Morgunblaðið - 22.10.1992, Qupperneq 7

MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI/ATVINNULÍF
—
22. OKTÓBER 1992
C 7
Sjónarhorn
Útboð í rikisgeiranum
- minnka fjárlagahallann og bæta þjónustu
eftir Þór Sigfússon
Sýnt hefur verið fram á að spam-
aður ríkisins af einkavæðingu í
formi sölu eða niðurlagningar ríkis-
fyrirtækja á undanfömum áram
skiptir milljörðum króna. En einka-
væðing í formi útboða hefur einnig
skilað verulegum spamaði og virð-
ist Ijós að verkefnin á sviði útboða
á vegum ríkisins eru nær óþijót-
andi.
Útboð á rekstrar- og þjónustu-
verkefnum geta skilað veralegum
spamaði fyrir þjóðarbúið. Mjög lítið
hefur verið um það að hið opinbera
bjóði út rekstur hérlendis og erum
við íslendingar töluvert á eftir hin-
um Norðurlöndunum hvað þetta
snertir. Árangurinn af þeim útboð-
um sem þó hafa séð dagsins ljós
talar sínu máli og sýnir að brýnt
er að halda áfram á sömu braut.
Hér á eftir verða nokkur dæmi tek-
in um þann spamað sem orðið hef-
ur af útboðum rekstrarverkefna og
innkaupa og tillögur settar fram
um áframhaldandi aðgerðir í þeim
efnum.
Sparnaður af útboðum
er verulegur
Fyrst er til að taka útboð á veg-
um Vegagerðar ríkisins en útboð í
verklegum framkvæmdum á vegum
stofnunarinnar hafa aukist veru-
lega á undanfömum árum. Á síð-
ustu sjö árum hefur Vegagerðin
boðið út framkvæmdir þar sem
kostnaðaráætlunin var rúmir 11,2
milljarðar króna. Lægstu tilboð í
þessar framkvæmdir hljóðuðu upp
á tæpa 9 milljarða. í flestum tilfell-
um var lægstu tilboðum tekið.
Þannig má áætla að spamaður af
. útboðum hafi alla vega verið rúmir
tveir milljarðar króna og er þá mið-
að við að ef ríkið hefði staðið í þess-
um framkvæmdum sjálft mundi
kostnaður hafa orðið svipaður þeirri
áætíun sem lá fyrir.
í öðra lagi hafa útboð á vegum
Innkaupastofnunar ríkisins að öll-
um líkindum sparað um 400 miljjón-
ir á ári fyrir síðustu fimm ár. Á
síðustu 6-7 áram hefur Innkaupa-
stofnun ríkisins, staðið að yfír 1.000
útboðumv Nefna má útboð á flutn-
ingastarfsemi, bifreiðakaup, tölvu-
kaup, kaup á rekstrarvöram fyrir
sjúkrahús og margt fleira. Þau út-
boð sem hér hafa verið nefnd spar-
að ríkinu tæpa fjóra milljarða á síð-
ustu fimm áram.
Álykta má að 5-7% af ríkisút-
gjöldum í A- hluta ríkissjóðs séu
verkefni eða vörar sem boðnar era
út. Spamaðinn af þessum útboðum
má varlega áætla um 15-20% af
áætluðum kostnaði. Aukning í út-
boðum á næstu áram getur því
þýtt verulegar fjárhæðir í spamað
fyrir ríkið. Fjölmargar niðurstöður
erlendra rannsóknar hafa sýnt að
15-20% spamaður af útboðum er
alls ekki óraunhæfur, en þar skiptir
þó mestu að vandað sé að undirbún-
ingi úboða.
Þess má einnig geta að á Norður-
löndum era útboð 8-12% af ríkisút-
gjöldum og sumar ríkisstjórna
Norðurlanda stefna á að auka útboð
um allt að helming á næstu árum.
Þannig stefnir danska ríkisstjómin
á að auka útboð úr 10% í 20% fyr-
ir árið 2000. Ef við næðum sama
hlutfalli útboða og Danir hafa í dag
þýddi það rúman milljarð í spamað
umfram þann spamað sem hlýst
af útboðum í dag. Svo áfram sé
reynt að gera sér í hugalund sparn-
að af útboðum þá má telja að ef
við íslendingar náum að auka útboð
úr því sem það er í dag í 15% fyrir
árið 1995 þá þýðir það tæplega 2ja
milljarða viðbótar spamað á ári.
Heildarspamaður væri þá um 3
milljarðar á ári. Aukin útboð geta
því orðið mikilvægt tæki til að draga
úr ríkisútgjöldum og þar með
minnka fjárlagahallann.
Þór Sigfússon
Hvar má auka útboð?
En hvað á að bjóða út hjá ríkinu
og hvemig er hægt að tryggja
stuðning stjómmálamanna og emb-
ættismanna við útboð? Það liggur
nokkuð ljóst fyrir að stjómmála-
menn munu styðja frekari útboð á
verklegum framkvæmdum á vegum
ríkisins enda komin veraleg reynsla
á útboð verklegra framkvæmda.
Til þess að hægt sé að auka út-
boð á innkaupum á vegum ríkisins
þarf hins vegar að nást breiðari
samstaða hjá embættismönnum í
ríkiskerfinu og samstarf í útboðum
þarf að aukast. Slíku er oft erfitt
að koma við enda ijölmargar stofn-
anir sem um ræðir og hætt við því
að yfirmenn stofnana telji vegið að
sjálfstæði sínu ef þeir fá ekki ráðið
hvaða vörar era keyptar inn o.s.frv.
Auðvelt er þó að ná um útboð í
formi innkaupa pólitískri samstöðu
og nauðsynlegt er að leyfa stofnun-
um að njóta hluta afraksturs af
útboðum. Þannig er hægt að
tryggja samvinnu við ólíkar stofn-
anir. Útboð innkaupa ríkisins er því
þáttur sem má gera mun meira í
en verið hefur.
En hér hafa einungis verið nefnd
útboð á sviði verklegra fram-
kvæmda og innkaupa á vegum rík-
isins. Það svið sem ríkið hefur lítið
sem ekkert farið inn á er útboð í
formi rekstrarsamninga þar sem
einkaaðilar taka að sér rekstur til-
tekinna stofnana að undangengnu
útboði. Þar getur bæði verið um
það að ræða að fjármögnun sé einn-
ig boðin út eða ríkið sjái alfarið um
þann þátt. Á þessum þætti þarf
nauðsynlega að taka ef við ætlum
okkur að auka útboð svo einhveiju
nemi.
Útboð í formi rekstrarsamninga
.era viðkvæmari og nokkuð flóknari
en önnur útboð. Þessi útboð era
viðkvæmari en önnur útboð þar sem
til dæmis getur verið um ákveðna
grannþjónustu að ræða sem um
langan tíma hefur verið á herðum
ríkisins, bæði hvað kostum og rekst-
ur varðar. Hér má t.d. nefna rekst-
ur skóla, sjúkrahúsa (eða deiida
innan þeirra), félags- eða sálfræði-
ráðgjöf og svo framvegis.
Útboð til að auka gæði
og samkeppni
Helstu rökin fyrir útboðum í
formi rekstrarsamninga þurfa alls
ekki að vera sá peningalegi spam-
aður sem hugsanlega næst ef rétt
er staðið að þeim, heldur aukin
gæði þjónustunnar. Þvi miður hafa
fyrmefndu rökin oftar komið fram
en nauðsynlegt er að leggja áherslu
á að hægj; er að auka gæði í t.d.
velferðarkerfinu með auknum út-
boðum, þannig að við gætum feng-
ið meiri og betri þjónustu fyrir sama
verð og áður.
Efasemdum svarað
Það era nokkrar efasemdir sem
heyrast varðandi útboð á sviðum
eins og þessum. í fyrsta lagi era
efasemdir uppi um það að skólar
eða sjúkrahús eigi að vera rekin
eins og um fyrirtæki sé að ræða.
Ef svo sé verði sjúklingar eða nem-
endur ekkert annað en viðskiptavin-
ir sem setja megi vissa krónutölu
við í stað þess að mæla árangvr
af rekstrinum með námsframvindu,
§ölda ánægðra sjúklinga o.s.frv.
Þó svo að rekstur eigi að skila hagn-
aði þýðir það ekki að peningar við-
skiptavina skipti meira máli en ein-
staklingamir sjálfir eða velferð
þeirra. Þrátt fyrir að fyrirtæki vilji
skila hagnaði þá vilja forráðamenn
þess einnig að gæði þjónustu fyrir-
tækisins aukist. Þannig era fram-
tiðarhorfur þess tryggðar, enda era
ánægðir viðskiptavinir lang besta
auglýsing fyrir fyrirtæki.
Onnur röksemd sem heyrist er
að ef samkeppni er leyfð og frjáls
verðlagning að einhveiju marki
muni bestu stofnanimar fá efnuð-
ustu viðskiptavinina, en þeir efna-
minni sæki ver búnar stofnanir.
Þannig sé misrétti aukið í þjóðfélag-
inu með aukinni samkeppni og út-
boðum á þessum sviðum. Það er
auðvelt að koma í veg fyrir að fjár-
hagslegt misrétti aukist með útboð-
um, t.d. í skólakerfinu. Setja má
hömlur á hvað skólar geta krafist
af nemendum í skólagjöld, pappírs-
kostnað o.s.frv.
Nú er rétti tíminn
Nú er í fyrsta skipti í sögunni
höfum við íslendingar fengið ríkis-
stjórn sem samanstendur af mörg-
um talsmönnum og frarnkvæmda:
mönnum á sviði einkavæðingar. í
ríkisstjórninni era nú margir þeirra
sem hafa á Alþingi verið helstu
talsmenn aukinna útboða hjá ríkinu
og sölu ríkisfyrirtækja. Nú er því
lag fyrir ríkisstjómina að vera
samtíga í stefnumótun og fram-
kvæmd útboða á ýmsum sviðum
ríkisrekstrarins sem geta skilað
auknum gæðum í þjónustu ríkisins
og minnkað fjárlagahallann.
Tilboð á heilum
Með magnínnkaupum má lækka
kostnaðinn verulega. Við bjóðum
því sérstakan 10% magnafslátt af
ýmsum bráðnauðsynlegum
skrifstofuvörum.
SrÆnmm?
_AUtíeinniferð
cm*-
HALLARMULA 2
Sími 91-813211
Fax 91-689315
AUSTURSTRÆTI18
Súni 91-10130
Fax 91-27211
KRINGhUNNI
Sími 91-689211
Fax 91-680011
ODH:
(UilKiaScÐlflíDCPIS
nröPE^KisisaöDEDaíaKHi)®
veitir lán til raunhæfra framfaraverkefna í öllum atvinnugreinum
Sjóðurinn veitir gengistryggð lán með hag-
stæðum greiðslukjörum.
Trygging fyrir láni skal vera veð í fasteign
eða bankaábyrgð.
Starfsmenn sjóðsins meta arðsemi verkefna
í samvinnu við umsækjendur.
Lán frá sjóðnum geta að hluta verið skilyrt í
upphafi.
Lánasjóðurinn er í eigu Norðurlandanna allra. Athafnasvæði hans eru Vestur-Norðurlönd, þ.e.
Færeyjar, Grænland og ísland. Samvinnuverkefni milli landa eru æskileg en ekki skilyrði.
HAFÐU SAMBAND VIÐ SKRIFSTOFU OKKAR OG FÁÐU NÁNARI UPPLÝSINGAR.
Lánasjóður Vestur-Norðurlanda
hefur aðsetur á Rauðarárstíg 25, annarri hseð,
pósthólf 5410,125 Reykjavfk, sími (91) 605400, Telefax: (91) 29044.
_______________________•; ■ ■'_________
¥í nljm íslMskt!
0
IÐNLANASJÓÐUR
fyrir íslenskt atvinnulíf
ÁRMÚLA 1 3 A 155 REYKJAVÍK SÍMI 6 8 0 4 0 0 TELEX 3 0 8 4 ILFUND TELEFAX 6 8 0 9 5 0