Morgunblaðið - 09.11.1985, Side 6

6 B
MORGUNBLAÐIÐ, LAUG ARDAGUR 9. NÓVEMBER1985
var sú að í Bolungarvík hefði Völu-
spá verið ort. Hin ástæðan var sú
að Einar Guðfinnsson ætti heimil-
isfesti í Bolungarvík. Ef til vill er
ekki fullsannað um höfund Völu-
spár, þótt byggt sé á skoðun hins
mesta fræðimanns í því efni. Hins
vegar orkar ekki tvímælis að Bol-
ungarvík væri ekki með kaupstað-
arréttindi í dag, ef Einars Guð-
finnssonar hefði ekki notið við.
Engum er þetta ljósara en Bolvík-
ingum sjálfum. Þeir gerðu hann
að heiðursborgara kaupstaðarins.
Það er ekki nóg með að Einar
Guðfinnsson hafi átt því láni að
fagna að sjá árangur verka sinna
í ríkari mæli en flestum er gefið,
hann var mikill hamingjumaður í
einkalifi. Hann stóð ekki óstuddur.
Hann átti mikla ágætiskonu fyrir
lifsförunaut, Elísabetu Hjalta-
dóttur, eiginkonuna sem stóð hon-
um við hlið i bliðu og striðu. Og
þeim hjónum varð átta barna
auðið, sem öll eru á lifi og allt
mikið merkisfólk. Af þeim hjónum
er svo mikill ættbogi yngri kyn-
slóða.
Með Einari Guðfinnssyni er
genginn athafnamaður þeirrar
gerðar sem nú er að hverfa af sjón-
arsviðinu. Hann var einn þeirra
manna sem unnu sig frá fátækt
til bjargálna við aðstæður og þjóð-
lifshætti sem nú eru liðnir undir
lok og aldrei koma til baka. Hann
var einn þeirra manna sem i senn
héldu i heiðri hinar fornu dyggðir
og voru mestu framúrstefnumenn
i atvinnuháttum sem land okkar
hefir alið. Með honum er nú horf-
inn einn hinna síðustu og mikil-
hæfustu þeirra dæmigerðu at-
hafnamanna, sem breyttu frum-
stæðu atvinnulifi til þeirra nú-
tímahátta, sem er grundvöllur
þeirrar velferðar, sem þjóðin býr
nú við.
Þorvaldur Garðar Kristjánason
Kveðja frá titvegsmanna-
félagi Vestfjarða
Einar Kr. Guðfinnsson, útgerð-
armaður i Bolungarvik, lést 22.
október. Hann fæddist að Litlabæ
i Ögurhreppi 17. mai 1898. Foreldr-
ar hans voru Guðfinnur Einarsson
útvegsbóndi frá Hvitanesi og
Halldóra Jóhannsdóttir, ættuð úr
Skagafirði.
Þar með er lokið lífsstarfi mikils
athafnamanns sem ungur að árum
hóf afskipti af útgerð, fiskvinnslu
og verslun. Æviferill Einars er
öllum kunnur er lesið hafa ævisögu
hans er kom út 1978 og skráð var
af Bolvíkingnum Ásgeiri Jakobs-
syni. Hér verður aðeins getið nokk-
urra atburða og kveðjur fluttar
frá samstarfsmönnum i Otvegs-
mannafélagi Vestfjarða. Margir
þeirra manna sem hafa verið i
fararbroddi i atvinnusögu landsins
og fæddir voru fyrir og um síðustu
aldamót hafa orðið að láta sér
nægja þann lærdóm sem hin dag-
legu störf lögðu þeim i hendur og
úrlausn viðfangsefnanna kröfðust.
í ævisögu sinni segir Einar frá
þvi að hann hafi verið i skóla tvo
vetur og var þá aðeins kennt 3
mánuði á vetri. „Kennari minn
þennan vetur hét Þorsteinn. Hann
var mér góður og bauðst til að
hjálpa mér til náms, jafnvel kosta
mig alveg til náms í gagnfræða-
skóla á Akureyri. Mig langaði
ákaft til að þiggja þetta boð, en ég
var næstelstur barnanna og farinn
að létta undir með foreldrum
mínum. Mér fannst það skylda min
að vinna þeim og þáði ekki hjálp-
ina.“ Það var alsiða á þeim árum
að bændur við Djúp stunduðu sjó-
sókn með búskapnum, ýmist frá
heimaslóöum eða f verstöðvum við
Djúp, Hnífsdal og Bolungarvík.
Árið 1911, þá 13 ára, fór Einar
með föður sfnum til róðra í Bolung-
arvik i fyrsta sinn. í ævisögu sinni
segir Einar: „Ekki er mér nú neitt
sérstakt minnisstætt frá komu
minni í þetta rómaða útróðrar-
pláss og því fór vissulega fjarri
að mér biði hinn minnsta grun í,
að þar ætti ég eftir að heyja harða
baráttu í 50 ár og þó nokkuð betur
og eiga þennan kamb og þessar
búðir sem þar stóðu." Athafnasaga
Einars hófst er foreldrar hans
fluttust frá Litlabæ að Tjaldtanga
á Folafæti. 17 ára hófst hann
handa um að koma sér upp aðstöðu
til fiskverkunar og sjóróðra i
Tjaldtanganum. Hann festi kaup
á tveggja manna fari. Var það
minnsti báturinn sem róið var út
á úr Tjaldtanganum, keypti hús
er þar voru til fiskverkunar og
verbúð út i Seljadal og flutti hana
í Tjaldtanga. Einar var formaður
á þessu tveggja manna fari og
farnaðist vel. Ekki var nú verðið
hátt á afurðunum, 7 aurar fyrir
þorskinn og 5 aurar fyrir ýsuna,
hvort tveggja miðað við fullsaltað-
an fisk.
Þá var inndjúpið fullt af fiski
oft á tíðum og þvi stutt á miðin.
Árið 1918, frostaveturinn mikla,
segir i sögu Einars: „Það var þó
þennan vetur sem ég keypti mina
happafleytu, Svarta-Tóta af Þórði
Kristjánssyni á Uppsölum. Þetta
var gamali sexæringur sem legið
hafði á hvolfi lengi og ekki talinn
nothæfur. Ég keypti bátinn fyrir
eitt hundrað og fimmtíu krónur án
farviða. Jón Bjarnason bátasmiður
á Langeyri gerði bátinn upp fyrir
mig og ég reri honum úr Tjald-
tanganum um vorið. Jón var mikill
völundur í smiði báta.“
Bátnum reri Einar frá Tjald-
tanga þar til haustið 1918 að hann
ákvað að fara til Bolungarvikur
og róa honum þar á vetrarvertið-
inni 1919. Einar telur að þessi út-
gerð sín í Bolungarvik á vetrarver-
tiðinni 1919 hafi verið sú síðasta
á opnum bát i þeirri verstöð. Þessi
vetrarvertið Einars i Bolungarvík
varð honum til mikillar gæfu. Til
hans réðist fanggæsla Elísabet
Hjaltadóttir, ættuð úr Bolungar-
vík og gengu þau í hjónaband 21.
nóvember 1919 og stóð þeirra
sambúð til 5. nóvember 1981 er
Elísabet lést. Þau eignuðust 8 börn
er komust til fullorðinsára.
Hinn ungi athafnamaður hafði
fullan hug á þvi aö takast á við
stærri verkefni og þar kom að um
áramótin 1919-20 fluttu þau hjónin
til Hnífsdals. í Hnifsdal var á þeim
tima blómlegt athafnalíf. Þar
stóðu að útgerð og fiskverkun
Hálfdán f Búð, Heimabæjarmenn-
irnir Páll og Halldór Pálssynir og
Hjörtur Guðmundsson. Bræðurnir
Valdemar, Sigurður og Jónas Þor-
varðarson, er ráku bæði útgerð og
verslun, þá Guðmundur Sveinsson
kaupmaður og útgerðarmaður.
Þegar Einar fluttist til Hnífs-
dals festi hann kaup á ibúðarhúsi,
sem selt var á uppboði og fór á
kr. 7.000 sem þótti mikið verð þá.
ólafur Andrésson skipasmiður
hafði smiðaverkstæði þarna rétt
hjá húsi Einars og hafði á verk-
stæðinu litla rafstöð og lét hann
Einar hafa rafmagn f húsið til
ljósa. Lampastæðið kostaði kr.
1,50. Var þetta löngu áður en raf-
magn kom almennt i hús i Hnifs-
dal.
Einar hafði samráð um það við
Hæstakaupstaðarmenn á Isafirði
að þeir aðstoðuðu hann við húsa-
kaupin og gerði jafnframt samn-
ing um að hann tæki á móti fiski
fyrir Hæstakaupstað og verkaði
hann í salt. Um aðra fiskverkun
var ekki að ræða á þeim tíma. Fékk
hann tiu krónur á tonnið af þeim
fiski sem hann tók á móti.
Fiskurinn var siðan fullverkað-
ur á ísafirði. I Hnifsdal sinnti
Einar ýmsum störfum fyrir utan
fiskverkun fyrir Hæstakaupstað.
Hann tók að sér rekstur ishússins
þar sem útgerðarmenn geymdu
sfldina og smokkinn sem notað var
til beitu. Til þess að halda uppi
fro8ti í húsinu varð að safna birgð-
um af is, sem tekinn var af Hnifs-
dalsánni á veturna, og geymdur
var í sérstakri fsgeymslu. Hann
var síðan mulinn i smátt með stór-
um tréhnalli og látinn í hólfin
milli geymsluklefanna blandaður
salti.
Á þessum árum kynntist ég
Einari fyrst, þvf þegar hann flutt-
ist til Bolungarvfkur tók faðir
minn við störfum hans við íshúsið
um tíma, og hjálpaði ég honum við
störfin. Einar hóf fljótlega útgerð
f Hnifsdal og gerði út um tima
tvær skektur og tvo vélbáta. Það
hafði komið til orða milli hans og
Guðmundar Sveinssonar, sem var
aðalkaupmaðurinn i Hnífsdal, að
Guðmundur hætti sfnum rekstri
þar sem hann væri orðinn aldrað-
ur. Þessi áform Guðmundar runnu
út f sandinn og varð ekkert af
kaupunum. Einar sá nú fram á það
að hann fengi ekki það olnboga-
rými sem hann taldi sig þurfa i
Hnífsdal. Þar var þegar allt at-
hafnasvæðið fullsetið. Hæstikaup-
staður hf. átti eignir í Bolungarvík
er áður voru eignir Tangsverslunar
á ísafirði. Þessar eignir voru til
sölu. Eftir að Einar sá enga mögu-
leika til útgerðarreksturs í Hnifs-
dal leitaði hann til Bolungarvíkur
og ákvað að reyna að komast yfir
eignir Hæstakaupstaðar hf., þótt
honum væri ekki ljúft að yfirgefa
Hnífsdal, þvf þar hafði hann eign-
ast marga góða vini.
Það verður þvf úr að Einar fer
að athuga möguleika á kaupum á
eignum Hæstakaupstaðar hf. f
Bolungarvik og enduðu þau mál
þannig að kaupsamningur var
dagsettur 1. nóvember 1924, fyrir
61 ári. Þeirra timamóta var veg-
lega minnst af Einari og sonum
hans á síðastliðnu ári, með þátt-
töku allra Bolvíkinga og fleiri.
Einar hafði hægt um sig f fyrstu
f Bolungarvík, aðeins fiskkaup af
einum bát um veturinn 1925. Eign-
irnir, verbúð, fiskhús og lítið versl-
unarhús uppsátur fyrir tvo báta
og fleira keypti Einar á átján þús-
und krónur. „Og allt keypt i skuld,“
segir hann i sögu sinni.
Einari tókst með aðstoð góðra
manna að standa við allar skuld-
bindingar i sambandi við þessi
kaup. „Ég hef ekki verið f svo
miklum kröggum að ég hafi látið
pina út úr mér loforð gegn betri
vitund um möguleika á efndum.
Það hefði mér ekki þótt góð byrjun
á athafnaferli minum að efna ekki
samninginn."
Siðasta árið sem Einar var i
Hnífsdal gerði hann út tvo vélbáta,
Styrkár og Elliða, 6 tonna báta
sem hann átti að hálfu á móti
formönnum bátanna. „Þannig tók
ég þennan hátt upp strax á út-
gerðarferli mínum og hélt honum
meðan tök voru á þvi að láta for-
mennina eiga bátana með mér.“
Það var mikið gæfta- og aflaleysi
þetta ár. „Þegar aflinn brást mér
um veturinn var ég orðinn stór-
skuldugur. Húsið mitt, sem ég
hafði næstum verið búinn að borga
upp, missti ég upp i þessa skuld,
en andvirði hússins, þegar ég flutt-
ist til Bolungarvfkur, ætlaði ég
einmitt að nota til að greiða með
húsið sem ég keypti þar. Svona fór
um sjóferð þá. Fyrsta vélbátaút-
gerð mín rúði mig inn að skyrtunni
strax fyrstu vertiðina. Ég fór þvf
slyppur og snauður frá Hnifsdal."
Eftir að Einar fluttist til Bol-
ungarvikur hafði hann skapað sér
skilyrði til þess að fá athafna-
þránni fullnægt. Vandamálin voru
margvísleg sem við blöstu en
þeirra stærst var að koma upp
viðunandi hafnarskilyrðum með
stækkun brimbrjótsins. Þær fram-
kvæmdir hvíldu mikið á herðum
Einars, enda var hann formaður
hafnarnefndar i 30 ár, þar til Jón-
atan sonur hans tók við forystunni
oggegndi því starfi.
Fyrstu framkvæmdir við brim-
brjótinn hófust 1911 og eftir þrot-
lausa baráttu alla tið síðan hefir
hann nú um hrið staðiö af sér
hafrótið sem oftlega gengur á
hann i vetrarveðrum. Einar segir
frá þvi i ævisögu sinni að sumarið
1946 var talsvert unnið við brjót-
inn en verkið dróst á langinn.
Síðast i ágúst gerði stórbrim og
sópaðist allt i burtu sem unnið
hafði verið um sumarið.
Það hittist svo á að ég fór með
Sigurð Bjarnason er þá var al-
þingismaður Norður-Isafjarðar-
sýslu til Bolungarvikur til þess að
skoða verksummerkin, eftir að
veðrið gekk niður. AÖkoman var
ömurleg, öll sumarvinnan eyðilögð
og steypa og grjót lá á botninum
innan við brjótinn.
Það er ævintýri likast hvernig
Einari Guðfinnssyni tókst að
byggja upp fyrirtæki einn í Bol-
ungarvík, eftir Hnífsdalsveruna,
snauður af fjármunum. Þetta tókst
honum með aðstoð góðra manna
er fjármál höfðu með höndum og
með vináttu verkamanna og sjó-
manna á staðnum. Áþreifanlegt
dæmi um athafnamanninn sem
trúði á einstaklingsframtakið. Um
allt þetta má lesa i ævisögu hans.
Hann var eipstaklega heppinn með
sameignarmenn að fyrstu bátun-
um og starfsmenn alla. Fyrirtækið
Einar Guðfinnsson hf. ásamt dótt-
urfyrirtækjum er stórt i sniðum
og hefur um árabil verið einn
stærsti útflytjandi sjávarafurða á
íslandi. Sveitadrengurinn frá
Litlabæ i Skötufirði ávaxtaði vel
sitt pund og hafði kjark til þess
að láta að sér kveða á atvinnusvið-
inu aðeins 17 ára að aldri. Hann
ólst upp í stórum systkinahópi og
þurfti snemma að taka til hendi.
Hann lét skylduna við foreldra og
systkini ganga fyrir því að taka
góðu tilboði um að ganga mennta-
veginn. Ásýnd Bolungarvikur gæti
verið önnur en hún er i dag ef
Einar hefði ekki tekið þessa ör-
lagaríku ákvörðun. Hann hafði að
lifsförunaut sérstaklega trygga og
elskulega konu er ól honum mann-
vænleg börn. Barnalán þeirra hef-
ur verið einstakt, svo sem best
má verða. Synir þeirra, Guðfinnur,
Jónatan og Guðmundur Páll, komu
til starfa við stjórn fyrirtækisins
er þeir höfðu lokið sinni menntun.
Þeir fegðar hafa á mörgum sviðum
verið brautryðjendur varðandi út-
gerð og vinnslu aflans og aðrir
hafa notið góðs af þeirra framtaks-
semi.
Nú eru sonarsynirnir komnir til
starfa hjá fyrirtækinu og hafa
aflað sér góðrar menntunar. Ég
veit að arfurinn frá afanum, sem
aðeins naut skólagöngu í sex mán-
uði, verður þessum ungu mönnum
leiðarljós til þess að halda i horf-
inu. Þeir hafa ríka ábyrgðartil-
finningu fyrir því hlutverki sem
þeir hafa valið sér og þekki ég það
af góðu samstarfi við þá.
Það má segja að Einar Guð-
finnsson hafi gengið á fund feðra
sinna, sáttur við lifið og vitandi
að hans langa lífsstarf mundi enn
bera ávöxt og verða i góðum hönd-
um afkomenda. Tryggð þessarar
ættar við Bolungarvik og fólkið
sem þar býr er svo einstök að það
á vart sinn líka annars staðar.
Fyrirtæki Einars Guðfinnssonar
hafa alla tið verið einn sterkasti
stofninn i samtökum útvegsmanna
á Vestfjörðum. Það var okkur
yngri mönnunum góður skóli að
ræða við Einar og fylgjast með
athöfnum hans.
Aö leiðarlokum skal þökkuð
samfylgdin og fjölskyldunni færð-
ar einlægar samúðarkveðjur.
Guðmundur Guðmundsson
Kveðja frá stjórn Sölumið-
stöðvar hraðfrystihúsanna
í dag, laugardaginn 9. nóvember,
verður gerð frá Hólskirkju í Bol-
ungarvík, útför Einars Guðfinns-
sonar, útgerðarmanns, en hann
lést á 88. aldursári 29. október sl.
Með Einari Guðfinnssyni er
genginn einn af merkustu athafna-
mönnum þessa lands. Hann er einn
þeirra atorkumanna, sem með hóg-
værð en mikilli elju og ósérhlífni
lögðu grunninn að íslenskum sjáv-
arútvegi, og þar með þeirri velsæld
er íslendingar hafa búið við á
þessari öld. Störf þessara braut-
ryðjenda verða seint fullþökkuð.
Það hefur ekki verið heiglum
hent að ráðast í útgerð og fisk-
vinnslu í nyrstu byggðum landsins
á fyrstu áratugum þessarar aldar.
Hafnleysi háði allri útgerð, vega-
kerfið milli byggðarlaga var ófull-
komið og hvers kyns þjónusta af
skornum skammti. Opinber stuðn-
ingur eða fyrirgreiðsla við áhættu-
sama atvinnustarfsemi var þá
óþekkt. Nútímamenn eiga erfitt
með að setja sig inn í þær aðstæð-
ur, sem ríktu er Einar Guðfinnsson
hóf sitt lffsstarf ( útgerð í Bolung-
arvík.
Með markvissu starfi og frábær-
um dugnaði byggir Einar upp eitt
öflugasta útgerðar- og fiskvinnslu-
fyrirtæki landsins, jafnframt því
sem hann hefur forystu um alhliða
uppbyggingu Bolungarvíkur sem
nú er eitt af blómlegustu byggðar-
lögum á íslandi; staður sem tekið
er eftir og vísað til, er fjallað er
um myndarlegan rekstur í útgerð,
fiskvinnslu og verslun.
En Einar Guðfinnsson var þar
ekki einn að verki. Við hlið hans
stóð tryggur lífsförunautur, Elísa-
bet Hjaltadóttir, húsfreyja, sem
var manni sínum stoð og stytta.
Hún lést árið 1981. Einar og Hall-
dóra áttu miklu barnaláni að
fagna. Fjölskyldan tók öll þátt (
hinum miklu umsvifum Éinars
Guðfinnssonar í Bolungarvík, og
koma synir hans og nú sonarsynir
mjög við sögu ( hinum umfangs-
mikla og fjölbreytilega rekstri.
Landsþekkt er, hversu farsæl
stjórn er á fyrirtækjum Einars.
Samheldni og samhugur ráða þar
ríkjum.
Éinar Guðfinnsson var einn af
brautryðjendum í (slenskum hrað-
frystiiðnaði. Hann stofnaði árið
1929 íshúsfélag Bolungarvíkur hf.,
og var því breytt í hraðfrystihús
árið 1941. Þegar í upphafi var
byggt af stórhug og var frystihúsið
meðal hinna stærstu og afkasta-
mestu í landinu. Hefur svo verið
ætíð síðan undir forystu Einars
og sona hans. Einar var einn af
stofnendum Sölumiðstöðvar hrað-
frystihúsanna árið 1942. Var hann
ætíð einn af traustustu máttar-
stólpum samtakanna i hinni
merku markaðsuppbyggingu S.H.
Elsti sonur Einars, Guðfinnur,
hefur í fjölda ára verið formaður
stjórnar Coldwater Seafood Corp-
oration, dótturfyrirtækis S.H. í
Bandaríkjunum.
Stjórn S.H. þakkar Einari Guð-
finnssyni farsæl störf í þágu ís-
lensks hraðfrystiiðnaðar og vottar
aðstandendum innilegar samúðar-
kveðjur.
Er ég ( dag kveð frænda minn,
Einar Guðfinnsson, hinstu kveðju
er mér fyrst og fremst þakklæti í
huga. Þakklæti fyrir ógleymanleg
ár i starfi, i gleði, i sorg og siðast
en ekki sist þakklæti fyrir gagn-
kvæmt traust og vináttu.
Vinátta okkar hefur haldist frá
þvi ég sem barn dvaldi langdvölum
á heimili þeirra Elísabetar
Hjaltadóttur og naut þar öryggis
og ástríkis. Ómetanleg er sú lífs-
reynsla að hafa átt samleið með
svo stórri og samheldinni fjöl-
skyldu, sem fjölskyldan ( „Einars-
húsi“ var. Heimilisbragur var
mjðg léttur og glaðvær, en jafn-
ramt stjórnsemi og reglusemi til
fyrirmyndar og aldrei heyrði ég
illa talað um nokkurn mann. Mér
finnst ég aldrei geta þakkað eins
og vert er fyrir þessi ár og alla
þá vináttu, er þau hjónin og börn
þeirra hafa sýnt mér og fjölskyldu
minni æ síðan.
Vinátta okkar Einars efldist
með árunum og má það kannski
rekja til þess, að bæði höfðum við
gaman af að rifja upp gamla tim-
ann og ekki sist að tala um sameig-
inlega ættingja. Einar var mjög
ættrækinn maður og með ólíkind-
um, hvað hann fylgdist vel með
öllu skyldfólki sinu. Ekki aðeins
með afkomendum sínum og systk-
inum heldur einnig með systkina-
börnunum og þeirra fjölskyldum
og vildi hann velferð þeirra sem
mesta.
Það sem ég tel að hafi einkennt
Einar mest var heiðarleiki og trú-
mennska og jafnframt þeir eigin-
leikar ásamt vinnusemi, sem hann
setti hæst hjá samferðamönnum
sinum. Ósjaldan sagði hann, er
samferðafólk bar á góma: „Hann
er traustur maður og duglegur”,
og það eru þau eftirmæli, er ég tel
að hæfi honum sjálfum best.
Kyndil sinn bar Einar Guðfinns-
son hátt og minning hans mun lýsa
ættingjum hans og Bolvíkingum
um ókomin ár.
Ég og fjölskyldan min sendum
ástvinunum öllum okkar innileg-
ustu samúðarkveðjur.
Una H. Halldórsdóttir