Morgunblaðið

Date
  • previous monthApril 1992next month
    MoTuWeThFrSaSu
    303112345
    6789101112
    13141516171819
    20212223242526
    27282930123
    45678910

Morgunblaðið - 05.04.1992, Page 11

Morgunblaðið - 05.04.1992, Page 11
MORGUNBLAÐIÐ MAIMIMLIFSSTRAUMAR SJUNNUDAGUR 5. APRÍL 1992 SIÐFRÆÐI///^^ skaparfriÓ? Ást eða efnavopn ER STRÍÐ GOTT? „Stríð er hluti af náttúruskipulaginu. Stríð á að vera milli siðmenntaðra og ósiðmenntaðra þjóða,“ sögðu Forngrikk- ir. „Stríð er óhjásneiðanleg staðreynd lífsins," sögðu rómverskir heimsvaldasinnar. „Gagnvart sjálfstæðishreyfingum þjóða er stríð nauðsynlegt," var sagt eftir endurreisnartímabilið (16. öld). Hernaðarátök eru mannlegt hlutskipti, vegna veikleika og heimsku mannsins. Dýrseðli mannsins knýr hann til að hervæð- ast gegn andstæðingi sínum. Vald- hafar eiga að brynja sig hernað- arlega þegar þeir sitja á friðarstóli („Furstinn", árið 1532), ráðlagði Niccoló Machia- velli (1469-1527). „Stríð er jákvæður þáttur í endurreisn þjóða til að bylta sjúkum valdhöf- um,“ var sagt eftir frönsku bylting- una (árið 1789). „Stríð er- óhjá- kvæmilegur þróunarþáttur. Við verðum að sætta okkur við stríð eða stöðnun," ritaði George W.F. Hegel (1770-1831). „Orsök stríðs liggur í vanþroska og veikleika fjöldans, þrá hans eftir velmegun og síðast en ekki síst í valdagræðgi sterkvilj- aðra leiðtoga," skrifaði Arthur Schopenhauer (1788-1860). „Stríð er ofunnönnum eðlilegt og vitnar um yfirburði þeirra. Stríð og hættu- legt líferni er lofsamlegt,“ fullyrti Friedrich Nietzsche (1844-1900). „Aríski stofninn getur aðeins haldið því sem hann hefur öðlast með krafti sverðsins," sagði Heinrich Treitschke í byijun 20. aldarinnar. „Stríð laðar fram bestu eiginleika mannsins,“ bætti lærisveinn hans, Friedrich von Bernhardi, við. Og svo kom fyrri heimsstyijöldin, og, í kjölfar hennar, þýskir nasistar og ítalskir fasistar sem vörpuðu ljóma á hernað með rasískri áherslu. Síð- an skall síðari styijöldin á og kjarn- orkusprengja á Hírósísma slökti dýrðarljóma stríðsins hinn 6. ágúst 1945. Þrátt fyrir að 200.000 manns hafi farist í borginni, lifir trúin á stríð enn góðu lífi! Er vonin um frið á jörðu borin von? „Friður er æðsta takmark mannlegrar viðleitni, en konungum ber þó skylda til að veija ríki sitt með hernaði,“ sagði Heilagur Tóm- as af Aquinas (1225-1274). „Stríð er ekki nauðsynlega af hinu illa. Stríð, háð af löggiltum yfii’völdum, getur verið réttlátt, ef settum regl- um er fylgt,“ mælti jesúítinn Franc- isco Suárez. „Stríð er eðlilegt og skal háð á öruggan og efnahagsleg- an hátt, þegar ráðist er inn í land, eða bandamenn þjóðar kúgaðir," boðaði Sir Tómas_ More (1478- 1535) í bók sinni „Útópía" (1518). Hvað skapar frið? „Astin skapar frið!“ sagði Erasmus frá Rotterdam (1469-1536), „menn eru fæddir til að elska, mynda vináttusambönd og hjálpa náunga sínum, en ekki til að eyða.“ „Nei,“ mótmælti Tóm- as Hobbes (1588-1679), „óttinn við dauðann skapar frið! Hræðsla við vopnumvædda ríkisstjórn er for- senda friðarins.“ („Levjatan“, 1651.) Hvor hefur rétt-fyrir sér? Hugmyndin um varanlegan frið er ung. Rætur hennar liggja í kenn- ingu Jesú Krists. Guðirnir í grísku og norrænu goðafræðinni voru stríðsguðir. Jesú, á hinn bóginn, er guð friðarins. „Friður sé með yð- ur,“ sagði hann, og „hvar sem þér komið í hús, þá segið fyrst: „Friður sé með þessu húsi!““ En þegar róm- verska keisaraheimsveldið kristnað- ist hljóðnaði friðarboðskapurinn. Hann fór heldur ekki hátt þegar páfadómur hafði bæði andlegt og veraldlegt vald yfir mönnum og ríkj- um. Hugmyndin um varanlegan frið á jörðu springur út á 17. öld, þegar Evrópuþjóðir íhuga að sameinast gegn Tyrkjum. Þá voru bæði uppi hugmyndir um algeran frið og stað- bundinn frið, t.a.m. í Evrópu. Jean- Jacques Rousseau (1712-1778) „vökvaði" friðaráætlanir á 18. öld. Hann trúði að sameinuð Evrópa væri nógu sterk til að koma á friði í heiminum. Immanúel Kant (1724- 1804) gaf friðarblóminu'áburð, og kallaði' áætlun sína „Eilífur friður" (1795). Hugmynd Kants byggði á evrópsku friðarríkjasambandi. 19. öld er blómaöld friðarins. Bjartsýnin um eilífan frið skein úr augum manna. Friðarhreyfmgar urðu til í Evrópu. Þær sóttu hug-' myndir sínar m.a. til nytjahyggju- manna eins og John Stuart Mills (1806-1773). Valdamenn í Evrópu héldu reglulega fundi til að glíma við styijaldarhættuna og friðinn. C 11 Ráðstefnur í Haag 1899 og 1907 bentu til að stríð væri deyjandi ill- gresi. „Þjóðir heims munu aldrei aftur heyja stríð,“ spáði Norman Angel, („Blekkingin mikla“, 1908). Og svo kom fyrri heimsstyrjöldin, og þá hin síðari og kjarnorku- sprengjan féll. Og hvað ætli margar kjarnorkusprengjur séu til í heimin- um núna? Hvað skapar frið? Er það óttinn við dauðann? Nei! Menn sem óttast að framleiða t.a.m. efnavovpn. „Ef við eigum nógu mikið af efnavopn- um, þorir enginn að ráðast á okk- ur,“ hugsa menn óttans. Skapar ástin frið? Já! Og þó allur heimurinn spotti mig, kalli mig vonlausan draumóramann, og taki mig af lífi vegna heimsku, þá nærist friðurinn samt á ástinni. eftir Gunnar Hersvein Speki — í betrunarhúsinu mænir frelsið gegnum stríðsrimlana á friðinn sem hleypir því út. LÆKNISFRÆÐI/i/vab hugsar sálin þá? Afturgönguvertár MAÐUR var nefndur Silas Weir Mitchell, átti heima í Philadelp- hiu og stóð í fremstu röð tauga- lækna á sinni tíð, síðari helmingi næstu aldar á undan þessari. Hann skrifaði smásögu undir dulnefni í bókmenntatímarit árið 1866 og þar segir frá manni sem særist illa í Þrælastríðinu og missir annan handlegginn. Þegar hann vaknar upp eftir aðgerðina hefur hann sáran verk i öðrum fæt- inum og kallar á hjúkrunarmann og biður hann að nudda á sér vinstri kálfann. „Nudda kálfann?" segir þá hinn. „Heyrðu lagsi, þú hefur enga kálfa. Það varð að taka lappirnar líka.“ Síðari tíma grúskarar geta sér þess til að Mitchell hafi komið vitn- eskju sinni um afturgönguverki á framfæri með þessu móti af ein- skærum klókindum. Engum hefði dottið í hug að leggja trúnað á orð hans ef hann hefði lýst því yfir í fræðilegri ritgerð í læknablaði að sumum þeirra sem misst hafa útlim vegna slyss eða sjúkdóms finnst hann vera enn á sínum stað. Og það sem út yfir tekur — þeir kvarta oft og einatt um verki í líkams- hluta sem er týndur og tröllum gefinn. Afturgöngulimur getur orðið svo raunverulegur í vitundinni að manneskjan geri sig líklega til að lyfta kaffibolla með hendi sem ekki er lengur til eða stíga fyrst í þann fótinn sem horfinn er þegar hún rís úr rekkju. Að jafnaði fer afturgöngufótur að dæmi bróður síns þegar maðurinn sest og beyg- ir hnéð og ímyndaður handleggur hangir oftast niður með síðunni. Samt er vitað um limvana mann sem aldrei gekk beint fram gegn- um dyr heldur út á hlið af því að afturgönguhandleggur hans stóð þráðbeinn til hliðar frá öxlinni og hefði ella rekist í dyrastafinn. Fyrir kemur að óþægindi frá afturgöngulim minna á ákveðin einkenni sem fyrir voru þegar af- limun var framkvæmd. Sviði í sári á fæti eða verkir frá beini ganga þá aftur eða jafnvel þrýstingur af þröngum hring á fingri. Og þó áð afturgöngueinkenni komi helst til sögunnar fljótlega eftir aðgei'ð*er það ekki algild regla. Vikur og mánuðir geta liðið, jafnvel nokkur ár, áður en reimleikarnir hefjast. Allt frá dögum Mitchells hafa þessi undariegu einkenni verið mönnum ráðgáta. Lengi var því trúað að taugar, sem skornar eru í sundur og vaxa stundum í hnúð eða hnykil í stúfnum, sendi villandi boð upp til heilans. Hann túlki þau svo á þann veg að handleggur eða fótur sé enn á sínum stað. í sam- ræmi við þessa kenningu var reynt að skera taugina í sundur fyrir ofan hnúðinn eða jafnvel nema hann burtu; einnig freistuðust menn stundum til að taka viðkom- andi taug úr sambandi nærri mæn- unni, en sjaldnast kom það að haldi, að minnsta kosti ekki til frambúðar. Ýmsar fleiri kenningar hafa sprott- ið upp um orsakir og áhrif þessa fyrirbæris, þótt enn sem komið er sjái hvergi til botns. Ein þéirra nýtilkomnu gengur út á að rugling- urinn sé allur á hærri stöðum en ætlað var, nefnilega uppi í heilan- um sjálfum. Þar muni ekki einung- is tekið á móti og svarað boðum frá útkjálkum, heldur sé samtímis í gangi net sendistöðva sem út- varpi jafnt og þétt þeim boðskap að skrokkurinn sé ævinlega ein og óskert heild. Það breytir þá engu um boðskapinn þótt skeyti hætti Tlð berast frá fjarlægu svæði eins og hendi eða fæti sem ekki er leng- ui' með í leiknum, heldur væri lát- ið heita svo að hvert rúm væri skipað og ekkeit hefði í skorist. Þeir sem aðhyllast þessa kenningu benda á að fólk sem hefur orðið fyrir hárri mænusköddun og getur hvorki hreyft legg né lið talar um laniaðan líkama sinn eins og meðan hann var í fullu fjöri; segir hann „viðkvæm- an“, „léttan“ eða „uppgefinn“. Ef sá hluti heilans sem nefn- ist hvirfilblöð verður fyrir skakkafalli vill bera á truflun- um eins og þeirri að sjúklingur reynir að ýta öðrum fætinum út úr rúminu með þeim rökum að þetta sé annars manns skanki. Þegar hvirfilblöðin eru ósködduð mætti því búast við að þau ættu þátt í boðskapn- um um eina og órofa heild. En nú erum við líklega komin að landamærum líffæra- og lífeðlisfræði heilans og hins vegar þess sem nefnt er hug- arstarf eða sálarlíf, ef slík landa- mæri eru þá ekki bara hugarburð- ur. Líffæri skaddast og taugaboð brenglast en sálin viðurkennir ekki orðinn hlut og lætur sér fátt um finnast. Hún fer sínar eigin leiðir og er óútreiknanleg. Okkur verður •hugsað til bræðranna á bæjarhell- unni í Sumarhúsum: „Þegar vorar í dauða, sumarið líður hjá í jarðar- för, og sálin, — sálin? hvað hugsar hún þá; á nýju hausti; undir vetur?“ eftir Þóratin Guónason Hll Félag barmoníku- unnenda í Reykjavlk heldur skemmtifund í Templafahöllinni við Eiríksgötu kl. 15.00 í dag. Meðal gesta verða Guðmundur Samúelsson, Eyþór Guðmundsson, Eyþór Stefónsson fró Svíþjóð ósomt fleiri góðum harmoníkuleikurum. Allir velkomnir. Skemmtinefndin. m SENDING Sófasett 3+1+1, sófaborð og 2 litlir stólar. Áklæði drapplitað, bleikt og rautt. Allt þetta fyrir 168.000,- kr. stgr. Borð + 4 stólar Verð kr. 109.000,- afb., 90.800,- stgr. Borð + 6 stólar Verð kr, 125.500,- afb., 113.000,- stgr. Hornskápar, bókaskápar, skatthol, símabekkir, blaðagrindur.

x

Morgunblaðið

Gerð af titli:
Flokkur:
Gegnir:
ISSN:
1021-7266
Tungumál:
Árgangar:
111
Fjöldi tölublaða/hefta:
55740
Skráðar greinar:
3
Gefið út:
1913-í dag
Myndað til:
30.09.2024
Skv. samningi við Árvakur útgáfufélag Morgunblaðsins er ekki hægt að sýna efni frá síðustu þremur árum Morgunblaðsins í almennum aðgangi á Tímarit.is.
Útgáfustaðir:
Ritstjóri:
Vilhjálmur Finsen (1913-1921)
Þorsteinn Gíslason (1921-1924)
Jón Kjartansson (1924-1947)
Valtýr Stefánsson (1924-1963)
Sigurður Bjarnason frá Vigur (1963-1970)
Matthías Johannessen (1959-2000)
Eyjólfur Konráð Jónsson (1960-1974)
Styrmir Gunnarsson (1972-2008)
Ólafur Þ. Stephensen (2008-2009)
Davíð Oddsson (2009-í dag)
Haraldur Johannessen (2009-í dag)
Útgefandi:
Félag í Reykjavík (1924-1947)
Árvakur (1947-í dag)
Efnisorð:
Lýsing:
Dagblað. Fréttir og greinar um innlend sem erlend málefni.
Styrktaraðili:
Fylgirit:

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue: Morgunblaðið C - Sunnudagur (05.04.1992)
https://timarit.is/issue/124679

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.

Morgunblaðið C - Sunnudagur (05.04.1992)

Actions: