Morgunblaðið - 09.11.1985, Side 3

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. NÓVEMBER1985
B 3
“ Foreldrar hennar voru Ingibjörg
Guðmundsdóttir og Jóhann Þor-
valdsson. Þau hjón voru bæði af
skagfirskum ættum; hún dóttir
Guðmundar bónda Finnssonar í
Finnstungu Hermannssonar, en
hann sonur Þorvalds bónda á
Frostastöðum. I móðurætt var
Ingibjörg af Skeggstaðaætt í
Húnaþingi. Faðir Einars var Guð-
finnur Einarsson, sem var sonur
Einars Hálfdánarsonar, Einars-
sonar prófasts á Eyri í Skutuls-
firði, en Einar faðir Guðfinns bjó
í Hvítanesi í þrjá áratugi.
Ættir sr. Hálfdánar og konu
hans, Álfheiðar, eru kunnar við
Djúp og víðar, en kona Einars var
Kristín Ólafsdóttir, prests, Thor-
bergs Hjaltasonar, prests, Þor-
steinssonar, prests á Eyri við
Skutulsfjörð. Einar og Kristín
hófu búskap hjá sr. Hálfdáni á
Eyri og síðan bjuggu þau nokkur
ár í Fremri-Hnífsdal, en fluttu
búferlum að Hvítanesi um 1870,
og þar bjó Einar áfram til ársins
1901 er hann brá búi, en dvaldi
áfram á Hvítanesi og var dóttir
hans fyrir framan hjá honum þar
til hann andaðist á árinu 1913.
Fjórir bræðra Guðfinns bjuggu
um langt árabil við Djúp, þar af
þrír við Skötufjörð og einn við
Hestfjörð. Mikill ættbogi er kom-
inn af þessu fólki, bæði hér við
Djúp og raunar um allt land.
Eins og títt var á barnmörgum
heimilum áttu börn ekki kost á
langri skólagöngu. Einar Guð-
finnsson var einn þessara barna,
enda var ómegð foreldra hans
mikil, því þau áttu 15 börn og
komust 9 til fullorðinsára, en nú
eru á lífi þrjár systur hans.
Það var því ekki um aðra mennt-
un að ræða en hina venjulegu
farskólamenntun, en skóli Einars
Guðfinnssonar hefur verið með
öðrum hætti; hann hefur verið
skóli lífsins og þar fór maður sem
kunni að nema á hverjum tima það
sem honum var gagnlegast. Einar
byrjaði sjóróðra barn að aldri og
síðar gerðist hann formaður. Hann
flutti frá Litlabæ að Tjaldtanga,
sem er á nesinu milli Hestfjarðar
og Seyðisfjarðar og heitir einu
nafni Folafótur. Þar var mikið
útræði á þessum árum og nokkuð
fram á fjórða tug þessarar aldar
að byggð þarna féll niður með öllu.
Fyrsta húsið sem Einar Guð-
finnsson kaupir var í Tjaldtanga,
en þá var hann 17 ára gamall, árið
1915. Það var gamalt timburhús,
einlyft með portbyggðu risi. Hann
kaupir fyrsta bátinn, á móti öðr-
um, árið 1918. Eftir þetta er ten-
ingnum kastað og athafnaþrá hans
heldur áfram. Hann flytur úr
Tjaldtanga til Hnífsdals og er þar
í fá ár. Þar annast hann fiskverkun
og útgerð.
Frá Hnífsdal flytur hann til
Bolungarvíkur og kaupir þar eign-
ir og hefur fiskverkun og útgerð
þar. Hann stofnaði sitt eigið út-
gerðar-, fiskverkunar- og verslun-
arfyrirtæki í Bolungarvík árið
1924. Á síðastliðnu ári minntist
þetta fyrirtæki 60 ára afmælis
síns. Þá var saga fyrirtækisins og
uppbygging rifjuð upp, sem er í
rauninni saga Einars Guðfinns-
sonar, samtvinnuð sögu Bolungar-
víkurkaupstaðar.
Bolungarvík liggur að heita má
fyrir opnu hafi og var brimasamt
þar og illt til lendingar þar til
hafnarmannvirki komu til sögunn-
ar. En vegna-þess að Bolungarvík
hefur legið vel við fengsælustu og
bestu fiskimiðum hefur þar verið
mikil verstöð í aldaraðir. Landeig-
endur og auðmenn fyrri tíma sáu
fljótt og fundu að það var hægt
að leggja skatt á þá sem ynnu
þessi verk og var fljótlega fundinn
upp hinn svokallaði skreiðartollur
eftir að skreiðin varð útflutning-
svara. Höfðingjar deildu oft um
þessar góðu verstöðvar og eignað-
ist margur höfðinginn þar aðstöðu
með vafasömum hætti. Sagt er að
Björn Jórsalafari hafi kosið sér
legstað í forkirkjunni í Vatnsfirði
og gefið til kirkjunnar hálfan allan
skreiðartoll í Bolungarvík og þriðj-
ung í Drangareka öllum og sjött-
ung í öllum reka í Rekavík á bak
_ Látur. Þrátt fyrir þetta var Björn
ekki grafinn í Vatnsfjarðarkirkju,
heldur i Skálholti, enda andaðist
hann suður í Hvalfirði.
Það má segja að skreiðartollur-
inn sé forveri hins svonefnda
auðlindaskatts sem sumum mönn-
um gerist tíðrætt um. Með breytt-
um skipum og veiðitækjum og
stóraukinni hafnargerð hefur Bol-
ungarvík breyst úr verstöð í blóm-
legan kaupstað.
Áður en hafnargerð kom til
sögunnar voru ruddar varir í stór-
grýtta fjöruna fyrir skip og þar
voru bátar settir á hverjum degi
þegar þannig var í sjóinn. Það var
mikill þrældómur að stunda sjó-
róðra við þau skilyrði.
Byggðin í Bolungarvík, áður en
vélbátar komu til sögunnar, ein-
kenndist fyrst og fremst af ver-
búðum. Þangað kom fjöldi manna;
bændur innan úr ísafjarðardjúpi
áttu þar verbúðir og þaðan var róið
á vetrar- og vorvertíðir. Þessi út-
gerðarháttur mun hafa haldist allt
framundir 1920.
Eins og flestum íslenskum sjáv-
arþorpum voru hús óskipulega sett
niður, götur voru lélegar og litlu
fé til þeirra kostað og má segja
að frumbýlingsbragur hafi verið
við mótun slíks kauptúns. En með
fastri búsetu í Bolungarvík skipti
hér snögglega um. Um og eftir
síðustu styrjöld hefst stórfelld
umbreyting í Bolungarvík og segja
má að kaupstaðurinn sé nýrri en
flestir aðrir hér á landi. Þar er
betur byggt og betur búið en víða
annars staðar. Mest var þó þróunin
í skipunum með tilkomu hafnar-
innar, en á árabili mátti litlu muna
að Bolungarvík fengi staðist sam-
keppnina við næsta stað sem var
Isafjörður, eins og á milli annars
og þriðja áratugar þessarar aldar.
Isafjörður hafði það fram yfir
að þar var góð höfn og rótgróinn
verslunarstaður og stóð með
fremstu byggðarlögum í menning-
arlegu tilliti. Þangað sóttu ungir
og framsæknir menn úr Bolungar-
vík og annars staðar en þar kom
einnig afturkippur sem varð til
þess að margur fór þá burtu af
þeim stað og lá leiðin jafnan suður.
En fyrir framsækni og áræðni
einstaklinga i Bolungarvík tókst
jafnan að halda velli. Á undan
Einari Guðfinnssyni var mikill
framfara- og dugnaðarmaður að
mestu ráðandi í Bolungarvík, en
það var Pétur Oddsson, ættaður
frá Hafrafelli í Skutulsfirði. Hann
var einn af fremstu útgerðarmönn-
um sinnar tíðar. í lífi hans skiptust
á skin og skúrir. Hann byggði stórt
og glæsilegt íbúðarhús í Bolungar-
vík, en ‘ hann varð, eins og svo
margur annar, fyrir miklum áföll-
um í útgerð og þó sérstaklega í
markaðsmálum. Efnahagur hans
hrundi samhliða því að heimilis-
sorgir steðjuðu að og sennilega
hafa fáir menn þurft að mæta
jafnmiklu andstreymi í lífinu og
þessi glæsilegi maður varð að þola.
Litlu eftir að Einar Guðfinnsson
flytur til Bolungarvíkur og eftir
lát Péturs Oddssonar, kaupir Ein-
ar eignir fyrirtækisins og flytur
síðan í það hús sem Pétur Oddsson
byggði 1924. Frá þessu öllu er mjög
vel skýrt í sögu Einars Guðfinns-
sonar, sem Ásgeir Jakobsson, rit-
höfundur, skráði.
í byrjun fjórða áratugar þessar-
ar aldar gekk heimskreppan mikla
yfir. Þá fór margur útgerðarmað-
urinn og atvinnurekandinn á höf-
uðið. Þá voru engir sjóðir né heldur
talið sjálfsagt að ríkisvaldið kæmi
einstaklingnum til bjargar. En
þrátt fyrir að erfiðleikar voru i
sölu sjávarafla og verðfall varð,
þá sá Einar Guðfinnsson það að
ekki dugði að leggja árar í bát.
Hann byggði á þessum kreppu-
arum báta til að fylla i skörðin og
auka við flota sinn, þó enginn
horfði þá björtum aufjum til fram-
tíðarinnar. Hann var hinn bjart-
sýni maður sem sá og skildi að þótt
syrti í álinn þá lifði þessi þjóð
áfram á því að draga björg úr sjó,
verka hana og selja úr landi.
Á mestu harmkvælaárum
kreppunnar byggir hann fjóra til
fimm báta. Þeim sem nú tala mest
um að draga úr öllum framkvæmd-
um væri hollt að lesa frásögn af
þessum tíma í ævisögu þessa látna
athafnamanns. Ein þjóð lifir ekki
á því að leggja árar í bát þótt móti
blási. Hún verður að halda áfram
og Einar Guðfinnsson spurði eng-
an hvort hann fengi lán til að
halda áfram og byggja upp þann
stað þar sem hann átti heima og
var samofinn lífi hans. Þetta tókst
allt saman miklu giftusamlegar en
margur vildi halda fram á þeim
tíma.
Einar Guðfinnsson lifði það að
sjá tímana tvenna eða jafnvel
þrenna eða ferna. Hann sá ein-
hverjar mestu umbætur sem orðið
hafa hjá þessari þjóð og lifði það
að sjá öllu þessu fleygja fram.
Hann byggði fyrirtæki sitt upp af
fyrirhyggju og myndarskap og
naut til þess dugnaðar og áræðni
sona sinna, en hann hafði annað
sem margur ætti að læra. Hann
kunni að meta samstarfsmenn
sína og samverkamenn. Hann
hafði lengi þann háttinn á við út-
gerð að eiga bát ásamt formanni
sínum. Hann batt þar saman
tryggð, vináttu og dugnað og það
er eftirtektarvert þegar lesin er
ævisaga hans, hvað hann ber
samferðamönnum sínum vel sög-
una og hvað hann kunni að meta
þá sem með honum störfuðu, þá
sem unnu á sjónum og lögðu líf
sitt í hættu. Allt þetta ber að
meta nú að leiðarlokum.
Ég kynntist Einari Guðfinns-
syni ungur að árum og þá fyrst
þegar ég stóð í því að vigta fisk í
Bolungarvíkinni úr litlu bátunum
sem þá sóttu björg í greipar Ægis
og í skip sem sigldu með aflann
til Bretlands í byrjun síðasta
stríðs. Ég man sem það væri í dag
eftir mörgum formanninum og sjó-
manninum sem komu að síðunni á
fisktökuskipunum til að leggja
aflann á land. Sumir þessara
manna eru horfnir. Nokkrir þeirra
hafa hlotið hina votu gröf, en
margir þeirra létust að loknu
löngu lífsstarfi. Þó nokkuð margir
þeirra lifa enn og þeir standa mér
alltaf fyrir hugskotssjónum.
Einar Guðfinnsson var einn af
karlmönnum þessarar aldar. Hann
var maður sem vissi hvað hann
vildi og hann hugsaði ekki ein-
göngu um sjálfan sig, heldur ekki
síður um það byggðarlag sem hann
starfaði í og starfaði fyrir. Bolung-
arvík var honum hjartfólgnari en
allt annað að undantekinni fjöl-
skyldu hans. Þar vildi hann lifa,
starfa og deyja. Þetta auðnaðist
honum allt.
Þrátt fyrir miklar annir við
atvinnureksturinn lét Einar Guð-
finnsson félagsmál allmikið til sin
taka. Hann átti sæti í hreppsnefnd
Hólahrepps frá árinu 1927 til 1958.
I sýslunefnd Norður-ísafjarðar-
sýslu sat hann frá 1937 til 1974.
Hann sat á Alþingi nokkra mánuði
á árinu 1964 sem varaþingmaður
Sjálfstæðisflokksins í Vestfjarða-
kjördæmi.
Hann var formaður Fiskideild-
anna á Vestfjörðum um langt ára-
bil og fulltrúi á Fiskiþingi í 35 ár.
Hann átti sæti í stjórn Fiskifé-
lags íslands í mörg ár. Hann var
einnig í stjórn Vinnuveitendasam-
bands Vestfjarða um langt árabil
og fulltrúi á fjórðungsþingum
Fjórðungssambands Vestfirðinga
frá stofnun þess 1949 til 1970.
Einar var í mörg ár formaður
sóknarnefndar Hólssóknar og unni
mjög kirkju sinni, enda kirkjuræk-
inn maður. Þá var hann í skóla-
nefnd Bolungarvíkur.
Utan Bolungarvíkur átti Einar
sæti í stjórn Olíufélagsins Skelj-
ungs frá stofnun þess 1976 um
nokkur ár og í stjórn Hafskips hf.
til ársins 1979.
Einar var gerður heiðursborgari
Bolungarvíkurkaupstaðar fyrir
nokkrum árum og sá eini sem
hlotið hefur þann heiður. Hann var
sæmdur stórkrossi íslensku fálka-
orðunnar fyrir nokkrum árum.
Einar kvæntist Elísabetu
Hjaltadóttur 21. nóvember 1919.
Hún var dóttir Hjalta Jónssonar
í Bolungarvík og Hildar Elías-
dóttur. Elísabet lést 5. nóvember
1981.
Einar Guðfinnsson var lánsmað-
ur um ævina, en stærsta lán hans
hefur vafalaust verið að eignast
Elísabetu að lífsförunaut. Hún var
mikil dugnaðar- og mannkosta-
kona og stóð við hlið manns síns
á annasömum lífsferli. Hún stóð
fyrir mannmörgu heimili, einu því
mannflesta sem þekktist á Vest-
fjörðum og þótt víðar væri leitað.
Þar var rausn og skörungsskap að
finna. Hún átti þá mannkosti að
vera góð kona og vera tilbúin til
að leggja öllum góðum málum lið
og leggja gott til allra manna.
Þeim hjónum varð 9 barna auð-
ið. Elsta barnið misstu þau korn-
ungt, en hin komust öll til mann-
dóms og þroska og eru öll á lífi í
þessari aldursröð: Guðfinnur, for-
stjóri, kvæntur Maríu Haralds-
dóttur frá Sauðárkróki, Halldóra,
gift Haraldi Ásgeirssyni, fyrrv.
forstjóra og verkfræðingi, Hjalti,
forstjóri, kvæntur Halldóru Jóns-
dóttur frá Bolungarvík, Hildur,
gift Benedikt Bjarnasyni, kaup-
manni og útgerðarmanni, Jónatan,
forstjóri, kvæntur Höllu P. Krist-
jánsdóttur frá ísafirði, Guðmund-
ur Páll, yfirverkstjóri, kvæntur
Kristínu Marselíusdóttur frá
ísafirði, Jón Friðgeir, bygginga-
meistari, kvæntur Margréti
Kristjánsdóttur frá Reykjavík,
hann var áður kvæntur Ásgerði
Hauksdóttur, sem lést fyrir nokkr-
um og árum, og yngstur er Pétur
Guðni, bifreiðastjóri, kvæntur
Helgu Aspelund frá Isafirði.
Öll börnin búa í Bolungarvík að
tveimur undanskildum, Halldóru
ogHjalta.
Einar Guðfinnsson fór ekki allt-
af troðnar slóðir. Hann gat oft
verið stuttur í spuna og var ekkl
orðmargur um hlutina. Sumum
fannst hann vera fráhrindandi
fyrir þetta, en þegar maður kynnt-
ist honum betur þá fann maður
að innra bjó viðkvæmur maður,
drengur góður sem alltaf mátti
treysta.
Ég tel mér það til láns að hafa
kynnst manni eins og Einari
Guðfinnssyni og Elísabetu
Hjaltadóttur, konu hans. Þetta
voru mikil sæmdarhjón sem var
heiður að hafa kynnst og ánægja
að hafa átt vináttu þeirra í fjölda-
mörg ár.
Löngum starfsdegi er lokið.
Gömlum og slitnum manni er
hvíldin kærkomin, en eftir stendur
minningin um merkan athafna-
mann, ótal minnismerki um störf
hans.
I hjörtum allra þeirra sem
kynntust honum best eru bjartar
minningar um góðan dreng og
mikinn mann.
Ég og kona mín sendum samúð-
arkveðjur til barna og annarra
skyldmenna Einars Guðfinnsson-
ar og bið öllum þeim blessunar um
alla f ramtíð.
Hvíli vinur 1 friði og friður Guðs
blessi hann.
Matthías Bjarnason
Einar Guðfinnsson í Bolungar-
vík er látinn. Með honum er geng-
inn einn þeirra manna sem hafa
markað samtíð sína og sögu. Hann
var einn af forystumönnunum,
sem mótuðu og þróuðu undirstöðu-
atvinnuveg þjóðarinnar frá ára-
bátum til skuttogara. Hann var
forystumaður í sinni heimabyggð,
hann var aflið og meginstoðin í
þeirri byltingu sem breytti fátæku
sjávarþorpi í velmegandi bæjarfé-
lag. Hann var talandi tákn þess,
sem einkaframtakið fær áorkað,
þegar menn skilja vitjunartíma
sinn og hlutverk.
Það fer ekki hjá því að slíkur
maður var mikillar gerðar. Það
þarf mikla hæfileika og sterka
skapgerð til að skila slíku dags-
verki. Þetta mátti öllum vera Ijóst,
sem áttu því láni að fagna að
kynnast Einar Guðfinnssyni. Er
þá margs að minnast.
Það stendur mér fyrir hugskots-
sjónum sem það hefði skeð í gær.
Það var í bíti á sólbjörtum júní-
degi, blæjalogn og spegilsléttur
sjor á Víkinni. Ég hafði drifið mig
á fætur fyrir allar aldir og reikaði
einsamall um götur Bolungarvík-
ur. Engan var að sjá á gangi,
ekkert mannlíf á götunni. Ég hafði
notið dýrðar þessarar morgun-
stundar um hríð, þá birtist mér
maður á götunni. Þegar dró saman
með okkur sá ég að þar var kominn
sjálfur Einar Guðfinnsson.
Gakktu með mér, sagði Einar. Ég
er á venjulegri morgungöngu í
húsin áður en vinnan hefst. Við
héldum sem leið lá í frystihúsið,
fiskimjölsverksmiðjuna og önnur
fiskverkunarhús hvert af öðru. Það
var lærdómsríkt að fylgjast með
tilburðum Einars á þessari venju-
bundinni eftirlitsferð, sjá augna-
tillitið og handatilburði. Þá var
mér ljós leyndardómurinn að
hagsæld athafrtamannsins.
En farsæld Einars Guðfinnsson-
ar var ekki einungis að þakka góðri
umhirðu og rekstrarstjórn, þar
kom fleira til. Hann taldi sig
ábyrgan fyrir atvinnuástandi stað-
arins. Hver vinnandi hönd þurfti
að hafa eitthvað fyrir stafni. Og
fyrirtækið færði út kvíarnar og
fleira fólk þurfti til. Þá undu
heimamenn glaðir við sitt og að-
komufólk leitaði til staðarins.
Þannig óx byggðarlaginu ásmeg-
in, hin nýja Bolungarvík varð til.
Verkin sýna merkin. Þannig voru
athafnir Einars Guðfinnssonar.
En sjálfur sagði hann: Þetta eru
verk sjómannanna og verkafólks-
ins. Slík tilsvör voru honum töm.
Það út af fyrir sig varpar ljósi á
hvers eðlis forystuhæfileikar hans
voru. Hann var héraðshöfðingi af
gamla skólanum. Hann var gædd-
ur hæfileika til að leiða fólk til
samstarfs um það sem til heilla
horfir. Hann var gæddur þeim
hæfileika sem mest prýða forystu-
mann.
Margs þarf búið við. Það var að
mörgu að hyggja við uppbyggingu
Bolungarvíkur. Ekki var nóg að
byggja upp atvinnulífið, huga varð
jafnframt að sveitarstjórnarmál-
um staðarins. Raunar hvort öðru
háð svo ekki var sundur skilið.
Þetta var Einari Guðfinnssyni
allra manna bezt ljóst. Hann lét
því einnig til sín taka sveitar-
stjórnarmálin, var í hreppsnefnd
um áratuga skeið og um hríð
oddviti, þegar honum þótti mikið
þurf a við.
Þó að Einar Guðfinnsson léti sér
ekkert óviðkomandi, sem varðaði
hag sveitarlagsins stóðu hafnar-
málin huga hans næst. Elzta ver-
stöð landsins hafði alltaf búið við
hafnleysi allt frá dögum Þuríðar
sundafyllis fram til daga þeirra
er nú lifa. En þá var svo komið
vegna tækniþróunar í skipakosti
og fiskveiðum, að um tvennt var
aðeins að velja, leggja hina fornu
verstöð af eða koma upp fullnægj-
andi hafnaraðstöðu. I huga Einars
Guðfinnssonar var engin uppgjöf
og því setti hann hafnarmálin á
oddinn. Höfnin var lífæð Bolung-
arvíkur. Höfnin varð að koma, svo
að hin gjöfula verstöð nýttist þjóð-
arbúinu.
En þó að Bolungarvík væri vett-
vangur Einars Guðfinnssonar
náðu áhugamál langt út fyrir
heimabyggðina. Hann var áhuga-
maður um þjóðmál og skipaði sér
undir merki Sjálfstæðisflokksins.
Hann var á framboðslista flokks-
ins í Vestfjarðakjördæmi og tók
sæti sem varamaður á Alþingi.
Þó að hann væri góður sjálf-
stæðismaður, þurfti hann ekki
ávallt að leggja blessun sína yfir
allt úr þeirri átt. Skoðanir hans
voru sjálfstæðar og hann gat verið
ómyrkur í máli um það sem honum
þótti miður fara. Var það ekki sízt,
þegar undirstöðuatvinnuvegurinn
átti hlut að máli. Stöðu og rekstur
sjávarútvegsins varð umfram allt
að tryggja, ekki með bónbjörgum
frá hinu opinbera, heldur með
stjórnvaldsráðstöfunum sem
veittu útgerð og fiskvinnslu skil-
yrði og olnbogarými til að bjarga
sér sjálf.
Það fór hvarvetna mikið orð af
Einari Guðfinnssyni þar sem hann
kom við sögu. En hann var bundinn
órjúfanlegum böndum við Bolung-
arvík. Væri Bölungarvík nefnd
skaut fram í hugann nafni Einars
Guðfinnssonar. Þegar ég á Alþingi
mælti fyrir nefndaráliti um að
Bolungarvík yrði veitt kaupstaðar-
réttindi, nefndi ég m.a. tvær
ástæður því til stuðnings. Önnur