Morgunblaðið - 03.01.1997, Síða 4

4 C FÖSTUDAGUR 3. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LIF
Hann fékk bók en
hún fékk nál og tvinna
Hver er saga kvenna? #Um hvað voru ljóð íslenskra kvenna?
Er konum sleppt úr Islandssögunni? •Hvað er bak við
huluna yfir sögu kvenna? «Hvað er Kvennasögusafn Islands?
VÍGREIFAR konur safna saman
liði vopnaðar orðspjótum. Þær
þeysa fram á vígvöllinn og krefi'ast
eigin sögu. - Er þessi byijun ef
til vili of karlleg? Orðin eru sótt í
brunn hernaðar. Sennilega er best
að vera á varðbergi gagnvart orð-
unum, því jafnvel þau eru merkt
karllegum og kvenlegum merking-
Hvers vegna er þörf á kvenna-
sögusafni? Er ekki nóg að eiga
skráða sögu stofnana, sögu stjórn-
mála, sögu valds og fyrirmanna?
Sýna ekki styttur bæjarins menn-
ina sem þjóðin þarf að þekkja og
muna?
Og konurnar, dásamlegi bak-
hjarlinn sem bjó synina undir
baráttuna, synina sem urðu
áhrifavaldar, er ekki nóg að
mæra þær fyrir traustið? Þarf
að segja þeirra sögu? Það
þótti húsmóður á Eskifirði
um 1940 sem fór að halda
til haga öllu því sem rak á
fjörur hennar og snerti stöðu
kvenna að fornu og nýju. Arið
1968 á fundi norrænna kven-
réttindafélaga á Þingvöllum
kviknaði svo hugmynd með
henni um sérstakt kvennasögu-
safn. Nafn hennar var Anna Sig-
urðardóttir og í upphafi kvenna-
árs 1975 stofnaði hún safnið og
bjó um það á heimili sínu.
Dr. Anna á vaktlnni
Saga kvenna
í konfektkössum
uð frá Háskóla
íslands með
MA gráðu í
sagnfræði,
Erna
Sverris-
dóttir bók-
mennta-
fræðingur
er í stjórn
Kvenna-
bijótast út úr þessum einhæfu að-
stæðum.
„Konur fóru seint af stað í skáld-
skap og fræðimennsku eða ekki
fyrr en börnin voru uppkomin,"
segir Erna, „og í hjáverkum eins
og Kristín Sigfúsdóttir. Matur-
inn brann í pottunum hjá
henni og hún vakti fram á
nætur við skriftir," segir
Erla Hulda. „Nóttin
var vinkona þeirra,"
bætir Erna við.
í eidri ungl-
ingabókum
virðist
gifting
málsnjailari,“ bætir hún við í hóg-
værð.
Bróður Jakobínu, Sigfúsi Jóns-
syni, fannst systir sín svo gáfuð að
hann sagði í bréfi til hennar: „Þú
hefðir átt að verða drengur í brók.“
Þessi orð gefa til kynna að honum
finnist synd að möguleikar karl-
manna standi systur sinni ekki til
boða. Og prestur einn sagði um
efnilega dóttur sína: „Mein var að
því að hún Gréta mín skyldi ekki
verða piltur."
Hver er konan?
Dr. Anna stóð á verðinum
(eins og hermaður) meðai
annars gagnvart orðum um
konur. Dæmi um það eru
viðbrögð hennar við frétt í
Ríkissjónvarpinu en í henni'
sagði: „. . . að hér búi konur ekki
of siðlátar." Anna sendi fréttastof-
unni bréf og sagði að setningunni
væri ekki lokið. Rétt myndi hún
hljóma svona: „. . . að hér búi
konur ekki of siðlátar, sem fái tíð-
ar heimsóknir lauslátra karl-
manna.“ Anna lést 4. janúar 1996,
áttatíu og sjö ára að aldri.
Rannsóknir í kvennasögu og
kvennafræðum hafa verið stundað-
ar síðustu áratugi en núna skömmu
fyrir aidamót má merkja aukinn
áhuga. Kvennafræði eru orðin 30
eininga vel sótt nám í Háskóla ís-
lands, konum innan félagsvísinda-
og heimspekideildar sem gera loka-
verkefni innan kvennafræða fjölg-
ar og Kvennasögusafn íslands hef-
ur verið opnað á Landsbókasafninu
í Þjóðarbókhlöðu.
Vissulega lætur gagnrýni enn á
sér kræla, eins og í setningunni
um að ef það þurfi Kvennasögu-
safn, kvennafræði og kvennarann-
sóknir, verði einnig að koma á fót
stofnunum um karla til að gæta
jafnréttis. Sennilega síðar meir.
ERNA Sverrisdóttir
Konur fortíðarinnar eru ekki lit-
laus hólpur, þær vantar bara í sög-
una og þess vegna er mikilvægt
að safna saman öllum gögnum um
þær sem finnast í daglegri sögu
þjóðarinnar.
Hver er konan? Hver var Hall-
dóra B. Björnsson? Hver var
Jakobína Jónsdóttir? Hver
var Þorbjörg Sveindóttir
ljósmóðir? Hver var Krist-
ín Sigfúsdóttir? Þarf að
nefna karlmann til að
kveikja ljós? Halldóra
var systir Svein-
björns Beinteins-
sonar allsheijar-
goða, hún var
skáld. Jakobína
sogu
safnsins.
Þær
sögu kvenna við
blaðamann:
„Saga kvenna leynist á öðrum
stöðum en saga karla. Hún fínnst
í konfektkössum og Mackintosh
dollum," segir Erna, „eins og efnið
sé ekki sérlega merkilegt. Konur
skrifuðu í skrifborðsskúffur og
konfekt- og vindlakassa eiginmann-
anna. Dr. Anna skrifaði til dæmis
á bréfíð utanaf ýsunni þegar hún
bjó á Eskifirði."
Saga kvenna er brotakennd og
það þarf að snúa ýmsum heimildum
við til að skilja hana. „Sagan liggur
jafnvel á bak við textann í ævisög-
um kvenna," segir Erla Hulda, „og
birtist oft í því sem þær segja ekki
og í hvernig þær segja frá. I þeirra
sögum er undirtexti.“
SAGA kvenna hefur
legið í þagnargildi.
æðsta takmark ungra stúlkna. Eina
ráðið fyrir stúlkur með frumkvæði
var að samsama sig við strákana,
hvort sem þeir voru í bókum eða
lífinu sjálfu. Flestar konur hafa ein-
hvern tíma hugsað: „Ég vildi að ég
væri strákur.“
Jakobína Jónsdóttir Thomsen
sagði: „Hefði jeg verið piltr, mundi
jeg sjálfsagt hafa orðið þingmaður,
en þá hefði ég þurft að vera dálítið
eiginkona
Grims Thomsen
skálds, Þorbjörg var
föðursystir Einars Bene-
diktssonar skálds, hún var þekkt
fyrir skoðanir sínar í stjórnmálum.
Erna Sverrisdóttir skrifaði BA
ritgerð um ljóðagerð Halldóru B.
Björnsson og skáldskaparstöðu
hennar innan bókmenntastofn-
unarinnar. Hún var að hennar
mati gott en vanmetið skáld sem
þýddi meðal annars grænlensk ljóð
og afríkönsk, sem sýnir ef til vill
lífið í jaðrinum.
Erla Hulda Halldórsdóttir skrif-
aði í MA ritgerð sinni um konur í
sveitasamfélaginu á 19. öld. Hún
las sendibréf, ævisögur og minning-
arbrot og skrifaði um kvenímynd
19. aldar, sjálfsmynd
kvenna, hvenær
þær vöknuðu til
vitundar um
stöðu sína og
hvernig. „Konum
var ætlaður ákveðinn
rammi og stundum karlgerðu
þær sig til að komast út úr honum,
þær karlgerðu langanir sínar," seg-
ir Erla, „og þegar karlar mættu
sterkum konum gáfu þeir þeim líka
karlleg einkenni."
Eftir 1870 verður breyting á
þessu og möguleikar kvenna auk-
ast. Kvennaskólar voru stofnaðir
og vakning bylgjaðist um þjóðfélag-
ið. .
Af sögubókum má ætla að karl-
menn einir hafi byggt íslenskt sam-
félag frá siðskiptum til 1850. Matt-
hías Jochumsson skáld sagði „engu
líkara en kvennasagan slitni eða
hverfi við siðskiptin“. Erla Hulda
veltir því fyrir sér hvort þarna sé
orðið kvennasaga notað í fyrsta
skipti. ■
Gunnar Hersveinn
„Þú hefðir átt að verða
drengur í brók“
En hvar er sögu kvenna að finna?
Ekki í sögubókum. Þegar Erla
Hulda Halldórsdóttir, forstöðumað-
ur Kvennasögusafnsins, lærði undir
sögupróf í menntaskóla, stóð við
nafn Bríetar Bjarnhéðinsdóttur
„Sleppa“. Núna er starf hennar
hinsvegar fólgið í að gæta þess að
ekki sé gengið fram hjá konum
sögunnar. Erla Hulda er nýútskrif-
Erna segir ljóð kvenna einkenn-
ast af draumum um það sem ekki
varð. Þau gefa í skyn þrá og vænt-
ingar, hina ósögðu sögu þeirra.
„Þær sátu heima og bræður þeirra
fengu tækifærin," segir Erna. Það
var ekki fyrr en árið 1876 sem
Júlíanna Jónsdóttir fyrst kvenna á
íslandi gaf út ljóðabók.
Eins og piltar þráðu konur
menntun og höfðu útþrá. Þær ósk-
uðu sér vængja en þurftu „að gift-
ast eða vera í vinnumennsku ævi-
langt“, eins og Briet Bjarnhéðins-
dóttir sagði - svo reyna þær að
Miðstöð
kvennafræða
VERÐMÆTI úr fórum íslenskra
kvenna í skriflegu formi sem veita
upplýsingar um líf þeirra, sorg og
gleði, von og væntingar liggja
sennilega víða í kössum í geymsl-
um. Bréf mömmmu, ömmu og
langömmu geyma upplýsingar um
hugsanir þeirra og langanir og
birta líf þeirra og sögu og geta
verið sem fjársjóður fyrir þá sem
eru að reyna að raða saman réttri
mynd af konum og túlka.
Erla Hulda Halldórsdóttir, for-
stöðumaður Kvennasögusafnsins,
segir að afkomendur, sem lumi á
efni formæðra sinna, oft ekki gera
Kvennablaðið.
**jl$*ú*. íi- Uhrtar

ixi
***** fcö»w U *í*= tta& i \ te&zrí t&a
í Mi, <* fcj***r * fcr- Z6 m*rm* ' fcUtgf* ** *£*k3l*a«a*> --
*» Mr&i (ytkinm. J fc*<— í;fc«rö*r1ywÖ
mu* <« i
i «» «<***. MlUjpt W.-i t* i
, íjrír t Uam*. — *íprí«*! U*»
■Mtdur <$<*»>*• *H‘
a íieaífo r:il
..■■■■■■..'
rta ktuffBiívr. <*
KVENNABLAÐIÐ sem Bríet
Bjarnhéðinsdóttir gaf út.