Morgunblaðið - 08.10.1988, Blaðsíða 6

6 B
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. OKTÓBER 1988
EINAR GUÐMU
SKRIFAR FRÁ
N D S S O N
Z U R I C H
STanolarT- Ti
STÁHOAkT-Mcor/e

j'»
j4 4
V»* * - * . ;
; THtQRIfc 2
P^hcanaltjse
Uóenavm
/ TOTEM

WE

#
e*€>SOND
Standart-Theorie.
Kunsthaus í Ziirich tók við sýningu frá Nationa-
Igalerie í Vestur-Berlín: yfírlitssýningu á mál-
verkum eftir A.R. Penck. Penck er skrautlegur
pappír í myndlistarheiminum. Hann nýtur ótrú-
legrar söluvelgengni, og er búinn að vera fulltrúi
Vestur-Þjóðveija við öll helztu myndlistartæki-
færi; hann hefíir sýnt á öllum mikilvægustu stöð-
um síðan hann yfírgaf austrið árið 1980. Honum
vildi það til happs að þekkja rétta aðila fyrir
vestan, og þurfti þvi ekki að bíða þeirra örlaga
að koðna niður í sinni heimaborg, þar sem hann
var settur fúllkomlega utangarðs í menning-
arlífi. A.R. Penck er einn af ófáum Austur-Þjóð-
veijum sem hafa verið fúttið í þýzkri vestantjalds-
myndlist seinustu ára.
Hið upprunalega nafn lista-
mannsins er Ralf Winkler;
hann fæddist árið 1939 í
Dresden. Sex ára gamall sá
hann borgina brenna og
hvarf honum sú mynd ekki
úr huga, jafn glatt og eldam-
ir höfðu logað. Strax bam
að aldri var hann staðráðinn í því að gerast listamaður.
í uppvexti fór lítið fyrir menningarlegu umhverfi.
Ralf Winkler ólst upp í verkamannahverfi í útjaðri
Dresden-borgar; á heimilinu voru engin málverk á
veggjum — aðeins gítar hékk uppi á nagla. — Móðir-
in var kennslukona, en faðirinn virðist hafa verið
drallusokkur er hljópst á brott frá vanda. — Pjórtán
ára gamall var hann rekinn úr skóla; unglingurinn
var þreyttur á einhveiju sem hann vissi ekki hvað
var. Er hann varð eldri reyndi hann nokkram sinnum
að komast inn á listaakademíu; Qóram sinnum var
honum hafnað í Dresden. Og því er það, að hann er
kallaður sjálfmenntaður myndlistarmaður, að hann
er ekki með próf upp á vasann frá myndlistaraka-
demíu. Elztu málverkin benda þó til þess, að enginn
nævisti var á ferðinni, og að tilsagnar mun hann
hafa notið af ekki verri endanum.
Ralf Winkler var þjónn, bréfberi, næturvörður,
kyndari og smjörlíkisstrokkari á meðan hann var að
mála sig í gegnum myndlistarsöguna; hann prafaði
sig áfram í mörgum eldri stíltegundum áður en kom
til þeirra kasta er hér um ræðir.
Arið 1956 kynntist R.W. Georg Kem, myndlistar-
manni sem þá var líka austantjaldsmálari, en seinna
átti eftir að verða hinn víðkunni Baselitz. Tíu áram
síðar þegar Baselitz var búinn að koma sér fyrir í
vestrinu, kynnti hann Ralf vin sinn fyrir Michael
Wemer gallerista sem í dag er að finna í Köln.
Ralf Winkler hóf að senda Michael Wemer upprúll-
aða striga; og þá varð til dulnefnið A.R. Penck.
Albrecht Penck hét vísindamaður er lézt ’45. Hann
stundaði rannsóknir á ísaldarskeiðum jarðsögunnar,
Ralf tók sér nöfti þessa heiðursmanns þegar „kalda
stríðið" milli Austurs og Vesturs var í fiillum gangi.
Með nafntökunni vildi hann í og með gefa til kynna
rannsóknareðii myndlistar sinnar.
Berlínarmúrinn varð staðreynd árið 1961, og á
þeim tíma var þáverandi Ralf að fá sig fullsaddan á
listinni; honum fannst sér ekki lengur stætt á því að
mála blómamyndir og portrett. Fyrsta „Heimsmynd"
varð til, og málverk er flölluðu um skiptingu Þýzka-
lands. En þá tók við krepputímabil, hann málaði
næstum ekkert í heilt ár, fyrir utan örfáar kúbískar
myndir, hann sökkti sér oní bækur um stærðfræði
og eðlisfræði. Á bamslegan hátt ætlaði hann sér að
verða sjálflærður vísindamaður. Vangaveltur á sviði
stýrifræðinnar (Kybemetik) leiddu unga manninn þó
í fræðilegan hring, og beindu honum aftur inn á braut-
ir listarinnar.
Fyrsta einkasýning var í Köln árið 1968. Enginn
vissi þá hver A.R. Penck var. Talið var að hann
væri hugarfóstur galleristans. Markaðssetningin á
Vesturlöndum var hafín.
Tengslin við Kölnargalleríið buðu heim þreytandi
og hættulegum Iínudansi, þar sem var smyglið. Ralf
Winkler hafði sótt um inngöngu í Samtök myndlistar-
manna (VBK) og eftir þriggja ára kandídatstíma var
hann ekki tekinn inn. Eftir þessa tilraun til að hljóta
opinbera viðurkenningu sem listamaður, hóf hann að
starfa „neðanjarðar". A.R. Penck tók upp dulnefnið
Mike Hammer. Mike Hammer var heiti spæjarahetju
úr reyfuram eftir Mickey Spillane. Og þá var það
TM...
„Mike Hammer drapst er hann spurði sjálfan sig
að því hver hann væri og fékk ekkert svar. Hann
fékkst aldrei við eigin ráðgátur heldur var alltaf á
annarra vegum,“ er haft eftir Penck. Og tók þá TM
við.
Tm táknaði Tancred Mitchell eða Theodor Marx.
Nöfnum þessum ætlaði hann það hlutverk að gefa
tilviljanakenndum vinnubrögðum ákveðna jarðfestu.
Enn er þunglyndisár á ferlinum, 1977, sem tengist
þjóðfélagslegum kringumstæðum; árið áður var Penck
farinn að þurfa að merkja mjmdir sinar með Y (Ypsi-
lonið var reyndar dulbúið V — vaffið stóð fyrir sigur-
merki sem gert er með fingranum), vegna þess að
kostir vora famir að þrengjast til muna: hann datt
niður í algert áhugaleysi. Hin þreytandi skízófrenía
og ofsóknarbrjálæði sem hlauzt af útistöðum við ríkis-
báknið gerðu hann hreinlega veikan. Sér til björgun-
ar úr volæði hóf Penck að höggva út tré, til að losa
um árásarhneigð, og um svipað leyti byrjaði hann
líka að beija trommur til að draga úr dampinum.
Höggmjmdagerð og músíkframleiðsla eru nú hliðar-
greinar á ferli listamannsins.
í Austur-Þýzkalandi voru Ralf Winkler settir lau-
fléttir afarkostir. Hann sótti því um, og fékk, lejrfí
til brottfarar árið 1980; A.R. Penck var þá fyrir löngu
kominn yfir um í huganum til V-Þýzkalands. Lista-
manninum var orðið ómögulegt að lifa og starfa í
DDR, þar sem einfaldlega stóð til .að þaga hann í
hel, af því að hann málaði ekki eins og faraldur sagði
til um.
Fótgangandi og auralaus hélt Penck yfir landamær-
in.
Umskiptin vora erfíð fyrir hann til að byija með.
„Þegar maður fer út í eyðimörk, málar hann öðravísi
en í frumskógi," sagði Penck. Hann leitaði skjóls frá
raunveraleikanum í kvikmjmdahúsum og sá tvær til
þijár bíómjmdir á dag, meðan hann var að átta sig
á hinu nýja hlutskipti. Vandamálið var einungis hvern-
ig málverkinu reiddi af ... En svo náði vinnusemin
jrfirþöndinni. Listamaðurinn stóð frammi fyrir nýju
upphafí. Myndimar stækkuðu og urðu litríkari. Og
galleríið í Köln sá um að fjárhagurinn blómstraði í
sama mæli. — Einn var þó sá hængur á: Það gekk
engan veginn fyrir Penck að vera þýzkur innflytjandi
í Þýzkalandi; til þess að vera ekki í hálfkákinu sett-
ist hann að í London árið 1983.
Verkfasar listmannsins eru þessir:
1961—67 = System og Weltbilder.
1968-72 = Standart.
1973 = Mike Hammer.
1974-76 = TM.
1976-80 = Y.
1981—nú = Standart West.
Standart = myndir prógrammeraðar með hellarún-
um ísaldarveiðimanna, piktógrömmum stýrifræðinnar
og graffíti stórborga. — Penck var svo hugulsamur
við samfélag sitt I Austur-Þýzkalandi, að líta á þetta
konsept sitt sem jákvætt framlag til sósíalrealis-
mans; honum var ekkert andóf sérstaklega í huga.
Penck var á upplýsingaraslahaugum samtímans
og sankaði að sér alls konar drasli, hasarblöðum
menningarinnar, flarskipta- og umferðarmerkjum;
gramsaði i formúlugrautum vísinda og tölvufræða ...
Og var að reyna að koma rími á dellukaosinn.
Nú er drengurinn bara kominn með vinnustofur í
London, Dublin og Diisseldorf. Á sumrin er svo dvöl
í Carrara á Ítalíu, þaðan sem koma nýjustu marmar-
askúlptúramir, já, hver veit undir hvaða nafni.
I dag er A.R. Penck prófessor vð Listaakademiuna
í Dusseldorf, hjá Markus Liipertz vini sínum. — Við
komuna og dvölina á Vesturlöndum segist listamaður-
inn hafa tapað ákveðnu sakleysi.
Hvað er þyngdarafl?