Morgunblaðið - 17.03.1990, Side 3

2 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. MARZ 1990
Til að fá einhveq'a hugmynd um
hvernig tónlistarlífi var háttað
hér á landi á þeim áratug sem stofn-
félagarnir voru að forframast í sinni
list, hafði ég samband .við einn af
þeim, Rögnvald Sigutjónsson, píanó-
leikara, sem á heq'ans mikið úrklippu-
safn sem hefst með nemendatónleik-
um í Tónlistarskólanum í Reykjavík
árið 1934, en þá var Rögnvaldur
unglingsgrey, sem var með eitt ái
hreinu; hann vildi spila á píanó. Rögn-
valdur lauk námi hér heima 1937,
hélt þá til Parísar til að mennta sig
enn frekar og kom heim nógu
snemma til að taka þátt í stofnun
félagsins, árið 1940.
Þegar ég hitti Rögnvald, gerir
hann mér strax ljóst, að tónlistarlíf
á íslandi hafi verið orðið æði blóm-
legt árið 1940, þegar Félag íslenskra
tónlistarmanna var stofnað. „En fél-
agið var stofnað þegar tónlistarmenn
fóru að gera sér ljóst, að þeir þyrftu
að standa saman að ýmsum hags-
muna- og skipulagsmálum, þótt ekki
væru það beint kjaramál. Þau hafa
alla tíð fallið undir Félag íslenskra
hljómlistarmanna. En stofnun þessa
félags hafði lengi verið í deiglunni,
eða frá því um 1930, vegna þess að
það ár fer músíklífið hér virkilega
að vakna. Það ár er Tónlistarskólinn
í Reykjavík stofnaður, árið sem Al-
þingishátíðin var haldin og þá vildi
svo vel til að Franz Mixa hafði verið
fenginn hingað til að stjórna tónlist-
arflutningi á hátíðinni. Hann var
síðan beðinn um að vera áfram og
kenna við þennan nýja tónlistarskóla
og varð við þeirri ósk. Hann starfaði
síðan á íslandi um nokkurra ára skeið
og það er ekki vafi að hann hefur
átt sinn þátt í því að á næsta áratug
komu hingað feikn góðir tónlistar-
menn sem höfðu afgerandi áhrif á
þróun tónlistariífsins.
Fram að stofnun tónlistarskólans
var tónlistarkennsla allavega í laginu
hér. Hingað og þangað um bæinn
voru konur að kenna á hljóðfæri, og
ekki allar til þess menntaðar, sumar
þó nokkuð góðar, en auk þeirra voru
komnir nokkrir kennarar, sem höfðu
lokið framhaldsnámi í tónlist erlend-
is, svo það var alveg grundvöllur fyr-
ir stofnun skólans. Hljómsveit
Reykjavíkur hafði einnig verið starf-
andi um árabil og átti mikinn þátt í
þeirri þróun sem varð upp úr 1930.
Hér var nokkuð um tónleika á þeirra
vegum og annarra, en tónleikahald
fer þó fyrst að glæðast virkilega upp
úr 1932, þegar Tónlistarfélag
Reykjavíkur var stofnað."
Og það má með sanni segja, að
þegar litið er yfir úrklippusafn Rögn-
valdar, er ekki eins og Island sé neinn
útkjálki með erfiðar samgöngur við
umheiminn. Hér eru tónleikar á tón-
ieika ofan; árið 1935 kemur póski
píanósnillingurinn Ignaz Friedmann
í heimsókn og í mars 1936 kemur
einn af frægustu strokkvartettum
Norðurálfu, Prag-kvartettinn. Þá
þegar er Árni Kristjánsson farinn að
halda tónleika og hann ásamt Páli
ísólfssyni setja svip á bæjarlífið með
þéttu tónleikahaldi. Á þessum árum
eru Tónlistarfélagið og Tónlistarskól-
inn farin að skipuleggja og ijármagna
tónleikahald, sem glæðist stöðugt.
Árið 1937 fara nöfn Péturs Jónsson-
ar, söngvara og Rögnvaldar Sigur-
jónssonar, píanóleikara, oft að skjóta
upp kollinum, einnig halda hér tón-
leika við og við Sesselja Stefáns-
dóttir, píanóleikari, Eggert Stefáns-
son, söngvari, Haraldur Sigurðsson,
píanóleikari, Nanna Egilsdóttir, söng-
kona,.Elsa Sigfúss, söngkona, Stefán
Guðmundsson, söngvari, Einar Sig-
fússon, fiðluleikari, María Markan,
söngkona, og Margrét Eiríksdóttir,
píanóleikari. Árið 1938 taka íslend-
ingar í fyrsta sinn þátt í Norrænni
tónleikahátíð, sem haldin var í Kaup-
mannahöfn, og hiutu þar heiðurs-
sæti. Það sama ár kemur hingað
franski fiðluleikarinn Robert Soetens
og ári seinna berast þær fréttir hing-
að að Björn Ólafsson, fiðluleikari, sem
útskrifast hafi úr „Hljómlistarháskól-
anum í Wien“, hvar hann einn úr
sínum árgangi hafi hlotið „Diplom",
hafí nú fyrstur íslendinga leikið með
„Philharmonisku hljómsveitinni þar í
borg“. í september heimsótti_ fiðlu-
snillingurinn Emil Telmanyi íslend-
inga og hélt tónleika í Reykjavík. Á
meðan á öllu þessu gekk, flykktust
hingað frægir tónlistarmenn, á borð
við Edelstein, Dr. von Urbantsch-
itsch, Weissapel, Karl Heller og Fr.
Fleischmann, og settust að hér um
lengri og skemmri tíma. Þessir menn,
þó helst Urbantschitsch, stjórnuðu
ljölda tónleika hér og sáu um söng-
og hljómsveitarstjórn í óperettum,
sem nú var farið að sviðsetja.
„Það var mikill fengur að þessum
mönnum," segir Rögnvaldur, „og
þeir komu þegar við þurftum mest á
þeim að halda. Þeir færðu okkur
menningarlíf Evrópu, eins og það
gerðist best á þessum tíma. Franz
Mixa var farinn héðan, þegar við
stofnuðum Félag íslenskra tónlistar-
manna árið 1940, en hinir voru flest-
ir ennþá hér, enda höfðu margir
þeirra flúið undan nazismanum.
Það er kannski vegna þessara
manna sem við vorum farin að átta
okkur á því hvað tónlistin skipti miklu
máli í hveiju samfélagi og þegar við
stofnuðum þetta félag, var tilgangur-
inn auðvitað að mynda þrýstihóp til
að hvetja Alþingi og menntamálaráð
til að veita tónlistarmönnum styrki,
til tónleikahalds og náms erlendis,
en fram að þeim tíma hafði ekki ver-
ið um opinbera styrki að ræða.“
Það hefur mikið vatn runnið til
sjávar síðan þetta var og fdag má
sjá að brautryðjendurnir hafa unnið
mikið og þakklátt starf, því í hveijum
mánuði eru haldnir tugir tónleika á
íslandi, auk þess sem tónlistin er að
verða sjálfsagður þáttur í uppeldi
okkar, við eigum mjög vel menntaða
og hæfa tónlistarkennara, og á er-
lendri grundu vinna íslenskir hljóð-
færaleikarar og söngvarar hvern sig-
urinn fætur öðrum. Þeir sigrar hefðu
aldrei unnist, ef ekki hefðu verið til
hugsjónamenn sem sáðu í akurinn
og hafa allt fram á þennan dag, helg-
að líf sitt tónlistaruppeldinu.
SSV
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. MARZ1990
B 3
Er ekki kominn tími
til að gera eitthvað
fyrir tónlistina ?
I :
Rætt við Kolbein
Bjarnason
formann Félags
íslenskra
tónlistarmanna
Á FIMMTÍU ára afmælishátíð er
margs að minnast og á tónleikum
sem Félag íslenskra tónlistar-
manna, sem haldnir verða klukk-
an 16.15 í dag i Gamla bíói, fáum
við að sjá þverskurðinn af þeim
árangri sem óeigingjarnt braut-
ryðjendastarf hefur leitt af sér.
Þar koma fram margir af okkar
fremstu tónlistarmönnum, sem
flytja verk íslenskra og erlendra
tónskálda.
Frá því félagið var stofnað,
hafa félagarnir skipst á að sjá
um stjórnun þess og í fyrstu
stjóm sátu Þórarinn Guðmunds-
son, formaður, Hallgrímur
Helgason, ritari, og Árni Krist-
jánsson, gjaldkeri. Annar for-
maður félagsins var Árni Krist-
jánsson og síðan Páll ísólfsson,
þá aftur Arni Kristjánsson, síðan
Guðmundur Matthíasson og Árni
Kristjánsson í þriðja skipti, þá
aftur Páll Isólfsson, siðan
Hermína S. Kristjánsdóttir, Þor-
kell Sigurbjörnsson, Gunnar Eg-
ilsson, Ingvar Jónasson, Kristinn
Gestsson, Halldór Haraldsson,
Rögnvaldur Siguijónsson, Jónas
Ingimundarson, Helga Ingólfs-
dóttir, Selma Guðmundsdóttir og
núverandi formaður er Kolbeinn
Bjarnason. Með honum í sljórn
eru Inga Rós Ingólfsdóttir, rit-
ari, og Lára Rafhsdóttir, gjald-
keri. Til að ræða um tilgang og
markmið félagsins fékk ég for-
manninn, Kolbein Bjarnason, til
að setjast niður með mér litla
stund og byijaði á því að spyija
hann hvort félagið yæri ennþá
listrænt félag, sem ekki blandaði
sér í kjaramál og hvaða tónlistar-
menn fengju inngöngu í það.
Félag íslenskra tónlistar-
manna er „sólistafélag",
eða félag einsöngvara og
einleikara og einnig stjórnenda. Það
eru nokkuð ströng inntökuskilyrði
í félagið, bæði hvað varðar menntun
og störf. Félagið er aðili að Banda-
lagi íslenskra listamanna. Félags-
mál tónlistarmanna eru nokkuð
flókin, kannski of flókin, margir í
tveimur félögum.
Þegar maður lítur yfir fundar-
gerðir félagsins síðastliðin fimmtíu
ár sér maður að þetta er mál, sem
kemur upp með reglulegu millibili:
Eigum við ekki að fara að ræða
samskipti við hin tónlistarfélögin."
Hver eru inntökuskilyrðin?
„Hvað menntun varðar er há-
skólamenntun í tónlist skilyrði og
síðan einhver starfsreynsla, sem
söngvari eða einleikari, eða sem
stjórnandi og þá annaðhvort kór-
stjóri eða hljómsveitarstjóri. Þannig
var þetta ákveðið fyrir fimmtíu
árum og hefur haldist óbreytt.
Reyndar voru tónskáldin upphaf-
lega í þessu félagi og stóðu að stofn-
un þess. Síðar var tónskáldafélagið
stofnað og það er líka aðili að BIL,
en það eru ennþá tónskáld í Félagi
íslenskra tónlistarmanna, se_m einn-
ig eru túlkandi listamenn. í fyrstu
stjórninni voru til dæmis tvö tón-
skáld.
í sambandi við tilgang og mark-
mið félagsins, þá stendur í stofn-
samningi að það sé stofnað til að
góð tónlist megi dafna á íslandi og
til að stjórnvöld hafi einhvern til
að ráðgast við um málefni tónlist-
ar. Það hefur verið mikií bjartsýni
að halda að stjórnvöld ætíuðu að
spyija einhvern ráða — en þetta
voru tvær frumforsendurnar."
Nú er þetta ekki stéttarfélag,
hvert er starfssvið félagsins?
„Starfssvið félagsins hefur
kannski breyst eitthvað í gegnum
árin. Þetta verður til sem lista-
mannafélag, en ekki hagsmunafé-
lag eða verkalýðsfélag, með þann
tilgang að efla tónlistarlíf á ís-
landi, en hefur síðan þróast meir
og meir yfir í að vera hagsmunafé-
lag, sem gerir samninga við ýmsa
aðiía, eins og Ríkisútvarpið og Sin-
fóníuhljómsveit íslands, en Sjón-
varpið neitar að semja beint við
okkur. Þannig að þetta verður allt-
af tvíþætt starfsemi; Vinna að
hagsmunum félaganna og við trú-
um því áð um leið vinnum við að
hagsmunum almennings. Við höf-
um gert töluvert af því að skipu-
leggja tónleika, utan Reykjavíkur
og í skólum — og þá alveg eins í
Reykjavík og úti á landi. Ég hef
mikinn áhuga á því að fara með
tónleika út úr þessum tónleikasölum
sem við höfum og fara hvert sem
er; í frystihúsin og verksmiðjurnar,
það er að fara með tónlistina til
fólksins, frekar en að biðja fólk allt-
af að koma uppáklætt á tónleika
til okkar.
Ríkið styrkir þessa starfsemi
okkar dálítið, sérstaklega með að
fara út á land, en það mætti gera
miklu meira til að efla listdreifingu,
svo_ maður noti fremur vont orð.
Á hveiju ári eru nokkrir tugir
tónleika úti um landið, sem verða
til með þeim hætti að félagarnir
fara á staðina, halda námskeið í
tónlistarskólum, spila síðan kannski
á elliheimili eða sjúkrahúsi staðar-
ins og halda opinbera tónleika um
kvöldið.
Þetta hljómar kannski eins og
trúboðsstarf, en við trúum því að
fólk hafi þörf fyrir góða tónlist
hvar sem er á landinu."
Baráttan fyrir tónlistarhúsi
En nú hefur tónlistarlífið hér eflst
til muna síðustu árin og einhver af
markmiðum ykkar hljóta að hafa
unnist. Hafa einhver ný komið 'í
staðinn?
„Já, vissulega. Það er þessi
óþreytandi barátta fyrir tónlistar-
húsi. Ég veit ekki hvort þess mis-
skilnings gæti hér, að þegar tón-
listarhús rís_í Reykjavík verði allir
tónleikar á íslandi haldnir þar.
Auðvitað verður það ekki þannig.
Ef okkur hinsvegar tekst að glæða
verulega aðsókn að tónleikum er
víst, að það hús verður hægt að
fylla kvöld eftir kvöld.
Það sem einkum hefur breyst frá
því félagið var stofnað er hversu
margir aðilar standa fyrir tónleikum
og skipuleggja þá í dag. Hér áður
fyrr var aldrei neinn beðinn um að
koma að spila hér og þar, en í dag
er orðið töluvert um að ýmsar stofn-
anir skipuleggi tónleika, þótt ekki
geti allir borgað listamönnunum
fyrir vinnuna, til dæmis kirkjur,
félagasamtök, Menningarmiðstöðin
í Gerðubergi og Listasafn Sigur-
jóns. Enda hefur félögunum fjölgað
til muna. Það voru aðeins þrettán
manns sem stóðu að stofnuninni,
en í dag eru félagarnir 74. Við
höfum reynt að passa að vaxa okk-
ar eigin félagsmönnum ekki yfir
höfuð og saga félagsins er raunar
saga þeirra einstaklinga sem hafa
rekið það. Að sitja í stjórn þess er
í rauninni þegnskylduvinna, sem
félagamir skipta bróðurlega á milli
sín. Það er engin atvinnumennska
í kringum það.“
Er þetta hugsjónafélag? '
„Það má kannski fremur segja
að þetta sé félag sem vill fram-
kvæma. Það er mjög dæmigert fyr-
ir félagið að við höldum upp á af-
mælið með stórum tónleikum í dag,
þar sem allir tónlistarmennirnir
gefa vinnu sína og ágóðinn rennur
beint í Samtök um byggingu tónlist-
arhúss. Og ég held ég megi fullyrða
að aldrei áður hefur komið fram á
einum tónleikum hér eins stór hóp-
ur af góðum listamönnum.
Tilgangurinn er auðvitað fyrst
og fremst að vekja athygli á því
hversu margir góðir tónlistarmenn
eru á Islandi, þótt ekki komi nema
brot af þeim fram á tónleikunum.
Þessir tónleikar eru dæmigerðir
fyrir þá baráttuaðferð sem við not-
um; hinajákvæðu aðferð. Tónlistar-
menn eru alltaf að gefa vinnu sína
í þágu einhvers verkefnis og því
þótti þeim sjálfsagt að gefa vinnu
sína í dag í þágu tónlistarhúss. Við
teljum okkur afar illa stödd hvað
húsnæðismál varðar. Hér þarf að
koma upp topp vinnuaðstöðu þar
sem við eigum heima og erum ekki
háðir einhveijum öðrum.
Ég vil líka benda á að aðalstarf
okkar félagsmanna fram til þessa
hefur ekki ekki verið tónleikahald,
heldur kennsla. Nú eru að koma
fram íslenskir tónlistarmenn sem
verða fyrst og fremst spilarar —
hjá því verður ekki komist.
Það má halda margar ræður um
hversu margir íslenskir tónlistar-
menn eru starfandi erlendis. Hlut-
fallið er miklu hærra en í nokkurri
annarri atvinnugrein, en ég tek ein-
ungis sem dæmi að fimm íslenskir
lágfiðluleikarar eru starfandi er-
lendis á meðan hér vantar lágfiðlu-
leikara í Sinfóníuhljómsveit íslands.
Eins og starfsaðstaðan er hér er
það fáum freisting að koma heim
og það þyrfti að gera miklu meira
til að gera fólki kleift að starfa hér
heima — þótt eðlilegt sé að menn
reyni að hasla sér völl erlendis. En
til þess þyrfti að stækka Sinfóníu-
hljómsveit íslands og gera fólki
kleift að halda tónleika og fá greitt
fyrir þá.
Ég get líka nefnt sem dæmi um
árangurinn af starfi íslenskra tón-
listarmanna síðustu áratugina, að
um daginn var ég á afmælistónleik-
um Sinfóníuhljómsveitar íslands og
ég hef aldrei heyrt sveitina leika
eins vel. En hún hafði verið stækk-
uð og á tónleikunum léku margir
ungir hljóðfæraleikarar með, sem
jafnvel eru enn í námi hér. Þetta
er gríðarlega gott tónlistarfólk, sem
komið er með þjálfun í svona flutn-
ingi og það er ekki síst vegna Sin-
fóníuhljómsveitar æskunnar, sem
hefur haft mikil og jákvæð áhrif á
tónlist framtíðarinnar hér.
Það er kannski mál að þessari
upptalningu á dæmum linni, en ég
held að það sé ljóst að hér hefur
verið lögð mikil vinna í uppbygg-
ingu og í dag viljum við í Félagi
íslenskra tónlistarmanna benda á
þessa rosalegu grósku og spyija
hvort ekki sé kominn tími til að
gera eitthvað fyrir tónlistina.,,
SSV
Rætt vid Paul
Zukofsky
stjórnanda
Sinfóníuhljóm-
sveitar
æskunnar
Morgunblaðið/Þorkell
Vel ekki verk sem
nemendurnir þekkja
Sinfóníuhljómsveit æskunnar þarf varla að kynna fyrir lesendum. Hún
hefúr haldið tónleika reglulega frá því hún var stofhuð 1. janúar 1985,
en næstu tónleikar hennar eru einmitt í Háskólabíói í dag, kl. 14. Á
efhisskránni eru Gosbrunnar Rómaborgar eftir Respighi og Plánet-
urnar eftir Holst.
Tónleikar Sinfóníuhljómsveitar æskunnar hafa jafnan vakið athygli,
ekki síst fyrir þær sakir að stjórnandi hennar, Paul Zukofsky, hefur
þótt tefla nokkuð djarft í vali sínu á verkefnum fyrir hina ungu hljóð-
færaleikara. En þær raddir sem talið hafi verkeftiin of erfið ættu nú
að vera hljóðnaðar, þar sem hljómsveitin, undir stjórn Zukofskys, hef-
ur fyrir Iöngu sannað að ekkert þeirra verka sem hún hefur flutt hing-
að til hefur reynst henni ofViða. Enda segir Zukofsky að það geti ekki
verið að verk sem hljómsveitin geti flutt séu henni of erfið.
En hefur Sinfóníuhljómsveit
æskunnar tekið einhverjum
framförum á þeim fimm
árum sem hún hefur starfað, og ef
svo er, hveijar eru þær? Spurningin
er lögð fyrir stjórnandann Paul Zu-
kofsky.
„Ég tel að hljómsveitin hafa tekið
framförum. En þú verður samt að
gera þér grein fyrir því að þetta er
hljómsveit æskufólks, sem þýðir að
það er mikil hreyfing á fólki í hljóm-
sveitinni. Margir þeirra sem voru
með þegar hún byijaði eru það ekki
lengur og líklega er óhætt að segja
að helmingur hljóðfæraleikaranna
sem voru með á fyrstu tónleikunum
séu ekki með hljómsveitinni í dag.
Það er því ekki rétt að tala um fram-
farir á sama hátt og rætt er um fram-
farir hjá hljómsveitinni hinum megin
við götuna þar sem alltaf er verið
að vinna með sama fólkinu,“ segir
Zukofsky og á við Sinfóníuhljóm-
sveit íslands sem æfir í Háskólabíói,
en Sinfóníuhljómsveit æskunnar hef-
ur í gegnum árin fengið að nota
Hagaskóla sem æfingahúsnæði og
þar fer samtal okkar fram. „Ef aftur
á móti er rætt um framfarir í þeim
skilningi að við getum haldið áfram
að takast á við sífellt djarfari verk-
efni, þá hefur hljómsveitin vissulega
tekið framförum. Þessi hljómsveit
hefði til að mynda ekki getað leikið
Pelleas eftir Schönberg fyrir fimm
árum (verk flutt á síðustu tónleikum
hljómsveitarinnar í janúar síðstliðn-
um; innskot blm.) svo vissulega hefur
orðið ákveðin tónlistarleg þróun. Það
er hægt að treysta þeim hljóðfæra-
leikurum sem hafa verið í hljómsveit-
inni frá upphafi, eða í fimm ár —
og hinir eru auðvitað í stöðugri þjálf-
un — þannig að núna er auðveldara
að taka skref fram á við og fást við
aðra hluti en hægt var í byijun."
Eins og áður sagði er Zukofsky
ekki sammála því að þau verkefni
sem hann hefur látið hljómsveitina
spreyta sig á „of“ erfið. „Ef maður
vill að fólk nái að vaxa og þroskast
sem tónlistarmenn, ef maður vill að
það komist að því hvað það þýðir
að vera tónlistarmaður, þá lætur
maður það ekki fá sömu verkefnin
og það þegar þekkir og veit hvernig
á spila. Þannig nær maður aldrei
neinum árangri. Það er ekki mennt-
un. Og ef gagnrýnendum og áheyr-
endum hefur fundist hljómsveitin
leika verkin nógu vel á tónleikum
þá er þau ekki of erfið.“
Það hefur margoft komið fram í
greinum og viðtölum um Sinfóníu-
hljómsveit æskunnar, hve mikilvægt
það er fyrir tónlistarnemendur að fá
að leika í hljómsveit, ekki síst ef
stefnt er að atvinnumennsku. Hljóm-
sveitin hlýtur því að gegna mikil-
vægu uppeldislilutverki sem án efa
á eftir að hafa áhrif á tónlistarlíf í
landinu. Sinfóníuhljómsveit æskunn-
ar hefur reyndar þegar haft áhrif á
tónlistarlífið, eins og Zukofsky bend-
ir réttilega á. „Við höfum leikið alls- •
konar verk sem ekki hafa verið leik-
in héi' á landi áður og byijuðum
reyndar á því á Zukofsky-námskeið-
unum sem voru haldin hér áður en
Sinfóníuhljórnsveit æskunnar var
stofnuð. Meðlimir úr Sinfóníuhljóm-
sveit íslands voru kennarar á þessum
námskeiðum og flestir þeir sem
kenna hljóðfæraleikurunum í Sin-
fóníuhljómsveit æskunnar á æfingat-
ímanum eru einnig úr þeirri hljóm-
sveit. Þá hafa hljóðfæraleikarar úr
okkai' hljómsveit verið varamenn í
Sinfóníuhljómsveit íslands og leikið
með henni þegar flutt eru stærri
verk. Ég sé því ekki hvernig Sin-
fóníuhljómsveit æskunnar ætti ekki
að hafa áhrif á tónlistarlífið á ís-
landi.“
Forseti íslands, frú Vigdís Finn-
bogadóttir, aflienti Paul Zukofsky
fálkaorðuna síðastliðinn þriðjudag
fyrir störf að tónlistar- og menning-
armálum og það telur hann vera
merki þess að Sinfóníuhljómsveit
æskunnar njóti meiri skilnings nú
en á alira fyrstu starfsárunum.
„Hljómsveitin er nú fastur liður á
ijárlögum ríkis og borgar, en þó er
staða hennar ótrygg. Því þó þeim
hafi fjölgað sem trúa því að hljóm-
sveitin hafi gert, og geti gert, góða
hluti, eru þeir til sem ekki kunna að
meta það sem hún gæti gert og þess
vegna býr hún ekki við það öryggi
varðandi framtíðina sem hún ætti
að búa. En ég trúi því að það eigi
eftir að breytast." MEO
Það er banvænt
að vera fórnarlamb
STUNDUM dönsum við línudans á fjarstæðukenndan hátt. Svo
göngum við í skóginn til að sjá ekki trén og þar er kona í gulum
kjól, sem teygir sig eins í súlumynd út í eilífðina — en ógnin er
skammt undan, eins og í öllum góðum ævintýrum; skrímslið gnæfir
yfir söguna og bíður þess að bráðin taki eitt vitlaust spor. Utan um
skóginn Iiggur endalaus auðnin; svartur sandur sem rís í hæðir og
byrgir útsýnið. Og hvert skal þá halda? Konan í gula kjólnum óttast
þó ekki, vonin er hennar og hún trúir á ljósið.
Þegar ævintýrinu lýkur, liggur dýrið í fangi konunnar, en kemst
ekki inn í hringinnn sem hangir um háls hennar.
Það er skammt öfganna á milli í samskiptum manns og náttúru;
um leið og þau renna saman í eitt, eru þau aðskilin að eilífú. Náttúr-
an ógnar manninum og maðurinn náttúrunni. Sjónarspilið færist til
og átökin eru milli manns og konu, sem óaðskiljanleg og ósamræman-
leg leita sátta — til þess eins að mistakast. Ævintýrin gera ráð fyrir
því að hin sterku, andstæðu öfl hafi sigur á víxl — I því felst spenn-
an, en að lokum sigrar hið góða.
Ævintýrið í myndum Margrétar Zóphóníasdóttur, sem opnar í dag
sýningu í Ásmundarsal, tekur þó ekki enda, nema eitt augnablik, til
að rýma til fyrir nýju ævintýri.
Sýningin í Ásmundarsal er
fyrsta einkasýning
Margrétar. Hún er Reyk-
víkingur, fáedd 1953, og stundaði
nám við Myndlista- og handíða-
skóla íslands frá 1975 til 1977.
Eftir það hélt hún til Kaupmanna-
hafnar og nam við „Skolen for
Brugskunst frá 1977 til 1981. Frá
þeim tíma hefur hún ýmist búið á
Islandi, eða Danmörku, og stundað
hlutakennslu við Myndlista- og
handíðaskóla íslands og þreifað
sig áfram í myndlistinni.
Þegar Margrét kom heim frá
námi, hafði hún í fórum sínum
silkiþrykksmyndir, sem hún hafði
unnið í Kaupmannahöfn, og vöktu
þær mikla athygli, vegna þess hve
Spjallað við
Margréti
Zóphónías-
dóttur, sem
opnar
málverka-
sýningui
Ásmundar-
sal í dag
myndefnið var afgerandi: Margar
myndana byggðust upp á því að
konan sat umkomu- og varnariaus
í myndfletinum, en yfir henni
gnæfði karlmaðurinn, með horn
og hala, í árásarstöðu og árásar-
ham.
Þegar ég rifja þessar myndir
upp, brosir Margrét og segir: „Á
þessum tíma, kringum 1980,
myndaðist mjög sterk kvenna-
hreyfing í Jónshúsi í Kaupmanna-
höfn og kvennabarátta var mjög
ofarlega á baugi í Danmörku.
Þetta ár efndu íslenskar konur í
Kaupmannahöfn til feministasýn-
ingar í Jónshúsi.
Auðvitað var ég fyrir áhrifum
frá því sem efst var á baugi í
kvennabaráttunni á þessum tíma.
... ja, var ekki karlmaðurinn
höfuðandstæðingurinn á þessum
tíma? Hið karllega var summan
af allri kúgun og bælingu konunn-
ar og svo framvegis. Þetta var
skemmtilegur tími, sem leið auð-
vitað eins og aðrir tímar. Þegar
mesti móðurinn rennur af manni,
fer maður að vinna úr þessum
áhrifum og fer"að leita sátta.“
Og nú er konan í myndverkum
þínum ekki lengur þolandi — hún
tekur á móti, berst fyrir lífi sínu,
sigrar stundum, stundum ekki, en
hún er gerandi í átökunum. Og
hún hefur myndað tengsl.
„Auðvitað. Annars væri hún
örugglega löngu dauð og þessi
sýning væri ekki haldin. Það er
banvænt að vera fórnarlamb.“
Nú ertu með verk máluð í akrýl
á þessari sýningu og bæði litanotk-
un og myndefni er mjög ólíkt því
sem var í silkiþrykkinu fyrir tíu
árum hjá þér. Hvar liggur leiðin
að akrýlmálverkinu?
„Þegar ég kom heim frá námi
hafði ég ekki lengur aðgang að
pressu til að þrykkja og ég fór að
vinna við dúkristur og síðar tré-
ristur. En ég hékk dálítið í lausu
lofti á þessum árum. Ég er haldin
einhverri óseðjandi forvitni. Ég er
forvitin um menn og málefni, en
þó mest forvitin um myndlistina.
Ég þarf að eyða miklum tíma í
að athuga hvernig hlutirnir virka
og hvað hægt er að gera við þá,“
segir Margrét og bendir á éina af
myndunum á sýningunni, sem er
trérista máluð með akiýllitum.
„Ég þarf alltaf að vera að athuga
hvernig og hvort ég get yfirfært
tækni og blandað hlutum saman.
Þó, óneitanlega taki allar svona
tilraunir langan tíma, er ég fegin
að vera ekki hrædd við að prófa
mig áfram. Það er eins með litina.
Ég er óskaplega forvitin að sjá
hvað hægt er að gera með þá,
sérstaklega að stíga yfir bann-
mörkin og athuga hvort það geng-
ur upp.“
En efu ekki viss „tabú“ í notkun
lita?
„Ha, jú, jú, en það er ekki endi-
lega víst að þau henti mér.
Ef maður er hræddur við að
nota litina, verður aldrei neitt úr
neinu. En ef maður prófar sig
áfram, hlýtur að koma eitthvað
út úr því á endanum. Það er líka
hægt að segja — þetta má og
þetta má ekki — en ég held að
allir myndlistarmenn þurfi í raun- *
inni að byija á byijuninni og læra
af eigin reynslu, bæði mistökum
og sigrum.“
SSV