Morgunblaðið - 08.02.1985, Blaðsíða 4

4 B
MORGUNBLADID, FÖSTUDAGUR 8. FEBRÚAR 1985
SALFRÆÐI
„Þaö skiptir höfuðmáli,
aö menn geti breytt viö-
horfum stnum til hlutanna
og nái þannig aö draga úr
streitunnisegir sérfræö-
ingur á þessu sviði, sem
auk þess álrtur, aö leiöindi
og iádeyöa í Irfinu geti
reynzt mönnum eins erfið
og of mikíð álag.
Hvað er það eíginlega, »em veld-
ur mönnum streitu, dr. Borysenko?
Fólk álítur oft á tíöum, aö streita
sé eitthvaö utanaökomandi, sem
ryöjist inn í líf manns, án þess aö
gera minnstu boö á undan sér.
Streitan getur verið sú, aö yfirmaö-
urinn á vinnustaö hafi fyrir vana aö
öskra á mann, eöa þá aö eiginkonan
veikist. Hún getur átt rætur sinar aö
rekja til þess, aö maður hafi misst
vinnuna. i raun og veru er því þann-
ig háttaö meö streitu, aö hún er
samofin úr vissum kringumstæðum
í lífi manns, sem krefjast nýrrar aö-
lögunar, og svo hæfileikum manns
til aö bregöast rétt viö og aölaga sig
breyttum háttum. Þaö eru sjálf
viöbrögö manna til þess, sem gerist,
fremur en viöburöirnir sjálfir, sem
valda streitu.
Er það þé staöreynd, aö það sem
veldur einum streitu, hafi engin
áhrif á annan?
Hárrétt. Þó eru ákveönir atburöir
taldir valda meiri streitu en aörir.
Verstur er þá dauöi maka, þar næst
kemur hjónaskilnaöur, veikindi, lán-
taka gegn veöi í fasteign til margra
ára og svo framvegis. Þess ber samt
aö gæta, aö tengslin á mllli atvika,
sem valda streitu, og svo viöbragöa
manna viö slíkum atburöum, eru af-
ar flókin. Griski stóu-heimspeking-
urinn Epictetus sagöi fyrir mörgum
öldum, aö þaö séu ekki hlutirnir,
sem órói okkur mennina og trufli,
heldur skoöanir okkar á hlutunum.
Sumt fólk fær að reyna mikinn
fjölda atvika í lífinu, sem beinlinis
eru streituvaldandi, og kann aö
bregöast rétt viö þeim, en aörir
kunna þaö svo ekki.
Persónuleiki manna getur vaxiö
og styrkzt verulega í miklum erfiö-
leikum eöa aö þessir erfiöleikar ná á
hinn bóginn aö buga menn alveg.
Þetta kemur einmitt vel fram í kín-
verska oröinu yfir erfiöleika, sem er
samsett af tveimur oröum — annaö
þýöir hætta, hitt þýöir tækifæri.
Þetta er góö aðferö viö aö líta á
kringumstæöur, sem kunna aö
valda mönnum streitu.
Áttu viö með því, að slíkar kring-
umstæöur kunni aö vera heppi-
legar fyrir menn?
Örvandi kringumstæöur, sem þó
kunna aö fela i sér vissa streitu, eru
raunar heppilegar fyrir hvern sem
er, en þó vel aö merkja aöeins að
þvi marki, aö viökomandi ráöi full-
komlega viö þaö sem er aö gerast í
kringum hann. Þaö horfir allt ööru
visi viö, þegar menn hafa ekki fullt
vald á atburöarásinni. En einmitt
þaö mark er afar mismunandi frá
einum til annars. Yfirleitt viröist fólk
standa sig bezt, þegar hin örvandi
áhrif umhverfisins eru svona rétt í
meöallagi. Þegar fólk veröur fyrir
mikilli streitu, fylgir mikil framleiðsla
af adrenalini í líkamanum i kjölfarið,
en athuganir, sem geröar hafa veriö,
leiöa í Ijós, aö ef fólki leiöist og þaö
hlýtur ekki nægilega hvatningu og
örvun, veldur þaö líka því aö adren-
alínmagniö í líkamanum veröur mik-
iö. Ef fólk veröur fyrir hæfilegri
hvatningu af kringumstæöunum,
reynist adrenalinmagniö mun lægra.
Gætir þú komið með eitthvert
dæmi um þaö, á hvern hátt örv-
andi aðstæður geti bæði reynzt
gððar og vondar?
Vissulega. Lítum til dæmis á þaö
álag á taugarnar, sem tíminn getur
haft í för meö sér. Visst álag af völd-
um tímans virkar i þá átt aö auka
afköst, framleiöni og vellíöan. Loka-
fresturinn er framundan og þaö
losnar skyndileg orka úr viöjum,
aukiö magn af adrenalíni berst út í
blóöiö og afköstin aukast. Þaö
heröir yfirleitt upp fólk aö takast á
viö vandann, ef þaö sér fram á, aö
þaö getur ráöiö viö hann og fram-
kvæmt þaö, sem gera þarf.
En ef maöur sér hins vegar loka-
frestinn fram undan klukkan níu aö
morgni og hafi enn ekki getaö ein-
beitt huganum aö úrlausnarefninu
kl. 4 um morguninn, þá getur kviöi
og ofsahræösla fariö aö grípa um
sig hiö innra með manni, og allt sem
heitir afkastageta, starfsorka og
vellíöan horfiö frá manni eins og
dögg fyrir sólu. Þaö er viö þannig
aöstæður, aö streita, í merkingunni
þunglyndis. Skortur á slíkri stjórn á
hlutunum í umhverfinu, hefur einnig
miöur heppileg áhrif á líkama
manns og starfsemi hans.
Er það eitthvað fleira, sem stuðl-
ar að streituþolni hjá fólki?
Félagslegur stuöningur getur
skipt miklu máli viö aö gera fólk
harðara af sér gagnvart streitu. Þaö
er eitt atriöi, sem þó hefur lítiö veriö
til umræöu, en er ein af meginor-
sökum streitu hér í Bandaríkjunum,
og þaö er hiö ópersónulega yfir-
bragö og eöli þessa þjóöfélags —
tilfærslunnar innan bandarisks
þjóöfélags, sem eru svo algengar og
skapa visst los, skortur á tækifær-
um fyrir fólk aó ná aö skjóta almen-
nilega rótum og geta gefiö sig af
alúö aö starfi sínu og umhverfi um
langt skeið. Oft á tíðum hefur fólk
hér alls ekki þá tilfinningu, aö um
nein gagnkvæm innri tengsl eöa fé-
lagsanda sé aö ræöa milli manna,
en einmitt slík tengsl geta verið
mönnum afar þýöingarmikil vörn
gegn áhrifum streitu. En þeir, sem
aftur á móti eiga heilan saBg af vin-
um og ættingjum, sem fylgjast með
manni og sýna vinsemd og væntum-
þykju, þeir þjást mun síður af
streitu, jafnvel viö erfiöustu kring-
umstæöur.
mikiö taugaálag á einstaklinginn,
getur fariö aö gera vart viö sig.
Þaö er vert aö minnast gamals
máltækis sem segir: Ekkert gengur
eins vel og velgengnin. Því meir,
sem fóiki finnst, aö þaö sé fært um
aö gera, þeim mun færara veröur
þaö til að framkvæma hlutina.
Af hverju tekst sumu fólki betur
en öðru að standa af sár lýjandi
aðstæöur með miklu taugaálagi?
Suzanne Kobasa, sem starfar aö
vísindarannsóknum viö Chicago-
háskóla, nefnir þrjá meginþætti,
sem séu einkennandi í skapgerö
þeirra, sem hvaö bezt reynast þola
mikiö álag af streitu — en þessir
eiginleikar eru baráttuvilji, hæfileik-
inn til aö vinna störf sín af alúö og
sjálfsstjórn.
Þaö fólk, sem þolir vel streitu-
álag, lítur á erfiðleikana framundan
sem eins konar áskorun um aö
standa sig, fremur en eitthvaö, sem
maöur þurfi aö óttast.
Aö því er varðar góöa stjórn á
hlutunum, þá hafa veriö geröar
einkar skemmtilegar tilraunir á því
sviöi, bæöi meö menn og dýr. Fólk,
sem hefur greinilega á tilfinningunni,
aö þaö ráöi vel viö hlutina, öölast
aukinn myndugleika. En þeir, sem
ekki ná aö hafa hlutina á valdi sínu,
og geta þannig ekki haft nein áhrif á
gang mála i sínu nánasta umhverfi,
veröa óöruggir og hjálparvana, fyll-
ast kvíða, sem svo aftur getur leitt til
dfrtfl
hafa.
Jlá.
ju_
láta