála i þau tæp 80
ár, sem liðin eru frá þeim tima,
má með nokkrum rétti skipta i
þrjú timabil.
Frumbýlingsár
Fyrsta tímabilið 1904—1933
mætti nú nefna frumbýlingsár í
orkubúskap þjóðarinnar. Á þeim
tíma eru byggðar aðeins smáar
stöðvar og sveitarfélögin eru hvert
út af fyrir sig með sína smástöð og
litla rafveitu, sem aðeins nær til
íbúa þess eina sveitarfélags. Alls
voru þessar kaupstaða- og kaup-
túnarafveitur orðnar 38 að tölu,
þegar 30 ár voru liðin frá byggingu
fyrstu rafstöðvarinnar í Hafnar-
firði. Hin stærsta þessara raf-
veitna var að sjálfsögðu Raf-
magnsveita Reykjavíkur. Orkuver
hennar, Elliðaárstöðin, varð árið
1933 rúm 3 MW, er síðasta aukning
vatnsaflsstöðvarinnar fór fram.
Samtals var afl þeirra 38 raf-
stöðva, sem þá voru í landinu, 5
MW, en árleg orkuvinnsla rúmlega
10 GWh.
Sogsvirkjun og
samveitur
Annað tímabil í þróun raforku-
málanna hér á landi má segja að
standi frá árinu 1933—1%5, en
árið 1933 voru sett lögin um
virkjun Sogsins. í þeim lögum var
tekið fram, að Sogsvirkjuninni
bæri að láta í té raforku til
almenningsnota í nærliggjandi
héruðum, auk Reykjavíkur. Síðan
risu upp samvirkjanir af þessu
tagi víðs vegar um landið og í lok
þessa tímabils voru 8 aðskilin
samveitusvæði á landinu.
Samanlagt afl í orkuverum allra
rafveitnanna árið 1964 var orðið
um 150 MW, eða um það bil þrjátíu
sinnum meira en það var 30 árum
áður, en orkuvinnslan var í lok
tímabilsins um 650 GWh á ári, eða
rúmlega sextíu sinnum meira en í
upphafi þessa tímabils.
Þetta rúmlega þrjátíu ára tíma-
bil má kenna við samvirkjanir og
samveitur. Þróunin á þessum ár-
um gekk hvarvetna í þá átt að
tengja saman nálæg veitukerfi og
virkja sameiginlega fyrir stærri og
stærri svæði víðs vegar um landið.
Landsvirkjun
og stóriðja
Með setningu laga um Lands-
virkjun árið 1965 má segja að
hefjist þriðja tímabilið í þróunar:
sögu raforkumálanna hér á landi. í
þeim lögum var Landsvirkjun
heimilað að reisa allt að 210 MW
raforkuver í Þjórsá við Búrfell
ásamt aðalorkuveitum og gera
nauðsynlegar ráðstafanir á vatna-
svæði Þjórsár ofan virkjunarinnar
til þess að tryggja rekstur hennar.
Þegar hér var komið var Sogið
fullvirkjað, en hafin virkjun á
nýjum stöðum til að fullnægja
aukinni raforkuþörf þjóðarinnar.
Þá var talið, að raforkunotkunin
yxi svo ört, að hún tvöfaldaðist á
hverjum 10 árum. Reiknað var
með, að áður en 10 ár væru liðin
yrði að vera lokið við að virkja afl
til viðbótar, er næmi öllu því afli,
sem þá væri fyrir hendi í orkuver-
um landsins. Þannig myndi raf-
orkunotkunin halda áfram að vaxa
hér á landi næstu áratugi. Til að
fullnægja þessum þtörfum yrði að
gera stærri og stærri virkjanir og
að Soginu fullvirkjuðu væri að því
komið að virkja stórár landsins.
Forsenda fyrir þessari virkjun-
arstefnu á sinni tíð var, að komið
væri upp orkufrekum iðnaði, er
byggðist á hinni miklu ónotuðu
vatnsorku landsins. Þannig fylgd-
ist að ákvörðun um Búrfellsvirkj-
un og byggingu Álverksmiðjunnar
í Straumsvík. Þannig var mögulegt
að hagnýta hagkvæmasta virkjun-
arkostinn, sem tiltækur var á þeim
tíma. Auk þess var hér fyrst lagt
út á braut stóriðjunnar, sem nú
hefur sýnt mikilvægi sitt fyrir
þjóðarbúið og aflað verðmætrar
reynslu, sem í haginn hlýtur að
koma við stóriðjuáform á komandi
tímum.
Árið 1971 voru sett lög, sem
heimiluðu Landsvirkjun að reisa
allt að 170 MW raforkuver í
Tungná við Sigöldu og allt að 170
MW raforkuver í Tungnaá við
Hrauneyjafoss. Enn voru fram-
kvæmdir í virkjunarmálum tengd-
ar við hagnýtingu orkunnar tii
orkufreks iðnaðar. Þannig kom til
Járnblendiverksmiðjan á Grund-
artanga. Allt er þetta svo kunnugt
og í svo fersku minni, að hér skal
ekki rakið sérstaklega.
Auk virkjana Landsvirkjunar
hafa á tímabilinu 1965—1981 verið
reistar vatnsaflsvirkjanir, svo sem
Lagarfossvirkjun og stækkanir við
Andakílsá, Laxá, Mjólká og
Skeiðsfoss. Framkvæmdir í vatns-
virkjunum námu því alls á tímabil-
inu um 520 MW í uppsettu afli eða
um 35 MW á ári að meðaltali.
Orkuspá
Nú er svo komið, að uppsett afl í
vatnsaflsvirkjunum verður orðið
samtals 680 MW, þegar með er
talið 140 MW afl í Hrauneyjar-
fossvirkjun, sem nú er i smíðum.
Framkvæmdir þær, sem gert er
ráð fyrir samkvæmt frumvarpi
þessu, nema samtals 710 MW eða
um 70 MW að meðaltali á ári
miðað við 10 ára framkvæmda-
tíma. Hér er um rúmlega tvöföld-
un að ræða frá því afli, sem fyrir
Fyrri hluti
þingræðu
er, og af því má marka hve hér er
um mikið átak að ræða, þar sem
gert er ráð fyrir að þessum fram-
kvæmdum verði lokið á einum
áratug, Þó er þetta í anda þess,
sem menn gerðu ráð fyrir, þegar
lögin um Landsvirkjun voru sett
árið 1965, þegar gert var ráð fyrir,
að það þyrfti að tvöfalda uppsett
afl í rafvirkjunum landsins á 10
ára tímabili á næstu áratugum,
eins og það var orðað í greinargerð
með frumvarpi að lögum um
Landsvirkjun.
Forsendan fyrir þessum fram-
kvæmdum nú er sú, að þörf sé fyrir
þá aukningu orkunnar, sem hér
um ræðir. Þegar þörfin er metin,
þarf margs að gæta. Fyrst er að
líta á orkuspá þá, sem gerð hefur
verið. Orkuspárnefnd Orkustofn-
unar hefur unnið þetta verk.
Nefndin hefur byggt orkuspá
sína á spá Framkvæmdastofnunar
íslands um mannfjölda á íslandi
fram til 1990 og spá þeirrar
stofnunar um skiptingu mannafla
á einstakar atvinnugreinar á sama
tímabili. Ennfremur hefur verið
gengið út frá því, að fólksfjölgun
verði hlutfallslega hin sama í
öllum landshlutum, sem spáin er
greind eftir. Þetta táknar, að gert
er ráð fyrir, að byggðastefnan nái
þeim árangri, að ekki verði röskun
á búsetu milli landshluta í fram-
tíðinni. Þá er gert ráð fyrir
áframhaldandi hagvexti, sem lýsir
sér í spánni sem vaxandi orku-
notkun á hvern starfsmann í
atvinnulífinu, en hann má telja
forsendu þeirrar framleiðniaukn-
ingar, sem er nauðsynleg undir-
staða hagvaxtar, þegar til lengdar
lætur. Gert er ráð fyrir svipuðum
vexti orkunotkunar á starfsmann
og hann hefur reynzt vera hér á
landi að undanförnu, en jafnframt
höfð hliðsjón af nýlegum spám um
þetta frá nágrannalöndum.
Orkuspáin tekur ekki til afgangs
raforku til neinna nota, enda hefur
sala hennar ekki áhrif á stærð og
tímasetningu nýrra virkjana.
Orkuspáin felur í sér mat á því,
hver verða muni eftirspurnin eftir
raforku á hverjum tíma, ef notend-
ur hafa frjálst val. Hún tekur ekki
mið af því, að notkuninni verði
haldið niðri, hvorki með beinni
skömmtun eða annars konar boð-
um og bönnum yfirvalda né heldur
vegna þess að orkuver, flutnings-
línur og dreifikerfi anni ekki
álaginu.
Þá er orkuspáin miðuð við þá
forsendu hvað húshitun varðar, að
forgangsraforka komi í stað olíu
til hitunar húsrýmis í strjálbýli og
í þéttbýli, þar sem möguleikar á
öflun jarðvarma eru taldir litlir
eða vafasamir sem stendur. Gert
er ráð fyrir, að þessi breyting á
hitunaraðferð eigi sér stað að
langmestu leyti fyrir árið 1985.
Þörfin fyrir rafmagn til húshitun-
ar í hverjum landshluta er áætluð
fyrir hvern byggðakjarna lands-
hlutans og strjálbýlið í hverri
sýslu og metið að hve miklu leyti
hægt sé að nýta jarðhita til
húshitunar. Þau svæði, sem ekki
njóta hitaveitu samkvæmt þessari
áætlun eru skráð sem rafhitunar-
svæði og einnig þau svæði, þar sem
hitaveituframkvæmdir eru í óvissu
af einhverjum orsökum.
Gert er ráð fyrir mikilli aukn-
ingu á raforkunotkun til heimil-
isnota á hvern íbúa og því til
viðbótar kemur aukning vegna
fólksfjölgunar. Reiknað er með, að
tveir þættir hafi einkum áhrif á
raforkunotkun í þjónustugreinum
og iðnaði, þ.e.a.s. starfsmanna-
fjöldinn annars vegar og aukning í
vélvæðingu, sem kemur fram í
aukinni raforkunotkun á starfs-
menn hins vegar. Áhrif aukins
mannafla í iðnaði og þjónustu að
viðbættri aukinni orkunotkun á
starfsmann valda þeirri aukningu
Egilsstaðir:
Ferðast á snjó-
bílum um þorpið
EfplsKtöÓum. 20. mars
Mikill norðan ágangur hefur
verið hér á Fljótsdalshéraði
siðustu daga. Veðrið gekk i
garð á þriðjudagsmorgun og
hélst linnulaust til fimmtu-
dagsmorguns með ofanhyl og
skafrenningi. Aliar leiðir frá
Héraði til fjarða lokuðust.
Á þriðjudagsmorgun urðu
skólakrakkar úr Egilsstaða-
skóla að snúa við á leið til
skíðaiðkunar rétt utan við Eg-
ilsstaöi vegna veðurs. Undan-
farna daga hafa menn brotist
milli vinnustaða og heimila á
kraftmiklum og velútbúnum
jeppum og snjósleðum. Snjóbíl-
ar björgunarsveitarinnar og
sjúkrahússins hafa séð um að
flytja starfsfólk á milli og
annast nauðsynlega flutninga.
Það var fyrst í gær að brotist
var á milli Seyðisfjarðar og
Egilsstaða á snjóbíl fyrir flug á
Egilsstaðaflugvöll. Þá fór
snjóbíllinn Trani frá Eskifirði
til Neskaupstaðar og síðan alla
leið til Egilsstaða. Ferð hans
hófst fyrir hádegi og kom hann
til Egilsstaða um kl. 20:30 í
gærkvöld. Snjóbíllinn Trani,
sem er í eigu Sveins Sigur-
bjarnarsonar og fleirra á Eski-
firði hélt aftur til Neskaupstað-
ar kl. 22 í gærkvöldi og komst á
leiðarenda um kl. 05 í morgun.
Sveinn hélt enn frá Neskaup-
stað kl. 10:30 til Eskifjarðar.
Fagridalur og leiðin suður með
fjörðum verður opnuð í dag, en
snjóbíll verður notaður á
Fjarðarheiði.
Fréttaritari.
Miklum snjó hefur kyngt niður á Egilsstöðum siðustu daga.
í
Ljósin. J.D.J.