Morgunblaðið - 25.06.1992, Blaðsíða 10

10 B
MORGUNBLAÐIÐ VIDSKIPTI/ATVINNULÍF FIMMTUDAGUR 25. JÚNÍ 1992
OLÍUMARKAÐUR
Guðmundur W. Vilhjálmsson
'l
Forsaga Ríó-ráð-
stefnunnar og forsendur
Karl liggur í rúmi sínu, sjúkur,
en kerling fer í kirkju. Er hún
kemur heim spyr karl hana: „Um
hvað talaði presturinn?" „Synd-
ina,“ svarar kerling. „Hvað sagði
hann um hana?“ spyr karl. „Hann
var á móti henni,“ svarar kerling.
Dagana 2.-16. júní var haldin
ráðstefna Sameinuðu þjóðanna um
umhverfi og þróun (UNCED) í
Ríó. Fulltrúar 170 þjóða mættu
þar og ræddu þá staðreynd að
náttúrulegt jafnvægi jarðar og
gufuhvolfsins hefur verið rofið,
sinfónía jarðar hefur öngstrætis-
hljóm, efnisferlið hefur ruglast
Maðurinn hefur gengið á gæði
jarðar, lifað um efni Tram, eytt
dýra- og plöntutegundum. Að
sumu leyti hefur maðurinn gert sér
grein fyrir hvert stefndi, en þá
hefur hann sagt: „Umhverfistillit
má ekki hindra þróun, má ekki
valda atvinnuleysi." Tillitslaus
framleiðslan heldur áfram, orku-
gjafar, aðallega kol og olía, spúa
koltvíildi út í andrúmsloftið og ós-
onlagið þynnist. Menn hafa nú
verulegar áhyggjur af því að um
jörðu myndist hjúpur, sem muni
valda hækkandi hitastigi á jörðu
með ógnvænlegum afleiðingum,
sem oft hefur verið lýst.
Auk þess hefur geislavirkum
efnum og eiturefnum verið dritað
niður óvörðum og óvitum aðgengi-
legum, en flestir menn eru óvitar
í meðferð þessara efna. Víða eru
jarðarhlutar orðnir að hættulegri
eitraðri ruslakistu í nafni velmeg-
unar.
Kirkjan boðar að enginn fæðist
syndlaus og að maðurinn sé sam-
kvæmt lögmálinu syndugur. Víða
í samveldum hinna fijálsu ríkja
trúir fólk því að samkvæmt öðru
lögmáli sé umhverfið mengað,
geislavirkt, en það er samkvæmt
lögmálinu um framieiðsluna, sem
eingöngu er mæld á mælistiku
efnahagsbata. Fólk trúir þar frekar
á erfðamengunina en erfðasynd-
ina. Efnahagsbati er stundum að-
eins plakat sem fyrirskipar neyslu
til að styðja við frekari framleiðslu.
Vegna þeirrar hættu sem við
jarðarbúar höfum búið okkur í
kapphlaupi um efnahagsbata, þar
sem enginn mælikvarði er lagður
á virði framleiðslunnar, var boðað
til ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna
í Ríó. Ráðstefnan var undirbúin í
tvö ár og lauk undirbúningnum
með fimm vikna fundi í vor í New
York.
Undirbúningur ráðstefnunnar
var aðallega í höndum Maurice
Strong, en hann var aðalritari ráð-
stefnunnar. Hann stjómaði jafn-
framt fyrstu alþjóða ráðstefnunni
um umhverfismál í Stokkhólmi
árið 1972.
Fulltrúar 170 þjóða samþykktu
í New York yfirlýsingu um um-
hverfí og þróun sem Ríó-ráðstefn-
an byggðist á. Yfírlýsingin er
metnaðarfullur aðgerðalisti vakn-
andi mannkyns sem hefur hrokkið
við.
Meðal aðgerða á þessum lista
eru:
Björgun hverfandi dýra- og
plöntutegunda.
Stöðvun eyðingu frumskóga.
Hreinsun mengunar og eiga
mengunarvaldamir, iðnríkin, að
greiða kostnaðinn.
Utrýming fátæktar.
Stuðningur við vanþróuð ríki
með fjárframlögum til að bæta
umhverfí sitt.
Hömlur á orkunotkun.
Vemdun auðæfa hafsins.
Stuðningur við lífrænan feril í
landbúnaði.
Á móti þessu áttu þróunarríkin
að vinna að því að draga úr fólks-
fjölgun. Ekki tókst að fá sett í
yfirlýsinguna ákvæði um umhverf-
isstaðla fyrir fjölþjóða fyrirtæki.
Menn komu til fundarins með
mismunandi hugarfari. Sumir vom
fullir bjartsýni um að nú væri tæki-
færið til að bjarga heiminum frá
hækkandi hitastigi og ruslatunnu
eiturefna, aðrir töldu jafnvel að of
seint yrði gripið til aðgerða. Það
yrði með mengunina eins og með
syndina: Hún yrði eilíf. Þróunarrík-
in sögðu við iðnríkin: „Hreinsið
burt sorann úr eigin túni, hann er
fýrst og fremst ykkar framleiðsla."
Orkunotkun
í heiminum 1990
En brátt vora flestir sammála
um það, að spumingin um það
hvort jörðinni okkar yrði bjargað
væri fyrst og fremst spuming um
peninga og þá ekki síst um pen-
ingayfirfærslu frá ríku þjóðunum
til fátækari þjóða. Reyndar er það
svo, að fari þessi yfírfærsla ekki
greiðlega fram munu íbúar fátæk-
ari landa yfírgefa þær lendur sem
geta ekki brauðfætt þá, oft eyði-
merkur án gróðurs vegna þurrka,
og koma sér fyrir í ríkjum velmeg-
unarinnar með góðu eða illu.
Markmið og tillögur
Evrópubandalagsins
Meðal hinna tólf ríkja Evrópu-
bandalagsins hefur mikið verið
fjallað og deilt um hinn svonefnda
orkuskatt. Þar telja menn að án
aðgerða til að hindra frekari út-
blástur á koltvíildi út í gufuhvolfið
muni magn þess aukast um 12%
frá því sem var árið 1990 fram til
ársins 2000. Innan framkvæmda-
stjómar Evrópubandalagsins lagði
framkvæmdastjóri umhverfísmála,
Carlo Riba di Meana, fram tillögur
um skattlagningu á óendumýjan-
lega orkugjafa.
Skatturinn verður af hálfu
skattur sem miðast við magn
koltvíildis, sem hleypt er út í and-
rúmsloftið og að hálfu skattur sem
miðar við magn orku (í hitaeining-
um) sem notuð er.
Gert er ráð fyrir undanþágum
eða gjaldfresti á skatti til að fjár-
magna breytingar sem leiða til
minni eða „hreinni" orkunotkunar.
Með skattlagningunni er ætlunin
að takmarka magn af koltvíildi við
það sem var árið 1990 á þann
hátt, að orkuspamaður eða betri
orkunýting mundi lækka magnið
um 5,5% en skattlagningin sjálf
myndi lækka það um 6,5%.
Skatturinn mun árið 1993 nema
þremur dolluram á jafngildi olíu-
tunnu (17,70 ECU ájafngildi tonns
af olíu). Hækkun verður síðan um
dollar á ári, þar til skattur nemur
10 dollurum árið 2000. í maí-
mánuði var hart deilt meðal hinna
ulltrúa í framkvæmdastjórn
EININGABREF 2
KAUPÞING HF
Löggilt verðbréfafyrirtœki
Kringlunni 5, sími 689080
/ rigu Búnaðarbanka íslands ogsparisjóðanna

Evrópubandalagsins um þessa lag-
setningu. í fyrsta lagi vegna þess
að innan bandalagsins hefði hún
haft mjög mismunandi áhrif eftir
orkunotkun þjóðanna.
Gróf áætlun bandalagsins um
hækkunaráhrif skattsins á orku-
tegundir benda til að kolanotkun
yrði 58% dýrara, svartolíunotkun
45%, gasnotkun 34%, bensín 6%
og díselolíunotkun á bíla 11%.
Hitunarkostnaður heimila myndi
hækka um 16% með olíunotkun
en 11% með gasnotkun.
Spánveijar, sem nota mikið af
kolum, voru mótfallnir skattlagn-
ingu í þessu formi. Danir, Hollend-
ingar og Þjóðveijar vora ákafír
talsmenn hans. Innan þessara ríkja
vora þó iðjuhöldar mjög andstæðir
honum, hann myndi spilla sam-
keppnisaðstöðu þeirra. Danir og
Hollendingar hafa þegar lögleitt
orkuskatt, en orkufrekur iðnaður
er þó undanþeginn.
I tillögum að skattinum er gert
ráð fyrir að jafnframt álagningu
orkuskatts verði dregið úr annarri
skattlagningu á fyrirtæki, þannig
að staðan væri nálægt status quo.
Höfundar þessarar greinar hef-
ur ekki fundið heimildir um hvem-
ig framkvæma á þessa miklu
breytingu á skattlagningu, en ljóst
er að þegar orkuskattur nemur 10
dolluram á tunnu verður um gífur-
legar upphæðir að ræða. Ekki er
ljóst hvort um mikla viðbótar-
skattlagningu verði að ræða eða
fyrst og fremst um breytingu á
skattlagningargranninum. Lögð er
áhersla á að orkuskatturinn hafí
sem minnst verðbólguáhrif.
Ýmsir innan Evrópubandalags-
ins töldu útilokað að skattleggja
orku innan bandalagsins, nema
tryggt væri að samkeppnisaðilar
(Bandaríkin og Japan) taki upp
sams konar skattlagningu.
Carlo Riba di Meana barðist
hart fyrir einhliða óskilyrtri skatt-
lagningu. Var ákaft deilt á fund-
um, en leggja átti fýrir ráðstefnuna
í Ríó tillögur um að skattlagningu
sem þessari yrði alls staðar komið
á. Bush Bandaríkjaforseti sagði
fýrir Ríó-fundinn að Bandaríkin
myndu ekki styðja þessar tillögur
né taka upp slíka skattlagningu.
Carlo Riba di Meana var harðorður
í garð Bush og sagði að hann léti
kosningaúrslit í Bandaríkjunum
sitja í fyrirrúmi fyrir heill mann-
kynsins.
Niðurstaða Evrópubandalagsins
var skilyrt skattlagning, þ.e. að
hún taki gildi því aðeins að Banda-
ríkin og Japan legðu sambærilegar
kvaðir á framleiðslu sína.
Framkvæmdastjóri orkumála
hjá bandalaginu, Cordoso e Cuhna,
taldi að þegar tillaga um þessa
skattlagningu væri lögð fram í
Ríó, myndi almenningsálitið í
heiminum hvetja önnur iðnríki til
að fylgja fordæmi Evrópuband-
alagsins, en Carlo Riba di Meana
ákvað að fara ekki til Ríó.
Talið er að um 13 hundraðshlut-
ar af því koltvíildi sem berst út í
andrúmsloftið komi frá Evrópu-
bandalaginu, um 25% frá Sovét-
ríkjunum fyrrverandi og 25% frá
Bandaríkjunum. Þess vegna hefur
orkuskattur í Evrópubandalaginu
einu ekki úrslitaáhrif í baráttunni
gegn gróðurhúsaáhrifum orku-
notkunar. Víða hefur andstaða við
skattinn komið fram.
Alþjóðaorkumálastofnunin hélt
ráðstefnu í París í júlí í fyrra þar
sem um 200 fulltrúar frá 46 löndr
um mættu, fulltrúar olíuframleið-
enda og orkunotenda. Fulltrúar frá
IÐNLÁNASJÓÐUR
fyrir íslenskt atvinnulíf
ÁRMÚLA13A 155 REYKJAVÍK SÍMI 680400 TELEX 3084 ILFUND TELEFAX 680950
ríkjum utan Evrópubandalagsins
réðust harkalega á orkuskattinn
sem þá var í undirbúningi. Indveij-
ar sögðu að slíkt skattkerfí myndi
leggja iðnvæðingu Indlands í rúst
og fulltrúi Ástralíu sagði að kola-
framleiðsla í Ástralíu myndi stöðv-
ast. Fulltrúar OPEC-ríkja mót-
mæltu skattlagningu.
Fundinum var ætlað að stuðla
að samvinnu þeirra sem framleiða
olíu og þeirra sem kaupa og nota
hana. Framhaldsfundur verður
haldinn í júlí í Bergen í Noregi.
Á Ríó-ráðstefnunni mótmælti
fulltrúi Saudi-Arabíu, Nazer olíu-
málaráðherra, fyrir hönd OPEC-
ríkja skattinum og taldi alveg
ósannað að olíunotkun ylli mengun
og að líta yrði þessi mál með sann-
girni. Forseti OPEC, dr. Subroto,
sagði að skattahugmyndin væri
sprottin af fordómum gegn olíu.
í síðustu grein minni var bent
á stefnubreytingar Saudi-Araba á
síðasta OPEC-fundi, sennilega að
veralegu leyti vegna orkuskattsins.
Þeir höfðu boðað að þeir myndu
krefjast þess á OPEC-fundinum
að framleiðsla OPEC yrði aukin til
að tryggja nægilegt magn olíu, en
á fundinum lögðu þeir enga slíka
tillögu fram. Þess vegna hækkaði
verð á olíu. Olíuríkin telja að orku-
skatturinn muni hækka olíuverð
svo, að ef ekki á að draga veralega
úr eftirspum, þýði það að fram-
leiðsluríkin verði að lækka sitt verð
sem skattinum nemur. Benda þau
á að þegar sé um veralega
skattlagningu að ræða.
Þegar könnuð era möguleg áhrif
af orkuskattinum, gefur augaleið
að honum er ætlað að draga úr
notkun á olíu og ekki síður úr
notkun á kolum, þar sem skattur-
inn verður hærri, enda mengun af
kolum töluvert meiri, þ.e. meira
koldíoxíð fer út í andrúmsloftið við
brennslu á kolum. Olíuframleiðslu-
ríkin minna á það gífurlega fjár-
magn sem þörf er á í olíuiðnaðinum
til að geta sinnt eftirspum framtíð-
arinnar. Olía væri að verða uppur-
in úr hinum ódýru olíunámum,
skortur væri á hreinsunarstöðvum
og vegna mengunarhættu yrði að
smíða mikið traustari og dýrari
olíuskip.
Fulltrúar olíuframleiðsluríkja
telja að ef þau yrðu knúin til að
lækka verð í dag, yrði olía framtíð-
arinnar töluvert dýrari vegna
ónógs og fjárfreks undirbúnings.
Olíuskattinum er ætlað að breyta
orkunotkun heimsins, þannig að
stig af stigi verði notaðir hreinni
orkugjafar og ef olía á að leysa
kol að miklu leyti af hólmi, verði
hún að vera til í nægilegu magni.
Þá má minna á það að skv. yfír-
lýsingu sem lá fyrir Ríó-fundinum
átti að útrýma fátækt þróunar-
ríkja. Leiðir það óhjákvæmilega til
notkunar meiri orku þeirra ríkja
ef einhver árangur verður af þeirri
viðleitni.
Miklar deilur urðu um tillögu
Evrópubandalagsins um orkuskatt.
Umhverfísmálaráðherra Ítalíu
lagði fram tvær miðlunartillögur.
Fyrri tillagan var um að orkuskatt-
ur skv. tillögunni næði til allra ríkja
OECD og tekjur af skattinum sem
hann áætlaði um 70-200 milljarða
dollara á ári, yrði varið til að ná
fram orkusparnaði og til tæknis-
amvinnu við þróunarlöndin.
Hin tillagan var um það, að
skatturinn yrði einn dollar á tunnu,
sem myndi gefa 25 milljarða doll-
ara og að koltvíildismagnið sem
færi út í andrúmsloftið yrði minnk-
að um 0,5%. Skattinum yrði varið
til þróunarverkefna.
Þessar tillögur fengu ekki hljóm-
grunn á fundinum, enda gert ráð
fyrir nýjum skatti, en ekki breyt-
ingu á skattagrandvelli, sem nú
gildir.
Ýmsir telja að orkuskattinum
verði fyrr eða síðar komið á í ein-
hverri mynd og er það m.a. skoðun
sumra olíufélaga, enda er skattur-
inn ef til vill áhrifamesta tækið til
að draga úr mengun.
Höfundur er lögfræðingur og for-
stöðumaður eldsneytisdeildar
Flugleiða.