Morgunblaðið - 17.03.1990, Qupperneq 4

4 B
) H r-iiis £c etimu; i j ' jjrb't-1^! t’ifu:
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. MARZ 1990
.lir. ;1 i
TT
Kobra á Kjarvalsstöðum:
Regla í firjálsri mótun
Myndlist
Bragi Asgeirsson
Þessar vikumar getur að líta
óvenjulega sýningu í Vestursai
Kjarvalsstaða, sem eru myndir úr
einkasafni Riis í Osló og að megin-
hluta eftir Kobra-listamenn, og
stendur hún til 25. marz,
Varla ætti að þurfa að kynna
þennan listhóp ítarlega hér né þau
stefnumörk sem hann aðhylltist,
því að það hefur verið gert svo oft
á umliðnum árum. En eftir að hafa
orðið vitni að myndlistarvizkunni,
sem haldið er að íslenzkri skóla-
æsku í skólakerfi landsins, sam-
kvæmt spumingakeppni í sjón-
varpi, kallar þó skyldan og skal
því gert í megindráttum.
Lakara er svo, að það sem ritað
hefur verið um sýninguna einkenn-
ist af nokkurri fáfræði um norræna
list, eðli listastefnunnar og mis-
skilningi á hlutverki og eðli mál-
verksins.
Arið 1948 fengu Reykvíkingar
að kynnast mörgum fmmhetjum
nýrra viðhorfa, sem þá sýndu í
Listamannaskálanum gamla við
Kirkjustræti, eða þeim hluta list-
hópsins, sem kom frá Danmörku.
Það voru fulltrúar Helhesten og
hinna svokölluðu Höst-sýninga, fé-
lagar Svavars Guðnasonar, sem hér
vom á ferð, og hafði sýningin mik-
il áhrif á yngri kynslóð listamanna
á þeim ámm og naut að auki skiln-
ings margra hinna eldri.
Sýning þessara umdeildu braut-
ryðjenda sjálfsprottinnar skyn-
rænnar tjáningar í málverki hlaut.
hér merkilega góðar viðtökur og
munu nokkrar myndanna jafnvel
hafa selst,_ sem segir nokkuð um
opinn hug íslendinga tii máiaralist-
arinnar, því að sala á slíkri m_ nd-
list var fátíð á þeim áram.
En það hefði þó verið enn far-
sælla, ef mun fleiri myndir hefðu
gengið út, því að eigendurnir hefðu
þá fengið einhvetja hæstu vexti upp
í hendurnar, sem'þekkst hafa'í
íslenzkri sögu, þ.e. ef litið er ái.
málverk sem verðbréf eða fasteign.
Þá mun hafa verið ágæt aðsókn
að sýningunni allan tímann, a.m.k.
eftir því sem hér tíðkaðist um list-
sýningat- á þeim ámm.
En fyrr hafði Svavar sjálfur
kynnt hin nýju viðhorf með sýningu
í Listamannaskálanum, sem hann
opnaði hinn 18. ágúst 1945, þá
nýkominn frá Danmörku, þar sem
hann hafði dvalist öll stríðsárin.
Vakti sú sýning óskipta athygli
listamanna og almennings enda
mikið nýjabmm í höfuðborginni.
Þessi þáttur evrópskrar listhefð-
ar var þannig fljótur að nátii okk-
ar og átti Svavar mestan heiður
að því, þótt aðrir væm þá þegar
farnir að ástunda ýmsar tilraunir
á vettvangi framsækinna núlista.
Málaramir sem í hiut áttu, voru
undir áhrifum víða að, t.d. málverk-
um Picassos á áratuginum fyrir
stríð svo og hinum hreina og mynd-
ræna súrrealisma, eins og hann
kemur fram hjá Miro, svo og list
barna og frumstæðra þjóða.
Það er hins vegar ákaflega langt
frá því, að slík list sé formlaus og
raunar álitamál, hvort nokkuð geti
verið alveg formlaust, sem gert er
innan hins afmarkaða fernings,
sem gerandinn málar á hveiju
sinni.
í listasögunni er gerður skýr
greinarmunur á Cobra-listamönn-
um og hinum svonefndu „infor-
mei“-listamönnum, en hann felst
mest í því, að Cobra var listhópur,
er starfaði frá 1948-52, en „l’infor-
mel“ er einungis heiti á vinnu-
brögðum og tjáningarhætti, er var
og er iðkaður á ýmsan hátt af
fjölda listamanna.
Franski gagnrýnandinn nafntog-
aði Michel Tapié vildi skilgreina
strauma núlistar og gekkst fyrir
sýningu á hreinni óhlutlægri sál-
rænni list í Galerie Dausset í marz-
mánuði árið 1951 er hlaut nafnið
„Véhémences confrontées" (sam-
prófaður ofsi). Hann safnaði saman
jafn frábrugðnum listamönnum
eins og Jackson Pollock, Wiliem
de Kooning, Hans Hartung, Georg-
es Mathieau og Jean-Paul Riopelle.
Hér var um gerólíka listamenn
að ræða og skýrist enn betur er
litið er til þess, að er nafnið „infor-
mel“ kom fyrst fram sem sérheiti
í september sama ár, var það í
sambandi við sýningu, er hinn sami
Miehel Tapié stóð fyrir í Galerie
Facchetti og nefndist „Signifiants
de lTnformel" (einkenni hins
óformlega). í henni tóku þátt,
ásamt fyrrnefndum Mathieau og
Riopelle, málarar eins og Jean
Fautrier, Jean Dubuffet, Henri
Michaux og Jaroslav Serpan.
Hér var m.a. um að ræða að
vekja athygli á vinnubrögðum í
málaralist, þar sem formið verður
eftt með býggingu málverksins,
form'og bygging sameinast í eina
heild.
Tapié gaf svo út rit árið eftir,
sem hann nefndi „Öðruvísi list“ (Un
art autre), þar sem hann skilgrein-
ir „informel" list á fræðilegum
grundvelli og frægt varð, enda
hefur það gengið inn í listasöguna
og þess getið í uppsláttarbókum
um myndlistir.
Það má að vísu þýða orðið l’In-
formel sem formleysi, en við það
var alls ekki átt, heldur skírskotað
til þess, að formin séu ftjáls og
óformleg, þ.e. regla í fijálsri mótun.
Hér var sem sé komin iist, sem
var andstæð allri afmarkaðri reglu-
festu eins og kemur fram í hreinni
strangflatalist og allri þeirri list,
sem krefst yfirlegu og íhugunar.
Hins vegar kröfðust þessi nýju
vinnubrögð mjög ríkrar tilfinningar
og næmi í útfærslu myndverkanna
ekki síður en t.d. kalligrafían, sem
einnig var stuðst við, en þrettán
ár tekur að verða meistari í kalli-
grafíu, ef menn verða það þá nokk-
urn tíma.
Sumir fmmkvöðlar hinna fijálsu
vinnubragða höfðu þá þegar haslað
sér völl sem frábærir málarar á
hlutlægum grundvelli svo sem Jean
Fautrier og framtíðin blasti við
honum á því sviði, er hann stokk-
aði upp spilin.
Þetta var þannig þaulhugsuð
list, sem átti sér rætur og bak-
grunn djúpt aftur í fortíðinni, sem
lagði svo ríka áherslu á hið skyn-
ræna, innri íhugun og heimspekina
á bak við gerðir mannanna, ekki
einungis köld vísindi og reikni-
stokkinn.
Upphaf hinna frjálslegu vinnu-
bragða nær öðru fremur til áratug-
arins fyrir stríð, svo og stríðsár-
anna, eins og sjá má á elstu mál-
verkunum á sýningunni. Cobra-
listhópurinn samanstóð af fram-
sæknum listamönnum með svipuð
viðhorf frá Kaupmannahöfn, Amst-
erdam og Brassel, sem störfuðu
og sýndu saman í nokkur ár.
Listamennirnir kynntu sig fyrst
með sýningu, sem opnaði í París
8. nóvember 1948 undir kjörorðinu
„Centre international de doku-
mentation sur l’art d’avant garde“,
en fyrsta stóra sýningin sem aflaði
listhópnum frægðar var hin mikla
sýning í Borgariistasafninu í Amst-
erdam ári seinna og var skilgreind
sem fyrsta alþjóðlega sýning til-
raunalista. Sýningin vakti mikla
athygli og hneyksli. Næsta stóra
sýningin, er markaði um leið enda-
lok listhópsins, var haldin í lok
ársins 1951 í Höli listarinnar í
Liittig, Belgíu. Meðal þátttakend-
anna vom ýmsir vinir listamann-
anna svo sem Joan Miro og Al-
berto Giacometti og það gefur
augaleið hveija þeir töldu samheija
sína og hvert þeir sóttu áhrif.
Fleiri urðu sameiginlegar stór-
sýningar Cobra-listhópsins ekki og
hann leið fljótlega undir lok.
Ætti maður svo ao skilgreina
mismuninn á hreinni strangflatalist
(geometríu) og „informel“-vinnu-
brögðum, væri hægast að bera
saman gæsaganginn og t.d. fijáls-
an dans eins og tangó. Hér sjá all-
ir mikinn mun, en samt sem áður
býr tangó yfir ströngum reglum.
Menn geta að sjálfsögðu dansað
tangó illa og klaufalega, og þá
verður hann að sjálfsögðu form-
laus. En það formleysi er síst af
öllu það sem átt er við með heitinu
„lTnformel".
Því nær engri átt að gefa slíkri
list, sem til sýnis er á Kjarvalsstöð-
um þessa dagana, nafnið „form-
leysismálverk" og verður að teljast
til meiri háttar slysa, enda vekur
það upp margan misskilning og er
Pierre Alechinsky: Norðrið, 1960-61.
að mínu mati skólabókardæmi um
það hvemig ekki eigi að þýða út-
lenzkt orð og hugtak á íslenzku.
Það er umhugsunarefni, hve við
íslendingar tókum seint við okkur
varðandi rannsóknir á þessum
vinnubrögðum og hér voru menn,
er unnu leynt og ljóst á móti list
í fijálsri mótun, eins og að hér
væri um höfuðóvin strangflatalist-
arinnar að ræða. En það var ekki
rétt svo sem fram kemur, og lá
mikill misskilningur að baki þeirri
trú að hér væri um sérstaka lista-
stefnu að ræða, en það kemur mér
mjþg á óvart, að þessi misskilning-
ur skuli vera til ennþá og jafnvel
að ’því er virðist meðal þeirra, er
bera fræðititla í myndlist.
Margir „informelistar" vildu
álíta list sína hið hreina málverk
sem styddist ekki við nein þekkjan-
leg fyrirbæri í náttúrinni. Þeir skil-
greindu þetta þannig: „Óraunveru-
leiki hins „informela" tjáir alls ekk-
ert“. En þessari skilgreíningu var
sjálfur Jean Fautrier, er telst ótví-
rætt einn af upphafsmönnum
myndhugsunarinnar fullkomlega
andstæður, hafnaði henni algjör-
lega og afgreiddi hiklaust með
þessum orðum: „Engin listgrein er
fær um að miðla, ef hún er ekki
hluti þess raunveruleika, sem hún
hrærist í.“
Hér hitti hann fullkomlega í
mark.
Sá maður, sem greinilega hefur
unnið í anda þessara vinnubragða
hérlendis og allt frá árinu 1958,
mun tvímælalaust vera Kristján
Davíðsson.
í gamla daga þurftu menn á
híbýlunum að halda og öllum þeim
lögmálum og útreikningum, sem
liggja að baki því að teikna hús,
en menn þurftu einfaldlega einnig
á kalligrafíunni að halda og dansin-
um og þeim jarðmögnum og fyrir-
bæmm lífsins, sem hreyfa við
kenndum manna.
Óneitanlega verðut- margt ijós-
ara um furðuleg skrif og merkileg-
an skilning á list þeirra, er vinna
í málverki hér á landi og vilja þjóna
menntun sinni, upplagi og þörf til
tjáningar í íslenzku umhverfi. En
það er önnur saga.
Sýning mynda úr stórmerkilegu
safni þeirra hjóna Inger og Andre-
as Riis í Osló í vestri sal Kjarvals-
staða gaf þannig fyrst og fremst
tilefni til að koma að dálítilli skil-
greiningu á eðli og bakgrunni Co-
bra-listamannanna svo og vinnu-
bragðanna, er liggja til grundvallar
heitinu „L’Informel".
• Þetta samsafn er einungis hluti
safnsins og vantar hér margar
mjög góðar myndir, svo sem fram
kemur í sýningarskrá safneignar-
innar, sem til sölu er á Kjarvals-
stöðum. En það verður ekki á allt
kosið, og ekki veit ég, hvað til
grundvallar kom við val einmitt
þessara mynda, og skal því ekki
fett fingur út í það.
Á sýningunni er þó margt stórat-
hyglisverðra mynda, en í heild virk-
ar hún nokkuð opin í upphengingu,
og það skortir nokkuð á, að sá inni-
leiki sé í kringum sum verkanna,
sem þarf til að þau njóti sín tii
fulls. Stóra myndin eftir Asger
Jorn, er blasir við gestinum er inn
er komið, er algjör perla, svo og
bláa mynd Aiechynsky’s, og má til
gamans geta að slíkar myndir fara
á ca. 20 milljónir á uppboðum í
dag. Þá er mynd Lucino Fontana
afskaplega falleg, en frægð þessa
listamanns virðist aukast með
hveiju ári.
En ég vil nefna sem fæst nöfn,
því að þetta er ekki listrýni í sjálfu
sér, einungis kmfning stílbragða
og kynningarskrif.
Listunnendur mega ekki láta
þessa sýningu fram hjá sér fara
né heidur þeir, sem meta listaverk
eftir verðbréfagildi þeirra, en þeim
virðist fara mjög fjölgandi, á meðan
þeim, sem kaupa samkvæmt hjart-
anu, fer fækkandi.
En hvemig stendur á því, að
aðsókn er ekki meiri ájafn einstæð-
an og merkan listviðburð, sem fólk
myndi hvarvetna fjölmenna á?
Eitthvað hlýtur að vera að, og
ekki bæta hér upp lítt uppörvandi
skrif því líkust, sem að slík list sé
árás á þá persónulega og þeirra
tillærðu og aðfengnu listrænu trú-
arbrögð.
En hvað um það, sá sem telur
sig hafa vit á málaralist og hjarta
fyrír henni, ætti að skunda rakleið-
is á Kjarvalsstaði.
Píanóleikarinn og
raunveruleikinn
Valgeróur Andrésdóttir píanóleikari í
Hafnarborg
Næstkomandi mánudag, 19. mars, heldur ungur píanóleikari, Val-
gerður Andrésdóttir, sína fyrstu einleikstónleika í Hafnarborg, menn-
ingarmiðstöð Hafnar^arðárbæjar. Valgerður, sem er fædd og uppal-
in í Hafnarfírði, hóf pianónám sitt í Tónlistarskóla Hafnarfjarðar
árið 1971, þá sjö ára gömul, en lauk einleikaraprófi frá Tónlistar-
skóla Reykjávíkur árið 1985. Sama ár hélt hún til Berlínar í fram-
haldsnám við Listaháskólann þar í borg, Hochschiile der Kiinste, en
hún mun útskrifast þaðan í vor.
Valgerður segist munu verða
fegin að flytja heim þegar
náminu iýkur. Henni finnst hávaðinn
og þrengslin í Berlín vera lítt eftir-
sóknarvert, ekki síst nú eftir fall
múrsins. Annars hefur námið átt hug
hennar allan þennan tíma í Berlín
og hún segist ekki vera ánægð nema
hún geti æft sig sex tíma á píanóið
á dag. Þannig fóm fréttir af falli
múrsins framhjá henni og hún vissi
ekki um það fyrr en daginn eftir.
Morgunblaðið/Bjami
Valgerður Andrésdóttir
Valgerður segir þetta ekki óeðlilegt,
þar sem. píanóleikarar lifi alltaf í
vissri einangmn, en það sé þeim eig-
inlega nauðsynlegt. „Maður verður
líka að einangra sig, allavega að
vissu marki. Eða það finnst mér að
minnsta kosti. Sjálfri finnst mér ég
hafa gott af því að þurfa að vera
• ein með sjálfri mér. Ætli ég sé bara
ekki einfari að eðlisfari,“ bætir hún
við.
Hún segist snemma hafa gert það
upp við sig að halda áfram í tónlist-
inni, en ætlaði þó ekki að vera í
. henni eingöngu heldur læra eitthvað
fleira. „Eg held ég hafi ætlað að
verða iæknir. En svo sá ég að það
er ekki hægt að sinna tónlistinni með
öðru starfi, því til að ná árangri verð-
ur maður að beina öllum kröftunum
í eina átt og gefa sig allan í það sem
maður er að fást við. Síðan verður
maður háður tónlistinni af því maður
er alltaf að uppgötva eitthvað nýtt,
sem gerir þetta meira spennandi. Það
opnast fyrir manni annar heimur,
enda er heimur tónlistarinnar annar
en raunvemleikinn. Ég held líka að
píanóleikarar lifi ekki alltaf raun-
vemlegu lífi.“
En þó svo píanóleikarar lifi
kannski stundum úr tengslum við
hversdaginn þá er ekki þar með sagt
að þeir lifi í draumaheimi, að minnsta
kosti virðist Valgerður standa með
báða fætur á jörðinni'hvað varðar
framtíðaráform. Hún segir að það
sé nauðsynlegt að vera raunsær og
þess vegna settist hún í kennaradeild
þegar hún hóf nám við Listaháskól-
ann. „Mér finnst gaman að kenna
en ég hef aðeins fengist við kennslu
hér heima og svo úti í Berlín í vet-
ur. Draumurinn er að kenna en hafa
jafnframt tíma fyrir sjálfan sig,“
segir hún.
Á efnisskrá á tónleikum Valgerðar
á mánudaginn, sem hefjast kl. 20.30,
er ensk svíta í g-moll eftir Bach,
Sónata í As-dúr op. 110 eftir Beetho-
ven og Sónata í fís-moll op. 11 eftir
Schumann.
MEO