Morgunblaðið - 09.11.1985, Qupperneq 1

fftnrijiwwMafoiifo
D
PRENTSMIÐJA MORG UNBLAÐSINS LA UGARDAGUR 9. NÓVEMBER1985 BLAÐ
EINAR GUÐFINNSSON
Fæddur 17. maí 1898
Diinn 29. október 1985
Mikill maður er að velli lagður,
þar sem er Einar Guðfinnsson lát-
inn.
Ég á mér tvær myndir af Einari
Guðfinnssyni og er önnur frá
unglingsárum mínum, Kreppuár-
unum í Bolungavík, og er það út-
litsmynd tekin úr fjarlægð af
ungum augum, sem ekki voru farin
að skyggnast innúr yfirborði þess,
sem fyrir þau bar, en hin myndin
er nærmynd fengin í nánum kynn-
um af Einari og augu mín þá tekin
að rýna í fólk.
Á fyrri myndinni sá ég Einar
fyrir mér myndarmann og karl-
mannlegan, meðalmann á hæð og
þrekinn um herðar, andlitið svip-
mikið og hann var höfuðstór og
hafði fallegt höfuðlag, breiðan koll
og hnakka og hátt og breitt enni,
andlitið fremur stórskorið en
andlitsfallið reglulegt; hann var
sérkennilega bjartur í andliti, sól
eða veður virtist ekki vinna á húð
Einars, hann var aldrei sólbrúnn
eða veðurbarinn, augun voru
blágrá, stór og björt og einstaklega
skýr og lýstu geðbrigðum hans;
Einar gekk oft dálítið álútur, eink-
um ef honum var þungt í skapi og
slúttu þá hattbörðin fram yfir
ennið, ef Einar gekk með höfuðfat,
var það ævinlega hattur, ég man
aldrei eftir honum með húfu; ef
hann var að flýta sér og það var
Einar oft, þá færðist hann í herð-
arnar, og hafði það einkenni ákafa-
manna við verk, að hann bar nokk-
uð baggana, handleggirnir lftið
eitt krepptir og lausir frá síðunum
og hnefar oft einnig krepptir, hann
átti til að hlaupa við fót, en aldrei
neitt æði á honum og aldrei heyrði
ég hann skipa fyrir háum rómi og
var hann þó stjórnsamastur við
verk, og jafnan á vettvangi fyrr á
árum, þegar honum þótti mikils
við þurfa, svo sem við upp- eða
útskipun við slæmar aðstæður.
Einar var og á ferli seint sem
snemma og allsstaðar átti maður
á hættu að hann kæmi að lfta eftir
verki.
Ekki man ég Einar frá þessum
árum neinn málskrafsmann og
hann var það ekki, hann hlustaði
þegjandi á þann, sem átti við hann
erindi og svaraði ekki fleiru en
nægði af eða á, og þótti stundum
heldur þurr á manninn, jafnvel
þumbaralepr. Einar hafði sig
heldur ekki mikið í frammi á mál-
þingum, helzt í hreppsnefndar-
kosningunum að hann gerði grein
fyrir skoðunum sínum í hrepps-
málunum, og var þá jafnan stutt-
orður, og talaði jöfnum rómi um
málefnið og ekkert þar útyfir á
hverju sem gekk fyrir öðrum
ræðumönnum.
Engin kynni hafði ég á þessum
unglingsárum mínum af öðru at-
gervi Einars en við mér blasti úr
fjarlægð, og þótt mér væri ekki
dulið að Einar Guðfinnsson væri
meiri fyrir sér en almenningur í
plássinu, þá fannst mér það ekki
svo afberandi, að það skýrði af
hverju þessi maður var á bak við
allt mannlíf á staðnum.
Einar var á þessum árum
misjafnlega metinn í plássinu,
hann var mikilsmetinn af þeim
sem næstir honum stóðu, einkum
formönnum sínum og ýmsum
dugnaðarmönnum, sem hann átti
jafnan bezt skap við, og þessir
þökkuðu honum það sem gert var
til bóta í plássinu, en af mörgum
var honum kennt allt baslið, jafn-
vel um sjálfa Kreppuna og þótti
hann óbilgjarn og ráðríkur. Það
var langur vegur frá því, að Bolvík-
ingar skyldu almennt, hver hlutur
Einars var í raun í lífi plássins á
þessum hallæristíma og það gerði
ég ekki heldur sem unglingur og
hefði kannski aldrei gert, nema af
því að ég fluttist brott og gat horft
til baka hlutlausari og opnari sjón-
um.
Bolungavík hefði koðnað niður í
200-300 manna þorp, ef ekki hefði
verið Einar.
Svo liðu áratugir án þess að
leiðir okkar Einars Guðfinnssonar
lægju saman en einn dag var ég
óvænt inni á gafli hjá þessum
manni, sem ég hafði tæpast þorað
að yrða á sem unglingur, og ræddi
við hann tímum saman, oft dag
eftir dag í tvö ár. Þá fékk ég mynd
af manninum bak við unglings-
mynd mína og á þeirri mynd skýrð-
ist til fulls af hverju Einar Guð-
finnsson var sá bógur sem hann
var í Bolungavík.
Manninum var miklu meira
gefið þeirra hluta sem gera mikinn
mann en mig hafði grunað, þegar
ég sá hann tilsýndar sem ungling-
ur.
Einar Guðfinnsson var maður
skarpur í hugsun og minnið frá-
bært. Hann gat geymt allan sinn
fjölþætta rekstur í minninu og
verið hvaðeina tiltækt, þegar hann
þurfti þess.
Einar var sanngjarn maður og
réttsýnn, ef hann reyndist óbil-
gjarn og ráðríkur þá var það af
nauðsyn. Allt hans lífsstarf var
orrusta við erfiðar aðstæður, og
ef hann ætlaði að sigra i þeirri
lífsbaráttu, þá varð hann að láta
sín sjónarmið gilda. Ekki bar
Einar óvildarhug til nokkurs
manns, en sárnaði oft í stundinni
við þá, sem honum fannst höggva
ómaklega til sín, því að þessi stillti
maður fyrir almenningssjónum
var mjög örgeðja, gat snöggreiðst
og þá varð honum oft fangaráðið
að ganga burt, og einnig var hann
mjög viðkvæmur í sér fyrir því sem
sorglegt var, mátti oft gæta sin
að ekki sæjust tár í augum og réði
þó oft ekki við það, en almennt
varð fólk þess ekki vart hversu
örgeðja Einar var, því að hann
hafði jafnan góða stjórn á sér;
flestir héldu hann stilltan í skapi,
og sálarró hans mikla, en það var
ekki, Einar bjó alla tíð við mikil
átök með sjálfum sér. Hann gat
brotnað um stund í einrúmi, en
það varði ekki lengi, og þar hjálp-
aði honum guðstrú hans, sem var
óbilandi, hann sótti mikinn styrk
í trú sína. Hann hafði aldrei uppi
neinar ræður um trúmál né guðs-
nafn á vörunum, en hann var stað-
fastlega trúaður í hjarta sínu og
var kirkjurækinn maður, ekki þó
af því að hann sækti þangað bein-
línis til að hlusta á ræður prest-
anna, heldur var honum hvíld í því
frá erli sínum að eiga kyrrláta
stund í guðshúsi.
í líkamlegum hættum var Einar
mjög óttalaus maður svo sem í
sjóferðum og á ferðalögum, sem
oft voru svalksöm, og eins í veik-
indum.
Einari var gefið mikið vinnu-
þrek og var afkastamikill við verk,
einnig á skrifstofu sinni, en hann
var með afbrigðum reiknings-
glöggur.
Skólaganga hans var alls 12
mánuðir, tvívegis 3 mánuðir hvorn
vetur og 6 mánuðir síðasta vetur-
inn fyrir ferminguna. Einar var
svo efnilegur námsmaður, að kenn-
ari hans síðasta veturinn bauð að
hjálpa honum til náms við Gagn-
fræðaskólann á Akureyri, en svar
Einars lýsir honum: „Mig langaði
ákaft til að þiggja þetta boð, en ég
var næst elztur barnanna og far-
inn að létta undir með foreldrum
mínum. Mér fannst það skylda mín
að vinna þeim og þáði ekki hjálp-
ina,“ segir Einar í sögu sinni.
Ég hef aldrei kynnst jafnstarf-
sömum manni andlega sem líkam-
lega og Einari Guðfinnssyni.
Hugur hans var sífellt að fást við
einhver verkefni. Hann talaði aldr-
ei hugsunarlaust, eins og við ger-
um flest, að við snökkum um eitt
og annað útí bláinn.
Líf Einars var þannig samfellt
starf andlega sem líkamlega og
þannig nýttust honum til fulls
hæfileikar sínir allir. Þegar saman
kom, að hæfileikarnir voru miklir
og starfið sleitulaust, þá er fengin
skýringin á því, sem Einar Guð-
finnsson afrekaði um dagana.
Ég hef valið þann kostinn, þegar
ég hér minnist Einars í blaðagrein
og veit ógerning að koma þar fyrir
æviferli hans að gagni, að rekja
þá sögu stuttlega, sem hann kallaði
„baráttusögu" sína, en það er
tímabilið 1925 til 1940. Þessa sögu
tel ég segja mest um Einar. Ekki
nefni ég neina samferðamenn til
sögunnar og ég vona, að aðrir sem
minnast hans reki ætt hans og
uppruna, og tini saman helztu
staksteinana í þessum mikla ævi-
ferli og geti fjölskyldu hans. Ef til
vill lýsir það Einari Guðfinnssyni
bezt, hversu farsæll hann var í
einkalífi sínu, þessi maður, sem
manni gat fundizt að hefði engan
tíma til að sinna einkalífi. Hjóna-
band Einars og Elísabetar þótti
til fyrirmyndar í plássi þeirra,
börnin lukkuðust vel og höfðu
mikla ást á föður sínum og eins
var um tengdabörnin, að þeim
þótti ekki minna vænt um Einar.
Um þetta efni allt vísast til sögu
Einars, sem gefin hefur verið út á
bók.
Sú er forsagan að baráttusög-
km1898/ 1985
unni, að Einar var formaður á
sexæringi sem hann átti á vetrar-
vertíð 1919 í Bolungavík. Einar
þótti kappsamur og harðsækinn
formaður og aflasæll, og þessa
vertíð býðst honum að kaupa fisk
og verka fyrir Hæstakaupstaðar-
félagið á ísafirði. Einar bjó þá í
Tjaldtanga, útræðisplássi á nesinu
milli Hestfjarðar og Skötufjarðar
og þar skyldi hann annast fisk-
kaupin.
Einar hafði sautján ára gamall
keypt gamla verbúð í Tjaldtangan-
um og endurbætt hana með viðum
úr gamalli verbúð, sem hann
keypti I öðrum útræðisstað og frá
þeirri búð höfðu þeir Litlabæjar-
menn róið um skeið.
Um áramótin 1919-20 fluttist
Einar, þá kvæntur maður, út í
Hnífsdal til að kaupa þar fisk og
verka fyrir sama félag.
I Hnífsdal rak Einar einnig út-
gerð, átti hlut í tveimur mótor-
bátum með formönnum, en þeirri
venju hélt hann lengi að eiga báta
sína með formönnum þeirra, og
einnig átti Einar í Hnífsdal tvo
árabáta. Hann keypti þar og hús
ágætt og búnaðist í allan máta vel
og efnaðist.
Árið 1924 fór Einar að hugsa til
meiri driftar, en þótti þröngt um
sig í Hnífsdal.
Þann 1. nóvembeer 1924 gerði
hann kaupsamning um eignir þær
á Búðarnesinu í Bolungavík, sem
Hæstakaupstaðarfélagið átti þar.
Þessar eignir voru verbúð með
skúr, fiskhús með skúr og lítil
verzlunarbúð og fylgdi henni
skemma. Með í kaupunum fylgdi
uppsátur fyrir tvo báta og leigu-
réttur á einum fiskreit.
Við þessi kaup hafði Einar
treyst á sölu eigna sinna í Hnífsdal
og fyrir hús sitt þar ætlaði hann
að kaupa annaö í Bolungavík. En
hann keypti hvorki eitt né neitt
fyrir eignir sínar í Hnífsdal, hann
missti þær allar um veturinn í
útgerðartap á bátunum, sem hann
gerði út þennan vetur, 1925, sem
var aflaleysisvetur við Djúp.
Á skírdag, 9. apríl 1925, flutti
Einar með fjöðlskyldu sína og bú-
slóð út í Bolungavík og átti þá
engar eignir aðrar en hann kom
með á bátnum. Af orðum Bolvík-
ings nokkurs síðar má marka að
búslóðin hefur ekki verið ríkmann-
leg: „Það grunaði mig ekki, Einar,
þegar ég sá búslóð þína á Brjótnum
á skírdag 1925, að þú ættir eftir
að eignast alla Bolungavík."
Annar Bolvíkingur tók á móti
Einari með þessum orðum: „Þú ert
ekki kjarklaus Einar, að ætla að
setja þig hér niður, eins og horf-
urnar eru nú í þessu plássi."
Einar fluttist með konu sína og
tvö börn, sem þeim hjónum voru
þá fædd, i gamla verbúð, sem hann
keypti í skuld.
Það var rétt, sem Bolvíkingurinn
hafði sagt. Það þurfti kjark til að
setja sig niður í Bolungavík vorið
1925. En Einar hafði reiknað
dæmið rétt, eins og flest sín dæmi.
í Bolungavik var einmitt á þess-
um tíma pláss fyrir ungan, fram-
takssaman og áræðinn mann og
Einar kom, þegar Bolvikingum
reið sem mest á slikum manni.
Þessari miklu verstöð, þeirri
mestu i landinu á árabátatíman-
um, þúsund manns þar um alda-
mótin, var tekið að hnigna og fólki
fækkað um á þriðja hundrað
manns, og þar ekki nema á sjöunda
hundrað manns, þegar Einar kom
þangað. Bolvíkingar gátu ekki
vegna hafnleysis, haft aðra báta
en þeir gátu sett upp og ofan
brattan kambinn i hverjum róðri.
Bátar þeirra voru þvi ekki nema
4-7 lestir, en það var furðuleg
leikni og tækni, eindæma hérlend-
is, sem Bolvikingar höfðu náð í
setningi báta sinna. Ef þeir hefðu
ekki náð þessari tækni i upphafi
vélbátatimans hefði plássið lagzt
í eyði. Þeir settu undir lokin, áður
en þeir fengu höfn til skjóls bátum
sínum, 9 lesta báta með þung-
byggðum vélum, upp og ofan í
hyerjum róðri, einn maður með
skorðu undir hvorri síðu, og list
þeirra lá i að halda bátnum i jafn-
vægi, þessum stóru bátum mátti
ekkert veita, þá réðst ekki við þá.
Formaðurinn lagði fyrir hlunna,
en annar hluti skipshafnar hifði á
gangspili.
Einar sagði, að það hefði ýtt
undir sig að flytja til Bolungavík-
ur, að hann vissi þar úrvalssjó-
menn og úrvals fiskverkunarfólk.
Vegna þess, að ekki var hægt
að hafa nema litla báta í Bolunga-
vík höfðu margir öflugir menn
flutt úr plássinu snemma á vél-
bátatímanum og þangað, sem hægt
var að hafa stærri báta, einkum
til ísafjarðar, þar sem útilegubáta-
tíminn hófst á öðrum áratug aldar-
innar.
Pétur Oddsson var tekinn að
gamlast, þegar Einar kom, og hafði
aldrei borið sitt barr í rekstri eftir
verðfallið 1920 og svo skall á hann
þetta fádæma aflaieysi 1925. Auk
þessa hafði Pétur þolað miklar
raunir í einkalífi og var af því
einnig tekinn að láta sig.
En þótt bátar Bolvíkinga væru
litlir voru þeir margir og þar barst
mikill fiskur á land, ef vel áraði
um afla, og Einar hugði gott til
fiskkaupa og fiskverkunar í pláss-
inu. Fiskkaup og fiskverkun var
eina driftin á þessum tíma, sem
gat komið mönnum í efni. En þau
voru áhættusöm. Menn gátu lítið
sem ekki fylgzt með þróun og