Morgunblaðið - 10.06.1983, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. JÚNÍ 1983
55
VELVAKANDI
SVARAR í SÍMA
10100 KL. 11—12
FRÁ MÁNUDEGI
riL FÖST
u if
„Stundarfriður“ í Stokkhólmi:
Undarlega hljótt
kringum leikritið
Einar Freyr skrifar 24. maí:
„Kæri Velvakandi!
Þann 12.12 1982 birtir þú bréf
frá mér þar sem ég lét í ljós
ánægju mína yfir því að Dramat-
en í Stokkhólmi hefði ákveðið að
taka til sýningar leikrit Guð-
mundar Steinssonar „Stundar-
frið“. Ég ákvað þá að fá stóran
hóp íslendinga í Svíþjóð til hóp-
ferðar til Stokkhólms og fagna
hinum mikla leikhússigri Guð-
mundar og reyndar menningar-
sigri íslendinga.
Ég hafði vissulega áður séð þess
getið í Tímanum, líklega í desem-
ber 1981, að sýna ætti leikrit Guð-
mundar á Dramaten.
Þegar Þjóðleikhúsið hóf starf-
semi sína leikárið 1982/3, sendi
það út fréttatilkynningu þar sem
m.a. var sagt frá því að Ríkisleik-
húsið í Svíþjóð myndi sýna áður-
nefnt leikrit Guðmundar. Af sér-
stökum ástæðum vöktu þessar
nýju upplýsingar tortryggni mína.
Ég vissi þá ekki til þess að búið
væri að þýða leikritið á sænsku, og
margt benti til þess að hvorki leik-
ritafnefndir né leikhússtjórnir
viðkomandi leikhúsa hefðu lesið
leikrit Guðmundar. Og hvernig
var hægt að ákveða að taka til
sýningar leikrit sem maður hafði
ekki lesið? Þetta var og er enn
rannsóknarefni. Ég vissi samt að
Þjóðleikhúsið hafði farið í sýn-
ingarför með leikritið til Vestur-
Þýzkalands og leikið það á ís-
lensku. Þýzk blöð skrifuðu af mik-
illi velvild um sýninguna, því að
Þjóðverjar bera yfirleitt vinarhug
til íslendinga. En það kom einnig í
ljós að þýzkum blöðum þótti
eitthvað vafasamt við leikritið
samkvæmt þeim upplýsingum er
fengust um innihaldið á þýzku.
En nú hefur „Stundarfriður"
verið leikinn á þýzku í Þýzkalandi
sem einskonar „vináttuleikur“
(Freundschaftspiel". Meira veit ég
ekki um þýzku sýninguna að jvo
stöddu annað en það að talsverð
þögn virðist ríkja um þetta ís-
lenzka leikrit. I Bandaríkjunum
var þetta leikrit flutt opinberlega
í upplestrarformi. Þar er einnig
nokkuð þegjandalegt yfir árangr-
inum. Satt er það að hinn mikli
áróður kringum leikritið á íslandi
jók tortryggni mína.
En svo kom ný fréttatilkynning
frá Þjóðleikhúsinu 26. eða 27. nóv-
ember 1982. Þessi fréttatilkynning
gerði mig bjartsýnan eins og fram
kemur í bréfi mínu í Velvakanda
12.12. Ég fór að trúa því, að þarna
væri á ferðinni leikrit sem vert
væri að sjá, og sem jafnvel ætti
erindi á alþjóðavettvang. Af þeim
ástæðum bjó ég mig undir það, að
smala saman hópi íslendinga bú-
settum í Svíþjóð, og til að verða
„þátttakendur þegar „Stundar-
friður" sigrar heiminn', eins og ég
tók til orða í ofangreindu, bjart-
sýna bréfi mínu til Velvakanda.
I vor sá ég auglýsingu frá
Dramaten þar sem sýna átti leik-
rit Guðmundar Steinssonar. Leik-
ritið hafði fengið sænska nafnið
„En stilla stund“. Frumsýningin
átti að fara fram 7. maí. Það var
undarlega hljótt kringum leikrit-
ið. Það minnti á þögnina í Þýzka-
landi og í Bandaríkjunum. Ef til
vill auglýsa leikhúsin aðeins ann-
an hvern dag til að spara peninga.
Og þennan frumsýningardag var
leikrit Guðmundar hvorki umgetið
né auglýst í Dagens Nyheter,
þessu aðalmálgagni Stokkhólms
og Svía á sviði menningarmála,
þótt frumsýna ætti leikrit Guð-
mundar um kvöldið þennan sama
dag.
Þrátt fyrir þessa þögn eða leynd
var ég enn bjartsýnn og tók þetta
bara fyrir lognið undan stormi
sigursins. Og ég fór að undirbúa
mig undir það að smala saman ís-
lendingum í hópferð til Stokk-
hólms.
í Sænska ríkisútvarpinu er sér-
stakur þáttur sem fjallar um nýj-
ungar í menningarlífi Svía. Þessi
þáttur heitir „Kulturnytt". Hann
er vanalega í „P 1“. Stjórnendur
þáttarins eru Mats Arvidsson,
Lars-Göran Bergquist og Bim
Clinell. Leikhúsgagnrýnandi
„Kulturnytt" er m.a. Stefan Jo-
hansson, en hann hafði verið send-
ur á frumsýninguna á leikriti
Guðmundar Steinssonar. Þessi
leikhúsgagnrýnandi Sænska út-
varpsins gaf leikriti Guðmundar
Steinssonar „En stille stund" eins
konar „rothögg". Og ég spurði
sjálfan mig: Er þetta skýringin á
hinni miklu þögn sem þetta leikrit
hefur fengið erlendis? Koma hin
jákvæðu ummæli um þetta leikrit
á erlendum vettvangi helzt frá
höfundinum sjálfum? Leikhús-
gagnrýnandi Sænska útvarpsins
taldi leikrit Guðmundar vera
þynnsta leikrit sem sýnt hefði ver-
ið í leikhúsum Stokkhólms um
lengri tíma. Ég tók þennan þátt
upp á snældu og hlustaði oftar en
einu sinni til að sannfærast um að
mér hefði ekki misheyrst. Gagn-
rýnandi „Kulturnytt" harmaði að
„En stilla stund“ skyldi vera á
sumardagskrá hjá Dramaten. í
lok gagnrýni sinnar ráðleggur
hann forráðamönnum Dramaten
að endurtaka ekki slíkt, eða
hækka kröfurnar og sýna ekki
svona slæm leikrit. Síðan kom
kvenþulurinn (Bim Clinell) og
sagði eftirfarandi: „Och det radet
kom frán Stefan Johansson som
blivit irriterad af En stilla stund
pá Dramaten!"
Þegar svo var málum komið var
ég nú neyddur til að setja á lagg-
irnar nefnd hið innra með sjálfum
mér til að ræða þetta alvarlega
vandamál. Og nefndin hóf þegar
störf. Nefndin varpaði fram þeirri
spurningu, hvort safna ætti sam-
an heilum hópi íslendinga til að
fara til Stokkhólms og sjá leikrit
Guðmundar „En stilla stund“. Er
það neikvæð eða jákvæð þögn sem
umlykur þögnina kringum þetta
leikrit? Líklega neiðkvæð. Væri
rétt að eiga á hættu að fá alla upp
á móti öllum, eftir að hafa séð
leiðinlegt og kannski bjánalegt
leikrit með furðulegum „fjólum"?
Myndi ekki slík sýning sundra
hópnum fremur en sameina hann?
Koma öllum í slæmt skap? Myndi
leikritið ekki gera mann heimsku-
legan á svipinn? Og hver vill vera
heimskulegur á svipinn? —
Nefndin samþykkti loks einróma
að hætta við allt saman, og lýsa
yfir því ákveðið, að hver og einn
færi til Stokkhólms á eigin ábyrgð
til að sjá leikritið. Síðan lét ég
nefndina hætta störfum.
Stuttu síðar las ég í Dagens Ny-
heter auglýsingu frá Dramaten
um sýningar á „En stilla stund". í
þessari auglýsingu var vitnað í
ritdóm úr „Svenska Dagbladet".
Þar stóð eftirfarandi: „I den
svenska versionen som Steffan
Roos regisserat lyckas man med
allt.“ Mér þótti þetta undarlegt.
Þarna var ritdómur um leik
Guðmundar sem hafði farið fri
hjá mér. Ég útvegaði mér einl
af þessu tölublaði. Þegar ég tók
hugsa málið var nú ekki í
undarlegt að þessi ritdómur sky
hafa farið fram hjá mér. Svenska
Dagbladet kaupi ég af og til, en
Dagens Nyheter kaupi ég næstum
alltaf. En hvernig lá í þessu? Jú,
leikrit Guðmundar „En stilla
stund“ var frumsýnt laugardaginn
7. maí, en ritdómurinn í Svenska
Dagbladet birtist nokkrum
klukkutímum eftir þessa frumsýn-
ingu, eða sunnudagsmorguninn 8.
maí. Morgunblöðin í Svíþjóð koma
út á milli klukkan 3—5 á morgn-
ana.
Ritdómari Svenska Dagblaðs-
ins, Carl-Gunnar Áhlén, segir þar
ýmislegt það sama og mátti t.d.
lesa í fréttatilkynningu frá Þjóð-
leikhúsinu á árinu 1982. Og það
jákvæðasta í þessum ritdómi er á
þessa leið: „Praxis styrker att han
lyckats". Dýpra vill Carl-Gunnar
ekki taka í árinni. Hann vitnar í
„fjólur" frá Guðmundi sjálfum og
talar á einum stað um „narrkopia
av en familj".
Laugardaginn 21. maí sl. birtist
viðtal við Guðmund Steinsson í
Aftonbladet. Samtalið er í raun og
veru ekki annað en auglýsing fyrir
leiksýninguna, en slíkt verður að
teljast afar eðlilegt. En áreiðan-
lega mun mörgum Svíum þykja
„fjólur" Guðmundar nokkuð und-
arlegar, sérstaklega þar sem hann
heldur því fram að núverandi
efnahagskreppa muni lækna fólk
af hinni sálrænu kreppu, eða eins
og hann segir orðrétt við blaða-
konuna Ingalill Eriksson: „Jag er
övertygad om att den ekonomiska
krisen kommer att hjálpa oss ur
den psykiska krisen.“
Þetta sem hér er skrifað ber að
líta á sem heimildarit eða dókum-
ent. Sænskir ritdómarar eru ekki
svo frumstæðir að trúa því að öll
smáskrýtin eða stórskrýtin leikrit
beri þess vott að höfundur slíkra
leikrita hafi vaxið upp úr natúral-
isma eða raunsæisstefnu, eins og
sumir óvandaðir ritdómarar láta
oft í veðri vaka, og jafnvel nota
orðið „natúralisma" um þá höf-
unda sem þeim er persónulega I
nöp við eða kannski öfunda. Slíka
ritdómara er helzt að finna á ís-
landi, hvernig svo sem á því stend-
ur. Skoðun mína á þessum málum
mun ég kannski láta í ljos á öðrum
stað. En mér finnst rétt að Vel-
vakandi fái þessar upplýsingar frá
Svíðþjóð bæði vegna áður nefnds
bréfs míns og annarra hluta. Síð-
an getur hver og einn dregið sínar
eigin ályktanir af þessum heimild-
um eða leitað ennþá nákvæmari
upplýsinga.
Beztu kveðjur."
GÆTUM TUNGUNNAR
Heyrst hefur: Konan varð ekki var við neitt.
Rétt væri: Konan varð ekki vör við neitt.
Hins vegar: Maðurinn varð ekki var við neitt.
„Kæru Stykkishólmsbúar!
Ég færi ykkur innilegustu þakkir fyrir höföinglega gjöf í sambandi vió 30 ára organ-
istastarf mitt viö Stykkishólmskirkju. Sérstaklega þakka ég vinum mínum í Kirkjukór
Stykkishólmskirkju og vinum mínum séra Hjalta Guömundssyni, dómkirkjupresti og
séra Gísla H. Kolbeins, sóknarpresti, sem og öörum sóknarbúum sem aö þessu
stóöu.
Guö blessi ykkur öll.
Víkingur Jóhannsson,
Stykkishólmi.“
Nýr og betri valkostur!
ALLTAF Á LAUGARDÖGUM
Almenningstölvan
— Vél ársins —
vél framtíðarinnar, sem hefur þegar breytt
heiminum og það er þó aðeins byrjunin.
Úr skotgröfunum
skrifaði ég Höllu
sem beið á Norðfirði.
Fred Norton heldur áfram frásögn sinni
frá stríðsárunum.
Myndlist götunnar
— ekki sú sem seld er á götum úti, heldur
risastórar myndir utan á húsum, bæði
vestan hafs og austan.
Vönduð og menningarleg helgarlesning
I
Þú svalar lestrarþörf dagsins
ásíöum Moggans!

AtÍGLVSfNGASTOfA KRISTWAft HF