Morgunblaðið - 14.10.1990, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. OKTÓBER 1990
C 13
Paul og hann veltu fyrir sér að
stofna hljómsveit og 1958 bættist í
hópinn George Harrison og sveitin
Johnny & the Moondogs var til. 1960
breyttu þeir nafninu í the Silver
Beatles og síðar the Beatles. Lennon
leit á tónlistina sem útrás fyrir sköp-
unarþörfina og hentuga leið til að
verða sjálfs sín herra. Um svipað
leyti kynnist hann Cynthiu Powell
og giftist henni 1962.
Hamslaus túlkun
Bítlarnir fóru til Hamborgar 1960
og aftur 1961 og unnu sér orð fyrir
hamslausa túlkyun sína á
frumstæðri rokktónlist. Þeir hösluðu
sér einnig völl í Liverpool, þar sem
þeir léku yfir 300 sinnum í
Cavern-kiúbbnum á tveimur árum.
Síðla árs sá Brian Epstein þá spila
og taldi þá á að gera sig að
umboðsmanni sveitarinnar. Hann
breytti ýmsu varðandi ímynd þeirra
og kom þeim á samning hjá EMI,
eftir að önnur fyrirtæki höfðu hafnað
sveitinni. Fyrsta smáskífan kom út
í október og fyrsta breiðskífan var
tekin upp á þrettán tímum í febrúar
1963. Um mitt það ár voru blöð far-
in að tala um „bítlaæði" í Bretlandi
og það æði átti eftir að ná til alls
heimsins.
John Lennon lýsti því síðan hvem-
ig hljómsveitin varð smám saman
fangi frægðarinnar og frá því að
vera hressir strákar á fyllðríi í Ham-
borg urðu þeir eftirlæti unglinga um
allan heim sem ekkert máttu gera
eða segja án þess að það væri blásið
upp í fjölmiðlum. Hann fann það
fljótt að hann var kominn í þá að-
stöðu sem hann ætlaði að forðast,
hann var umkringdur af fólki sem
sagði honum fyrir verkum beint eða
óbeint. 1964 sendi hann frá sér bók-
ina In His Own Write, þar sem hann
speglaði heiminn eins og hann sá
hann og dregur dár af fjölmörgu,
en þó skín í gegn að honum finnst
fátt fyndið við þá stöðu sem Bítlam-
ir eru í, eftir 'að hafa verið gleyptir
af alþjóðlegri fjölmiðla- og fjár-
plógsmaskínu. I bókinni A Spaniard
in the Works, sem út kom árið eftir
var höggvið í sama knémnn; undir
absúrd yfirborði texta og mynda
mátti greina sára óánægju og ein-
manaleika. Sama ár tóku Bítlarnir
við MBE-orðunni úr hendi drottning-
ar, en síðar sagðist John hafa ein-
göngu tekið við orðunni til að ýta
enn undir frægð Bítlanna. Hugsjóna-
maðurinn Lennon lét undan kaup-
sýslumanninum.
Hass og lýsergíð
1965 voru Lennon og McCartney
nánast hættir að semja saman lög,
þó öll lög þeirra væru sett á markað
undir nafninu Lennon/McCartney.
Tónlistarlega leituðu þeir í ólíkar
áttir, Lennon heillaðist af einfaldri
tónlist og tilfinningu, en McCartney
lagði meiri áherslu á yfirbragð og
hleðslu. Platan Rubber Soul markaði
að Bítlamir voru að þróast úr sak-
leysislegu unglingapoppi í alvarlegri
tónlistarmenn, og breytu hugmynd-
um manna um poppformið, sem fram
að því hafði verið nánast tóm froða.
Meðal þeirra sem þeir höfðu mikil
áhrif á var Bob Dylan, sem fór að
leika með rafhljómsveit eftir að hafa
heyrt í Bítlunum, en hann kynnti þá
einmitt fyrir marijuana, sem átti eft-
ir að hafa mikil áhrif á hljómsveitina
og tónlist hennar, ekki síður en lífs-
sýn fjölda ungmenna um heim allan.
Aðrir vímugjafar voru í hávegum
hafðir innan hljómsveitarinnar í takt
við trú ungmenna uppúr miðjum sjö-
unda áratugnum að hægt væri að
breyta heiminum með tónlist, ást,
lýsergíðsýru og hassi.
Lennon fannst aftur á móti að
Bítlarnir hafa gengið sér til húðar
sem unglingahljómsveit. Hann hafði
efasemdir um það sem hann var að
gera og fannst hann ekki koma því
til skila sem hann vildi. Pau McCart-
ney réð æ meiru í hljómsveitinni því
Lennon vissi ekki hvað hann vildi
gera og gerði því ekkert. Haustið
1966 lék Lennon í kvikmyndinni How
1 Won the War og þá þegar var
hann farinn að leita leiða til að
hætta í Bítlunum.
Yoko Ono
í árslok 1966 var Lennon kynntur
fyrir tilraunalistakonunni Yoko Ono.
Hún hafði unnið við myndlist og
ljóðagerð og tekið upp tilraunatónlist
með John Cage og Ornette Coleman.
John hreifst af Yoko og hún ekki
síður af honum.
Næsta plata Bítlanna, St. Pepp-
er’s Lonely Hearts Club Band var
byltingarkennd tæknilega og ruddi
nýjar brautir. Platan kom út snemma
árs 1967 og var einskonar bak-
grunnstónlist „sumars ástarinnar",
eins og sumarið ’67 var kallað.
Segja má að þá hafi bjartsýni ung-
menna um heim allan um betri heim
náð hámarki; sungið var um fijálsar
ástir og blóm, en skuggahliðin var
almennar hassreykingar og lýsergíð-
át. Fljótlega varð einnig hippahreyf-
ingin að iðnaði og hugsjónirnar sölu-
vara og tæki í höndum lýðskrumara.
Timburmennirnir voru því slæmir og
eru enn.
í ágúst 1967 lést Brian Epstein
vegna ofneyslu lyfja í Lundúnum,
en dauði hans hafði mikii áhrif á
Lennon, sem fannst rétt að Bítlarnir
hættu við svo búið. McCartney hélt
þó sveitinni saman og lagði á það
ríka áherslu að hún færi strax að
leggja grunn að nýju verki. Hann
hafði í huga kvikmynd sem gerast
myndi í hugarheimi hljómsveitar-
meðlima og fylgjenda þeirra á leið
eitthvað út í buskann í rútu. Hugar-
fóstur McCartneys fékk nafnið
Magical Mystery Tour og John lagði
lítið til málanna, enda var samvinnu
þeirra svo að segja lokið; þegar Mc-
Cartney var búinn að semja átta til
tíu lög kallaði hann á hina til að
taka upp plötu, sem skildi ekki mik-
ið eftir fyrir þá. Magical Mysteiy
Tour þótti hörmuleg mistök þegar
hún kom út, en í því ati gleymdist
tónlistin, sem var eðlilegt framhald
St. Pepper’s plötunnar og sem slík
fyrirtak, með lagasmíðar Lennons, I
Am the Walrus og Strawberry Fields
Forever sem hápunkta.
Yoko Ono varð æ snarari þáttur
í lífi Lennons og þegar Bítlarnir fóru
til Indlands í febrúar 1968 til að
læra íhugun og indverska dulspeki
hjá Maharishi, skrifaði hún honum
stöðugt súrrealísk bréf. Hann fékk
fljótt leið á kennimanninum, sem
honum fannst full veraldlegur og
bréfín frá Yoko sóttu á huga hans.
Hann hafði um tíma verið að safna
kjarki til að segja skilið við Cynthiu,
en þau höfðu eignast soninn Julian
snemma árs 1964. í maí lét hann
undan sjálfum sér og hringdi í Yoko
og bauð henni heim til sín að kvöld-
lagi. Þau eyddu nóttinni í að tala
saman og hlusta á tilraunaupptökur
sem Lennon hafði gert og tóku á
endanum upp tilraunatónlist, tal,
söng og ýmis hljóð, sem síðar komu
út sem platan Two Virgins. Sömu
nótt tók hann líka myndir af þeim
kviknöktum sem notaðar voru á
plötuumslagið, en platan kom út í
nóvember sama ár. Undirtitill plöt-
unnar var „Ófullgerð tónlist, fyrsti
hluti” en Lennon lýsti því síðar að
hugmyndin hafi verið að hlustandinn
gæti bætt við einhveiju frá eigin
bijósti og hver skapað það sem hann
helst vildi heyra. Platan vakti furðu
og hneykslan, ekki síst innan Bítl-
anna, því Lennon varð gjörsamlega
heillaður af Yoko og þau voruy óað-
skiljanleg. Hann lýsti því í viðtali
löngu síðar hvílík áhrif það hafi haft
á hann, töffara úr verkalýðsstétt, að
kynnast konu eins og Yoko sem
kærði sig kollótta um Bítlana og
Jónatan Garðarsson
útgáfustjóri.
■ Ég held að
áhrif Lennons
séu meiri og
djúptækari en
fólk gerir sér
grein fyrir fljótt
á litið, bæði sem
boðberi friðar og
sem tónlistar-
maður. Það er
gömul og ný aðferð að boða pólitík
og annan boðskap í söng og spili
og Lennon var syngjandi skáld líkt
og Dylan og svo margir aðrir. Mun-
urinn á Dylan og Lennon var hins-
vegar sá að þegar Lennon tókst
best upp var hann afskaplega ein-
faldur og hnitmiðaður þannig að
allir skildu hann. Þegar fram líður
held ég að menn eigi eftir að horfa
á hans framlag sem eitt það merk-
asta á þessari öld.
frægð þeirra og krafðist þess að
hann kæmi fram við hana sem jafn-
ingja. Paul McCartney var afbrýði-
samur og lagði fæð á oko, og Lenn-
on varð að gera upp við sig hvort
hann vildi vera giftur Bítlunum eða
Yoko og kaus Yoko.
„Hvítu plötuna" tvöföldu sem kom
út í nóvember 1968 var varla hægt
að kalla Bítlaplötu, því í raun var
hún samsafn laga sem Lennon, Mc-
Cartney Ringo og George Harrison
tóku upp hver í sínu lagi, en Ringo
hætti um tíma sem trymbill sveitar-
innar. John var óánægður með tón-
listina sem sveitin sendi frá sér, ekki
síður en þær skorður sem það að
vera í Bítlunum setti þeirri tilrauna-
tónlist sem hann langaði að fást við
með Yoko. Honum fannst lög eins
Ob-La-Di, Ob-La-Da ekki vera hæf
til að koma út sem Bítlalög og hann
hafði fengið nóg af yfirráðum Mc-
Cartneys.
McCartney fékk félaga sín í sveit-
inni til að gera lokatilraun til að
halda sveitinni saman og snemma
árs 1969 eyddu Bitlarnir nokkrum
dögum í hljóðveri til að taka upp
Sagt frá
John Lennon,
Ijóðskáldi,
lagasmið,
friðarsinna,
myndlistar-
manni og
bitli
tónlist, sem kvikmyndaðir voru jafn-
óðum. Yoko Ono var alltaf með Lenn-
on, sem gerði samstarfíð afar erfitt,
því McCartney þoldi hana ekki. Hún
tók þátt í nokkrum upptökum, sem
McCartney kom í veg fyrir að yrðu
notaðar. Eftir að hafa eytt ihörg-
hundruð tímum í upptökur lentu
böndin uppi á hillu, því enginn sveit-
armanna hafði geð í sér til að vinna
úr þeim plötu. (Þau komu síðar út
undir nafninu Let it Be.)
Blaðamannafundur í rúminu
Lennon og Yoko höfðu vaxandi
áhuga á að beita sér í baráttu fyrir
friði og betra mannlífi og kusu að
nota nýstárlega aðferðir. í mars
giftu þau sig í Gíbraltar og héldu
blaðamannafund í rúminu, þar sem
lýstu því að þau hygðust liggja í
rúminu í viku til að vekja fólk til
umhugsunar um frið. Þau helltu sér
úti viðtöl og gáfu endalaust út yfir-
lýsingar og Lennon fannst sem hann
hefði loks fundið tilgang með frægð-
inni. Þau gáfu uppí fiinmtán viðtöl
á dag og voru alltaf til í að taka á
móti ljósmyndurum og sjónvarps-
mönnum til að ná til sem flestra.
Umfjöllun blaða var gjarnan háðsk,
en Lennon sagði að sér væri sama
þó hlegið væri að þeim, það sem
skipti máli væri að þau og barátta
Bubbi Morthens
tónlistarmaður.
■ Lennon hafði
svo til engin pól-
itfsk áhrif sem
vara í dag. Hann
hafði mikil áhrif
á meðan á Víet-
namstríðinu
stóð, en eftir það
eru áhrif hans
engin. Menn
hafa gert mikið úr friðarbaráttu
hans, en það var bara tímabil sem
gekk yfir um leið og stríðinu lauk.
Sem tónlistarmaður eru áhrif hans
miklu meiri og tónlist hans á eftir
að halda nafni hans lifandi.
Ég á mjög erfitt með að kyngja
því að menn einblíni á hann sem
friðarsinna, aðdáun fólks á því er
bara tíska og snobb.
þeirra væri á allra vörum , „það
minnsta sem við Yoko getum gert
er að halda okkur í fyrirsögnum
blaða og skemmta fólki. Eg vil frek-
ar að það birtist myndir af okkur í
rúminu, en myndir af enn • einum
stjórnmálamanninum að þrýsta
hendur og brosa til fólks.“
Lennon og Yoko þótti rúmaðgerð-
imar heppnast það vel að þau ák-
váðu að fara til Bandaríkjanna og
taka upp þráðinn þar. John var þó
neitað um áritun, því hann hafði
verið dæmdur fyrir kannabismisferli
í Bretlandi. Þau fóru því til Kanada.
Þar tóku þau upp friðarsönginn Give
Peace a Chance, í rúminu á Hilton-
hótelinu í Toronto.
Lennon sagði í viðtali um árásir
fjölmiðla á þau Yoko vegna friðar-
baráttuaðferða þeirra: „Eg veit að
margt af því sem við Yoko gerðum
hefur virst kjánalegt. Ég sé samt
ekki eftir neinu og hví ætti ég að
gera það? ... Ég veit að margt af
því sem ég segi er einfalt og endur-
tekning þ, einhveiju sem ég hef sagt
áður, en það sem við höfum að
segja er einmitt mjög einfalt. Við
skömmumst okkar ekki fyrir það
hvað það er eirifalt. Við munum
halda áfram að endurtaka það þar
til einhver gerir eitthvað."
Endalok Bítlana
I ágúst komu Bítlarnir saman aft-
ur til að taka upp plötuna Abbey
Road. Að þeim upptökum loknum
sagði Lennon McCartney að hann
væri hættur í Bítlunum, en að þrá-
beiðni hans samþykkti hann að segja
ekki frá því opinberlega að svo
stöddu. Það var svo McCartney sem
lýsti því yfir að Bítlamir væru hætt-
ir um leið og hann sendi frá sér sína-
fyrstu sólóplötu árið eftir. í septem-
ber kom Lennon fram með hljóm-
sveit í fyrsta sinn og í október sendi
hljómsveit hans og Yoko, Plastic Ono
Band, frá sér smáskífuna Cold Turk-
ey, sem fjallar um fráhvarfseinkenni
af heróíni og ekki síst fráhvarfsein-
kenni Lennons eftir Bítlana, en félag-
ar hans lögðust gegn því að lagið
yrði á Bítlaplötu. I nóvember skiiaði
Lennon OBE-orðunni til að mótmæla
afskiptum Breta af Biafra-stríðinu
og afskiptaleysi í Víetnam-stríðinu.
Þau Yoko héldu enn þeim hætti að
gefa öllum sem vildu kost á viðtali,
en spenna vegna upplausnar Bítl-
anna og þess að þau voru of háð
hvort öðru, enda voru þau saman
öllum stundum, leiddu til þess að þau
ákváðu að fara í meðferð hjá sál-
lækninum Arthur Janov. Janov hélt
því fram að allar sálflækjur mætti
rekja til ófullnægðrar þarfar bams
fyrir ást frá foreldrum sínum. Með-
ferðin hófst í London og henni var
framhaldið í Bandaríkjunum. Eftirá
sagðist Lennon ekki hafa losnað við
geðflækjur úr æsku, sem hann hafði
bælt innra með sér, en hann hefði
lært að nýta sér sársaukann og ótt-
ann og þannig veijast honum. Platan
sem á eftir kom, John Lennon/
Plastic Ono Band, vakti geysi at-
hygli, ekki síst fyrir að á henni voru
harkalegar árásir á McCartney í lög-
unum How Do You Sleep og
Crippled Inside. Lennon var Mc-
Cartney reiður fyrir að hafa notað,
að hans mati, endalok Bítlanna sér
til framdráttar og aukinheldur var
hann að gera upp þau ár þar sem
Egill Ólofsson
tónlistarmaður.
■ Lennon talaði
fyrir ákveðna
kynslóð og var
afskaplega áber-
andi á sínum
tíma. Ég er á því
að hann hafí
haft heilmikil
áhrif fram til
dagsins í dag;
hann var fremstur meðal jafningja
og hann er vitanlega' löngu orðinn
heilagur maður. Tónlist hans lifir
og ég held að hans boðskapur muni
alltaf eiga erindi við okkur. John
Lennon var maður sem hlýddi innri
rödd og þeir eru ekki margir sem
gera það í þessum grimma heimi.
hann hafði látið undan McCartney.
A plötunni var einnig lagið Mother,
þar sem hann gerir upp tilfinningar
sínar gagnvart móður sinni og Work-
ing Class Hero, þar sem hann gerir
upp ímynd sína. Persónulegasta yfír-
lýsing hans er þó í lögunum The
Dream is Over og God. í fyrra laginu
segir hann „draumurinn er búinn /
í gær dreymdi mig / ég var rostung-
urinn / en nú er ég John“. Og í lag-
inu God, sem upptalning á því sem
hann trúði ekki á, þar á meðal
Marx, Búdda, I Ching og Krist,
sagði hann „ég trúi ekki á Bítlana
/ ég trúi bara á mig / Yoko og mig
/ og það er raunveruleikinn".
Er leið á áttunda áratuginn flækt-
ust Lennon og Yoko sífellt fastar í
net manna sem vildu hafa friðarbar-
áttu þeirra að féþúfu, eða nýta hana
til að fleyta pólitískum einkahags-
munum. Lennon reyndi þó að standa
gegn slíku, en eyddi talsverðum tíma
með vinstrisinnum í New York þar
sem hann kaus að búa. Annað sem
setti mark sitt á sambúð þeirra Yoko
var taumlaus vínuefnaneysla, sem
tók þau langan tíma að sigrast á.
Lennon varð því fórnarlamb þeirrar
auðhyggju og þess mannúðarskorts
sem hann hafði barist gegn — líkt
og fór um flesta frammámenn „sum-
ars ástarinnar”, sem héldu það væri
nóg að brosa frama í heiminn. Þrátt
fyrir þessi vonbrigði vildi hann ekki
gefast upp og sagði pm baráttu sjö-
unda áratugarins: „Ég er ekki einn
þeirra sem telja að vegna þess að
ekki rættust allir okkar draumar á
sjöunda áratugnum, sé allt sem við
gerðum ómark. Það ríkir ekki friður
um heim allan í dag, þrátt fyrir fram-
tak okkar, en ég trúi því samt að
hippa- og friðarhreyfingin hafi skipt
máli. Ef einhver stendur upp og bros-
ir og er sleginn fyrir vikið, ómerkir
það ekki bros hans.“
Skilnaður
Vonbrigðin með fólkið sem safnast
hafði umhverfis þau Yoko og sú vitn-
eskja að hann væri enn fanginn;
hann hefði aðeins skipt um gæslu-
menn, spillti sambandi þeirra Yoko,
svo mjög reyndar að þau slitu sam-
vistir síðla árs 1973. Til viðbótar
þurfti hann að beijast fyrir rétti sín-
um til búsetu í Bandaríkjunum, því
málsmetandi menn vildu hann á
brott. Því var lengi vel haldið á lofti
sem dæmi um ofsóknarbijálæði
Lennons þegar hann hélt því fram
að frammámenn í fylgdarliði Nixons
Bandaríkjaforseta væru að beita sér
gegn honum, en í réttarhöldum
vegna málsins kom það á daginn.
Eftir skilnaðinn frá Yoko flutti
Lennon sig til Los Angeles og lagð-
ist í sukk og svínarí, en það bráði
af honum um síðir og snemma árs
1975 tóku þau Yoko saman aftur. í
október það ár fæddist þeim sonurinn
Sean.
Lennon fékk loks búsetuleyfí í
Bandaríkjunum i árslok 1976 og
lýsti því þá yfír að hann hygðist ein-
beita sér að uppeldi Sean og að hann
hygðist ekki fást við tónlist næstu
ár. Það gekk eftir og næstu fjögur
árin sinnti Lennon eingöngu heimil-
inu og sagði í viðtali síðar að í þessi
ár hafí hann ekki hlustað á aðra
tónlist en „lyftutónlist" (muzak).
Snemma árs 1980 vildi Lennon
taka upp þráðinn þar sem frá var
horfíð og í september gerði hann
útgáfusamning við fyrirtæki kunp-
ingja síns, Davids Geffens, og hann
og Yoko tóku upp plötuna Double
Fantasy. Platan kom út í november
og náði miklum vinsældum. Að
kvöldi 8. desember var Lennon á leið
heim með Yoko, þegar geðsjúkur
aðdáandi hans, Mark Chapman,
skaut hann sjö skotum rétt utan við
heimili hans. Það er kaldhæðnislegt
að John Lennon, sem varði stórum
hluta ævinnar til baráttu fyrir friði
og mannréttindum og hafði óbeit á
ofbeldi skyldi falla fyrir morðingja-
hendi. Morðinginn, Mark Chapman,
dáði Lennon og þráði frægð, sem
hann fékk. Skotin sjö voru enda-
punktur á meiru en lífi Lennons; þau
virtust segja að einn maður gæti
ekkert gert til að breyta heimi sem
hann taldi ómanneskjulegan, sama
hversu frægur hann væri. Eftir
stendur þó að þótt Lennon hafí ekki
verið gallalaus dýrlingur, reyndi
hann hvað hann gat og minning
hans lifír fyrir það.