Morgunblaðið - 14.10.1990, Page 16

16 C
MORGUNBLAÐIÐ MENNINGARSTRAUMAR SUNNUDAGUR 14. OKTÓBER 1990
MORGUNBLAÐIÐ MENNINGARSTRAUMAR SUNNUDAGUR 14. OKTÓBER 1990
C 17
+
MYNDLIST/ Hvað þarftilaó auka
fræbsluna?
Myndlistarfræðsla
SAMFARA því að áhugi fólks á myndlist virðist vera að aukast,
þá hafa menn fundið sífellt sárar til þess, að í menntakerfi lands-
ins hefur lítið verið gert til að þroska með fólki vitund um eðli
myndlistar eða þekkingu á sögu hennar, hér á landi né á alþjóða-
vettvangi. Þannig koma nemendur úr framhaldsnámi læsir á
a.m.k. þrjú erlend tungumál, en ólæsir á málverk; þeir hafa ef til
vill unnið með efnablöndur í tilraunaglösum, en hafa ekkert lært
um viðfangsefni listamanna eða vinnuaðferðir. Og fyrst að þessa
fræðslu er ekki að finna í hinu almenna skólakerfi, hvert getur
fólk þá sótt hana?
eftir Eirík
Þorlóksson
Ef til vill er ofsagt að ekki sé
að finna fræðslu um mynd-
list í almennum skólum, því hún
er til staðar í yngri deildum grunn-
skóla, þó í litlum mæli sé. En þeg-
ar myndmennta-
fræðslu barna
sleppir, er ekki
um auðugan garð
að gresja. A fram-
haldsskólastigihu
er aðeins boðið
upp á myndlistar-
braut í einum fjöl-
brautaskóla, og í
fáeinum öðrum skólum er það háð
framboði valgreina (og kennara)
hvort einhver kennsla í listasögu
er til staðar. Umfjöllun um lista-
sögu er aðeins tajin sjálfsagður
hluti náms í sérskólum eins og
Myndlista- og handíðaskólanum,
og síðan hjá myndmenntakennara-
nemum Kennaraháskólans. Auk
þess hefur verið boðið upp á nám-
skeið í listasögu við heimspekideild
Háskóla íslands frá 1974, og hafa
sagnfræðinemar einkum notfært
sér það. - En þar með er líka
upptalið það nám í myndlistasögu
sem er í boði í opinbera skólakerf-
inu, og situr myndlist þar að mjög
rýrum hlut, t.d. í samanburði við
bókmenntir, sem eru réttilega
mikilvægur hluti náms í öllum
tungumálum;
En hvar er að finna skipulega
fræðslu um listasögu utan
skólanna? Allt of lítið er til af
gögnum sem nota má í þessum
tilgangi, og eru þau ekki öll jafn
auðveld \ notkun fyrir skipulega
kennslu. í raun tekur því varla. að
telja upp þau rit sem til eru á
íslensku um alþjóðlega listasögu,
svo fá eru þau - og flest þeirra
eru misvel þýddar útgáfur alþjóð-
legra bókaflokka. Varðandi
íslenska listasögu er sviðið örlítið
ríkulegra. Talsvert hefur verið
gefið út af bókum um einstaka
listamenn, og þó þær séu oft lítið
meira en myndskreyttar ævisögur
og þar vanti meiri umijöllun um
listina sjálfa, eru þessar bækur
nokkuð góðar heimildir. Á síðasta
áratug hóf Listasafn ASÍ að gefa
út litskyggnuraðir um íslenska
listamenn, en sú útgáfa mætti
vera kraftmeiri. Nokkrir sjón-
varpsþættir eru til um einstaka
listamenn, en þeir eru fáir og mjög
misjafnir að gæðum. Það ritverk
um íslenska myndlist sem stendur
enn upp úr að heimildagildi og
fræðimennsku er að nálgast
þrítugsaldurinn, en það eru bækur
Björns Th. Bjömssonar, íslensk
Myndlist, I. og II. bindi, sem
Helgafell gaf út á sínum tíma. Það
er hins vegar orðin full þörf á að
þau rit komi út aftur, aukin (um
a.m.k. aldarfjórðung) og endur-
bætt (með litprentunum).
.
SÍGILD TÓmAST/Hvad er eiginlega adgerast í nýrri tónlist?
Tilbrigði á hátíð ISCM í Ósló
... listasaga í Háskóla íslands.
Það er ljóst að þörfin fyrir góð
kennslugögn í listasögu er orðin
brýn. Það vantar góða kennslubók
á íslensku í alþjóðlegri listasögu,
ásamt litskyggnuröðum sem hægt
væri að nota í skólakerfinu. Á
sama hátt vantar illilega kennslu-
bók i íslenskri listasögu ásamt lit-
skyggnum, og má telja víst að slíkt
efni yrði vinsælt langt út fyrir
skólana. Miðað við þá miklu útg-
áfu sem er stunduð á sögulegu
efni og alþýðlegum fræðiritum af
öllu tagi er jafnvel undrunarefni
að útgefendur hafi ekki athugað
betur markað fyrir rit um lista-
sögu. Víða um lönd er þetta stór
þáttur í útgáfustarfsemi, og með
sífellt ódýrari prenttækni og lit-
greiningum ætti þetta að vera
hægt hér á landi ekki síður en
annars staðar.
Opinberir aðilar virðast vera að
átta sig á þessari þróun, og eru
þar ef til vill á undan öðrum.
Nýlega hefur verið gefið út á veg-
um menntamálaráðuneytisins
myndskreytt kynningarrit á ensku
um myndlistarsögu Islands. Þó að
fyrir hlutum sem hafa lítið með tón-
list að gera. Það er kannski langur
pistill í efnisskránni um kveikjuna
að tónverkinu eða hvernig það var
búið til, en tónverkið sjálft segir
manni ekki neitt. Það er þessi hugs-
unarháttur sem ég hræðist svolítið,
þ.e.a.s. þegar ástæðan fyrir tónsköp-
un fer að skipta meira máli en út-
koman.
En það er eitt og eitt meistara-
eftir Jóhönnu V.
Þórhallsdóttur
þetta sé ekki stór bæklingur og
því engin allsherjar úttekt á þess-
um þætti íslenskrar menningar,
þá er hann góð byrjun fyrir alla
útlendinga sem vilja kynnast
r'slenskri myndlist, og vrsar að
nokkru veginn áfram með bóka-
skrá (sem þó vantar ýmislegt inn
0-
Eitt gleggsta dæmið um aukinn
fróðleiksþorsta almennings um
myndlist kemur í ljós á jafn ólík-
legum stað og Háskóla íslands.
Þar hefur um langt árabil starfað
endurmenntunarnefnd, sem haft
hefur umsjón með framboði á
aukanámi við skólann, sem hefur
einkum verið ætlað þeim sem eru
útskrifaðir í hinum ýmsu fræðum
og þurfa síðan að halda þekkingu
sinni við og fylgjast með nýjungum
með stöðugri endurmenntun. Hug-
takið endurmenntun hefur nú ver-
ið túlkað á mjög víðan hátt, og
almenningi verið boðið upp á nám-
skeið af ýmsu tagi innan Háskól-
ans, m.a. í íslenskri listasögu. Slíkt
hefur ekki verið gert áður.
Nú skal ekki lagður dómur á
hvar almenn fræðsla um mynd-
listasögu eigi best heima. Þegar
er rekin fullorðinsfræðsla í ýmsu
formi, t.d. í námsflokkum, öld-
ungadeildum, málaskólum og tóm-
stundaskólum, þannig að nám-
skeið háskólans er þama einungis
viðbót. Þegar Listaháskóli kemst
á laggirnar (í hvaða mynd sem
það endanlega verður) er eðlilegt
að hann hafí frumkvæði um opin
námskeið í myndlistarfræðslu fyrir
almenning. En það sem einkum
stendur aukinni fræðslu um sögu
myndlistar á íslandi og alþjóða-
vettvangi fyrir þrifum er skortur
á góðu fræðsluefni; bókum, lit-
skyggnuröðum, sjónvarpsþáttum.
Útgáfu slíks efnis þarf að efla til
muna, og þar þurfa margir að
leggja sitt að mörkum; bókaútgáf-
ur, listasöfn, sjónvarpsstöðvar,
prentmiðlar, sýningarsalir, list-
fræðingar og loks listamenn -
þeir síðastnefndu ekki síst með
því að bæta þær upplýsingar sem
fylgja listsýningum, því á slíkum
gögnum byggir sagan síðar meir.
HRÓÐMAR Ingi Sigurbjörnsson tónskáld er nýkominn heim af átta
daga hátið ISCM (International Society of Contemporary Music), en
þetta ár var hátíðin haldi í Ósló í Noregi. ISCM-hátíðin er haldin einu
sinni á ári og fyrir hverja hátíð velur dómnefnd úr verkum sem send
eru inn.
*
Iár voru valin um 60 verk fyrir
hátíðina og m.a. verk Hróðmars,
Tilbrigði fyrir píanó. Á hátíðinni var
komið inn á öll svið nútímatónlistar
og voru m.a. hljómsveitartónleikar,
w^mmmmmmm kammertónleikar
með hefðbundinni
hljóðfæraskipun
og míkrótónlist,
raftónleikar og
sérstakir söngtón-
leikar. Ennfremur
voru haldnir fyrir-
lestrar um allar
tegundir nútíma-
tónlistar, t.d. sungna tónlist og ritun
nýrrar tónlistar. Gagnrýnendur
ræddu málin og ýmsar kynningar
voru í gangi, s.s. kynning á skand-
inavískri tónlist, og má til gamans
geta þess að verk Herberts H.
Ágústssonar, Struttura I fyrir flautu
og píanó, var flutt. Á morgnana var
haldið þing ISCM en fyrir íslands
hönd sótti þingið Hjálmar H. Ragn-
arsson, formaður Tónskáldafélags
íslands.
Ég hitti Hróðmar og spurði hann
hvaða gildi það hefði fyrir hann að
vera með tónverk á hátíð sem þess-
ari. _
„Á hátíð þar sem spiluð eru um
100 verk fer maður kannski ekki
beint með það fyrir augum að sigra
heiminn, en auðvitað hefur það mik-
ið gildi að kynnast þeim stefnum og
straumum sem eru í gangi og ekki
síst fyrir íslensk tónskáld vegna þess
hve einangruð þau eru. Eftir svona
hátíð fer ekki hjá því að maður
spyiji sig, hvað sé eiginlega að ger-
ast í tónlist í dag. Það er ekki auð-
velt að svara svona spurningu og
ekki alveg víst að þessi hátíð sé rétti
mælikvarðinn, en mér finnst að hið
tónlistarlega innihald víki ansi oft
stykki þarna inn í og það er stað-
reynd að verkin standa og falla með
því hvernig þau eru flutt.
Eitt af því eftirminnilegasta á
hátíðinni var flutningur Manuelu
Wiesler á verki eftir Adina Izarra
frá Venesúela ásamt Norsku kamm-
erhljómsveitinni. Frábær flutningur
og Manuela spilaði allt utanað. Síðan
má nefna tónleika Frances-Marie
Uitti, sellóleikarans, sem spilaði hér
á vegum Musica Nova í fyrrahaust.
Hún var með frábæra tónleika og
ólíkt íslenskum gagnrýnendum
fannst þeim norsku mikið til hennar
koma, bæði verkanna sem hún flutti
og hennar sem sellóleikara. Ný norsk
ópera var frumflutt, Machbeth, eftir
Antonio Bibalo, sem er reyndar ítali
en fluttist til Noregs og hefur getið
sér gott orð fyrir óperur sínar. Þetta
var fagmannlega skrifuð ópera og
vel upp sett. Svo var kammerhljóm-
sveit frá Georgíu, Kákasus-hljóm-
sveitin, sem lék ótrúlega glæsilega.
Þannig að þótt að yfir þessari hátíð
hafi verið svona ákveðinn tilrauna-
blær og kannski fullmikið af mjög
ungum tónskáldum sem hafa ekki
mjög mótaðar hugmyndir, var ýmis-
legt mjög spennandi að gerast á
hátíð ISCM.“
. Hróðmar Ingi Sigurbjörnsson -
Mér finnst að hið tónlistarlega
innihald víki ansi oft fyrir hlut-
um sem hafa lítið með tónlist að
gera.
lÆIKMAST/Ergöfugra ab gráta en ab hlæja?
Brot úr harmsögu gamanleikarans
ÞAÐ ER SAGT að breski harmleikarinn Edmund Kean (1787-1833)
hafi á dánarbeði sínum sagt að það væri auðveldara að deyja, en
að leika gamanleik. Sjálfum hafði honum ekki tekist það og víst er
að öllum leikurum er ekki gefinn sá hæfileiki að leika gamanleik.
Auk þess finnst sumum leikurum það vera fyrir neðan sína virðingu
að snerta á þeirri tegund leiklistar, jafnvel þótt þeir gætu það. Ein
af ástæðunum fyrir þessari skoðun er ef til vill sú að viðbrögð áhorf-
andans við gamanleiknum eru afdráttarlaus — hann hlær, ef honum
finnst gaman. Og ekkert er eins vandræðalegt og þjáningarfullt og
að leika gamanleik, sem enginn hlær að.
Það er líklega rétt hjá Kean að
það er auðveldara að deyja á
leiksviðinu heldur en að fá fólk til
að hlæja í leikhúsinu og því hafa
allir kynnst sem fást við gaman-
wmmmmmmm leikinn, hvortheld-
ur sem höfundar
efnis eða leikarar.
Hláturinn er ótví-
ræð sönnun þess
að áhorfandanum
er skemmt. Leik-
arinn hlýtur að líta
svo á, að hláturinn
merki, að áhorf-
eftir Hlín
Agnorsdóttur
andum líki það sem honum er boð-
ið upp á. Viðbrögðin við annars
konar leik eru ekki eins augljós.
Það er sjaldan sem áhorfendur
mynda grátkóra á harmleikjasýn-
ingum amk. á íslandi, þótt suðlæg-
ari þjóðir eins og Grikkir séu ekki
að bera harm sinn í hljóði.
Þó nokkur skrif hafa átt sér stað
að undanförnu um sýningu vinsæl-
ustu gamanleikara þjóðarinnar í
Gamla bíói, sem óneitanlega vekja
upp spumingar um stöðu gaman-
leiksins, stflbrögð hans og aðferðir
í íslensku leikhúsi. Það er fyrir
löngu ko.minn tími til þess að gefa
meiri gaum að því, sem gerir gam-
anleikinn sérstakan og eftirsóknar-
verðan í heimi leikhússins og hjá
áhorfendum. Hvað finnst okkur
fyndið og hversvegna hlæjum við?
Á undanförnum 10-15 árum hafa
íslenskir leikarar með augljósa
„kómíska" hæfileika reynt að skapa
sinn eigin stfl, að vísu undir áhrifum
frá gamanleik annarra þjóða, eins
og t.d. Breta. List þeirra er ekki
hátt skrifuð hjá menningarvitunum.
Þeir hafa oft verið ásakaðir um
„skrípalæti og skrílshátt“, þegar
þeir láta gamminn geisa í belli- og
stílbrögðum gamanleiksins. Leikur
þeirra fer oft mjög í taugarnar á
þeim sem þykjast hafa fínni og
menntaðri smekk á Ieiklistinni,
þeim finnst gamanleikurinn einfald-
lega ómerkileg tegund leiklistar og
líta niður á hann. Það er miklu
göfugra að gráta en að hlæja.
Reyndar er saga gaman- eða skop-
leikarans ein allsheijar harmsaga,
því eins og Peter nokkur Evans
(höfundur að einni ævisögu Peter
Sellers) bendir á, þá „hefur sjaldan
borið við að leikari, sem fyrst og
fremst var skopleikari væri viður-
kenndur sem marktækt áhrifaafl í
leiklistinni og þeirri alvörugefnu
umræðu, sem um leiklistina skap-
ast“.
Hjónin Gísli Rúnar Jónsson og
Edda Björgvinsdóttir eru þekktir
leikarar, sem hafa beinlínis sérhæft
sig í gamanleik. Þau reka „Gríniðj-
una“, sem aðallega framleiðir
gamanefni fyrir leikhús, sjónvarp
og útvarp. Þau hafa 15 ára reynslu
að baki við gerð og flutning gaman-
efnis fyrir íslensku þjóðina. Þau
hafa notið vinsælda, en líka fengið
á baukinn, bæði hjá gagnrýnendum
og kollegum fyrir að leyfa sér eitt
og annað í gamanleiknum. I einni
leikskrá Gríniðjunnar hefur Gísli
Rúnar orðað eftirfarandi: „Gagn-
rýnendur segja gjarnan að Ieikarar
leiki ýmist af hófsemi eða þeir of-
leiki. Hvorugt er til. Leikarar leika
annaðhvort vel eða illa.“ Hvað á
hann við með þessu?
„Góður leikari getur allt, leikið
með mismunandi stílbrögðum, því
alltaf og alls staðar í heiminum er
verið að leika ákveðinn stíl í leik-
húsi. A ensku er talað um „ham-
acting", sem má útleggja sem of-
leik á íslensku, en samkvæmt ensku
skilgreiningunni er slíkur leikur ein-
faldlega vondur leikur. Gagnrýn-
endur og fleiri hafa alið á því að
til sé.eitthvað sem kalla megi „eðli-
legan leik“ — sem kvikmyndin og
sjónvarpið ræður miklu betur við
en leikhúsið. Allt í leikhúsi er miðað
við þennan „eðlilega" leikstíl og
allt annað heitir að ofleika eða fara
yfir strikið. Þegar hreyfingar eru
ýktar, mikil gervi notuð, raddstyrk-
ur og hraði aukinn og áhersla lögð
á allt þetta er „ofleiksgrýlunni“
veifað hvað eftir annað.
En hvað finnst áhorfendum þá
fyndið?
Viðbrögð áhorfenda fara eftir
þjóðerni, loftslagi og jafnvel legu
landsins og viðbrögð íslenskra
áhorfenda eru þar engin undan-
tekning. Þeir eru lokaðir og tilbaka
og það er erfitt að nálgasfyþeirra
lokuðu lund, bræða frosnar tilfinn-
ingar og virkja þá með í leiknum.
Þeir eru misjafnlega móttækilegir
fyrir því sem þeim er boðið upp á.
I leikhúsinu setja þeir sig gjarnan
í stellingar og ætlast til þess að
þeim sé skemmt. Láttu okkur hlæja,
sýndu hvað þú getur eru gjarnan
skilaboðin. Og ef ekki tekst að
virkja þátttöku þeirra og kitla hlát-
urtaugarnar er eins og vanti einn
leikarann — því áhorfendur að gam-
Gamanleikarar. List þeirra er ekki hátt skrifuð hjá menningarvitun-
um. Þeir hafa oft verið ásakaðir um „skrípalæti og skrílshátt“, þegar
þeir láta gamminn geisa í belli- og stílbrögðum gamanleiksins.
anleik eru eins og ein persónan í
verkinu, leikurinn riðlast ef þeir eru
óvirkir. I vel skrifuðum farsa, þar
sem allt er vel smurt, þarf leikari
ekki endilega að vera drepfyndinn,
því þar byggist allt á fléttu leiks-
ins> fyndnum uppákomum, mis-
skilningi og „kómískum" aðstæð-
um, sem persónurnar lenda í. En
þar sem texti er slappur getur yfir-
burða gamanleikari oft bjargað
miklu og gerir oft. Það er ekki til
nein endanleg forskrift að því sem
vekur hlátur — það fer eftir þeim
miðli sem leikið er í, staðnum sem
leikið er á — hugarástandi áhorf-
andans.“
(Framhald í næsta pistli.)
un MAuni utnuiiiTn
hagfræðingur
Sj álfstæðisflokkurinn
þarf nýjan þingmann sem
þekkir vel til atvinnulífs og
verðmætasköpunar
Lára Margrét á fjölþættan náms- og starfsferil að
baki, bæði hérlendis og erlertdis.
Hún er þekkt fyrir einstakan dugnað og frum-
kvæði og þau málefni sem hún tekur að sér komast
heil í höfn.
Sérþekking hennar á atvinnulífi, efnahagsmálum
og heilbrigðismálum sýnir best og sannar að hún
er kjörin til starfa á Alþingi Islendinga.
nmnnuHEia
Frumkvæði og fyrirhyggja
— ráða úrslitum.
Við opnum kosningaskrifstofu með kaffi og
kökum sunnudaginn 14. október kl. 15:00 að
Hafnarstræti 20, 4. hæð (lyfta).
Skrifstofan verður síðan opin frá kl. 16:00 til
22:00 á virkum dögum og frá kl. 14:00 til 20:00
um helgar.