Morgunblaðið - 01.10.1994, Síða 4

4 C LAUGARDAGUR 1. OKTÓBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Klæðnaður konu er framlenging
af hennar innri manni,“ segir
Karen Blixen í einleik bandaríska
höfundarins William Luce, Dóttir
Lúsífers, sem Þjóðleikhúsið frum-
sýnir í þýðingu Ólafar Eldjárn á
LJtla sviðinu í næstu viku, Þegar
þessi orð falla í byijun verksins er
hún klædd í búning trúðsins Pierrot
í von um að hún komist fljótlega á
grímudansleik. Áhorfanda grunar
fljótt að trúðsgervið hafi verið það
fyrsta sem blasti við umheiminum
þegar skáldkonan birtist á efri
árum; hún lék sjálfa sig á sviði veru-
leikans. Þegar líður á verkið afklæð-
ist hún gervinu: Brot af manneskj-
unni Karen Blixen bijótast fram,
manneskju sem fáir þekktu í raun,
en goðsögnin Karen Blixen hopar á
hæli — og þó.
Karen er á leið í upplestrarferða-
lag til Bandaríkjanna í upphafí
verksins, á nýársnótt 1959. Hún
stendur í vinnustofu sinni sem hún
kenndi við danska þjóðskáldið Jo-
hannes Ewald og velur sér ferðaföt,
enda er að „vinda upp segl mikil-
vægara en lífið sjálft“ í augum
hennar. Fjögur ár eru liðin síðan
hún gekkst undir uppskurð sem
meinaði henni að neyta nokkurs
nema fljótandi fæðu til dauðadags
og Karen birtist sem beinagrind
fomrar fegurðar, knúin áfram af
minningum. Minningunum fjölgar
samtímis því sem hún tínir fram
fötin, því hverju fataplaggi fylgir
saga sem hún vill deila með áhorf-
endum. Hún er umkringd hlutum
sem aðrar minningar og andblær
eru bundin við og rötuðu sumir
þeirra í bækur hennar. Á sviðinu
stendur grammafónninn sem lék
■'fyrir hana árin sem hún bjó í Kenýa,
útflúruð kista sem hún eignaðist
þar, skrifborð sem var í eigu föður
hennar, upp við útskorinn fataskáp-
inn hallast veiðiriffíll, á skrifborðinu
stendur kampavínsflaska í silfur-
fötu. Hlín Gunnarsdóttir hannar
leikmynd og búninga.
Ástin og sjúkdómurinn
Aðeins einn hlutur er bundinn við
einhvers konar væntingar; ónotaður
kjóll sem átti að vígja þann dag sem
sænska Nóbelsakademían liti yfír
-íEyrarsund og að Rungstedlundi,
heimili Karenar. Þar fæddist hún
árið 1885 og bjó til ársins 1913
þegar hún giftist sænska baróninum
Bror Blixen-Finecke og hélt með
honum til Kenýa þar sem hann hafði
keypt kaffibúgarð í von um skjót-
fengið ríkidæmi (þess má geta að
séra Amljótur Ólafsson er sagður
. hafa verið einkakennari hjá Finecke
eldri á námsárum sínum í Kaup-
Morgunblaðið/Kristinn
ÁHORFANDA grunar fljótt að trúðsgervið hafi verið það fyrsta
sem blasti við umheiminum þegar skáldkonan birtist á efri árum.
BAK við goðsöguna er afskaplega veik og einmana kona sem
bíður endaloka sinna - en hún lifði ævintýranlegu lífi.
mannahöfn og meðal annars kennt
Brpr).
í Kenýa kynntist Karen tveimur
helstu ástum lífs síns; heimsálfunni
Afriku og Englendingnum Denys
Finch-Hatton. Líf Karenar var óijúf-
anlega tengt þessum áhrifavöldum;
Bror, sem smitaði hana af sýfilis
áður en þau skildu 1922, hægfara
sjúkdómi sem át hana að innan til
dauðadags, Denys, Afríku og föður
sínum, kammerherranum Wilhelm
sem hengdi sig þegar hún var 10
ára gömul. Ymsum öðrum bregður
fyrir, þar á meðal Farah Aden, sóm-
alska brytanum hennar. Wilhelm
keypti Rungstedlund nokkrum árum
áður en hún fæddist og þegar hún
sneri aftur til Danmerkur 1931, fjár-
hagslega gjaldþrota og um margt
andlega gjaldþrota eftir andlát Den-
ys í flugslysi nokkrum árum áður,
settist hún þar að. Denys, „helming
minn“, jarðaði hún í afrískri jörð,
sem hún leit aldrei að nýju eftir að
hún fór. „Hún hefði aldrei farið heim
ef hún hefði ekki misst jörðina,"
segir Bríet Héðinsdóttir sem leikur
Karen Blixen í uppsetningu Þjóðleik-
hússins.
Við skrifborð föður síns skrifaði
Karen fyrstu bók sína, Seven Gothic
Tales en frumútgáfa hennar kom
út á ensku 1934 og ýtti ritferli henn-
ar úr vör og gerði höfundarnafn
hennar, Isak Dinesen, heimsfrægt.
Hún fékk þó aldrei tækifæri til að
bregða sér í kjólinn. Isak þýðir „sá
sem hlær“ og vissulega hefur Karen
leikritsins haft margar ástæður í
gegnum tíðina til að hlæja dátt.
„Hún lifði ævintýralegu lífi, sorgir
og gleði skiptust á í óvenju ríkuleg-
um hlutföllum og skildu hana ekki
eftir ósnortna en hún gekkst aldrei
upp i sjálfsvorkunn, hún var nægi-
lega gáfuð til að sjá hlutina í stærra
samhengi," segir Bríet.
Ekki síst hefur sárasóttin lagt
dauðahönd á Karen, en hún er
beiskjulaus og hefur sniðið vágest-
inum dramatískan stakk. Vissulega
fékk ég sýfllis, segir hún, en sára-
bæturnar voru að selja Lúsifer sálina
gegn því að „allar mínar sorgir“
breyttust í sögur sem allir læsu. Og
alla ævi hefur hún „hjúfrað sig upp
að englinum dökka“, segist ekki ótt-
ast dauðann sem vitjar hennar þrem-
ur árum síðar, árið 1962, en allir
skilja að hún kysi stærri skammt
af lífsþrótti. Nokkru eftir að hún
kom heim frá Bandaríkjunum hefur
heilsu hennar enn hrakað, en lítinn
bilbug er að finna á sögumanninum
og hefðarkonunni Karen Blixen,
enda hefur hún samið við andskot-
ann og síðast en ekki síst, séð guð.
Hann sýndi sig að sjálfsögðu í Afr-
íku, þar sem hugur Karenar bjó alla
Karen Blixen
kveóst haffa selt
Lúsifer sál sina
gegn þvi aó
allar hennar
sorgir yróu
aó sögum
ævi þótt líkaminn væri bundinn í
Danmörku.
Karen ókristin
Aðstandendur sýningarinnar
brugðu sér í pílagrímsför til
Rungstedlunds, sem nú er safn, áður
en þeir hófust handa. „Áhrifaríkast
við heimsóknina var að sjá hvar
Karen lét grafa sig, undir tré á inn-
anverðri landareigninni," segir Há-
var Siguijónsson, leikstjóri Dótturs
Lúsífers. „Það sagði mér dálítið um
hvað hún var heiðin, eða ókristin,
og hjálpaði mér að skýra myndina
af persónunni. Hún var ekki einu
sinni grafin í vígðri mold eða við
kirkjulega athöfn.“ Hávar segir
verkið vissulega bjóða upp á goð-
sögnina Karen Blixen, sérvisku
hennar og ævintýri. „En um leið
sýnir það að á bak við allt er afskap-
lega veik og einmana kona sem bíð-
ur endaloka sinna og upp úr því
held ég að samúðin með persónunni
geti sprottið. Eg er þó ekki viss um
að Karen Blixen sem persóna hafí
vakið mikla samúð fólks og held
raunar að hún hafí ekki kært sig um
slíkt,“ segir hann.
Bríet kveðst hafa sökkt sér niður
í bækur Karenar og aðrar heimildir.
„Hún var fjandi góði rithöfundur sem
lifði fyrst og skrifaði svo. Yfir sein-
ustu árunum hvílir ákveðinn tregi,
auk þess sem veikindin léku hana
grátt. íslenskur læknir sem var yfir
henni undir lokin þegar hún fór inn
og út af spítölum á Norður-Sjálandi,
hringdi í mig og sagði mér að hún
hafi farið niður í 28 kíló þegar verst
lét. í banalegunni lá hún síðan í rúm-
inu með refafeld um hálsinn og hatt
á höfði, sem mér finnst gefa sannan
húmor hennar til kynna.“
Ekki í önnur hús að venda
í uppsetningunni leikur tónlist
talsvert hlutverk og skuggamynda-
vél varpar stöku sinnum ljósmyndum
og málverkum Karenar á leikmynd-
ina aftanverða. „Ég reyni að styðja
við frásögnina með þessari aðferð
en forðast að myndskreyta hana,“
segir Hávar. „Hugmyndin er að gera
flæðið milli veruleika hennar og
minninga óljósara, draga fram
stemmningar og birtingamyndir frá-
sagnarinnar."
Hann segir að leikstjórn á einleik
sé talsvert ólík leikstjórn verks með
fleiri persónum, en kannski ekki eins
frábrugðin og virst gæti fyrirfram.
„Við Bríet eigum þó ekki í önnur
hús að venda, hvorugt okkur, ég get
aldrei afsakað mig með því að ég
hafi verið að horfa á einhvern annan
leikara.“
SFr