Morgunblaðið - 10.01.1997, Blaðsíða 2

2 B FÖSTUDAGUR 10. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
ÁSTARGLEÐI eftir Frans Hals.
Gleðin
er ljósið í lífinu
GLEÐIN hefur verið íhugunarefni
mannsandans frá öndverðu. Forn-
grikkir ýmist lofuðu hana eða voru
á varðbergi gagnvart henni. Platón
(427-347 f.Kr.) fannst hún hafa
truflandi áhrif á skynsemina og
mælti aðeins með hófsamri gleði.
Honum var í nöp við kenningar um
að hið besta og æðsta í lífinu væri
ánægja og að hamingjan væri falin
í gleðiríkri andrá.
Sældarhyggjumaðurinn Epíkúr-
os (341-270 f.Kr.) sagði sæluna
kórónu lífsins. Stanzlaust nautnalíf
var honum ekki að skapi, heldur
að njóta ávaxta lífsins þegar það á
við.
Sönn ánægja hlýst af góðum vilja
að mati Aristótelesar (384-322
f.Kr.). Gleðin er fylgifiskur hins
góða og hvetur menn áfram til að
sækjast eftir því sem hefur gildi.
Hún fullgerir sérhvert verk og full-
komnar. Gæta þarf að ástæðu
verka, segir Aristóteles, og hvort
hún er í samræmi við hið heillavæn-
lega fyrir menn. Ánægjan getur því
vissulega leitt menn afvega ef þeir
vita ekki hvað er best fyrir sína
sálarheill. Mannleg náttúra er mæli-
kvarðinn á gildi gleðinnar, að hans
matij en ekki skoðanir eða duttlung-
ar. Ánægjan er ekki I keppni við
Gleðin í lífinu hefur
meira gildi en flest ann-
að. Gunnar Hersveinn
horfðist í augu við gleð-
ina og ræddi við fólk
um þetta fyrirbæri.
skynsemina, fremur hvetur hún
hana til dáða.
Hins vegar hindrar sennilega
skynsemin með þeim barnslegar
gleðistundir vegna þess að í henni
býr efinn.
Hvað er sigur án gleðí?
Gleðin er dagurinn, og á nóttinni
er hún bjartasta stjarnan: Glaða-
stjarnan Venus. Gleðin skín bjartast
í litrófi mannlegra tilfínninga. Hún
er vor og sumar sem lyftir fólki
yfir áhyggjur vetrarins.
Gleðin vaknar og þeysir um
taugakerfið þangað til tárin bijót-
ast fram. Gleði barnsins virðist
fölskvalausust. Hún er ómenguð og
leggur allan líkamann undir sig.
Það hoppar af kæti og klappar sam-
an lófunum. Gleðin breytist með
árunurn, temprast, samt þekkja
vonandi allir fullorðnir að verða al-
teknir gleði til dæmis eftir góðar
fréttir eða afrek eða fyrir tilviljun.
Fátt jafnast á við þá tilfinningu.
Gleðin byijar að innan og þrýstir
sér út um líkamann og streymir til
annarra.
Gleðin kemur og fer og gerir
ekki greinarmun á viðföngum sín-
um. Hún er óháð hugmyndafræði
og markmiðum, þótt viðhorf geti
haldið henni niðri. Næg ástæða til
að gleðin spretti upp er sólardagur
eða fallandi snjókorn. Hún er líka
smitandi því „oft gleður sá aðra sem
glaður er“.
Gleðin er nauðsyn á bestu stund-
um hvers manns. Eða hvað er sigur
án sigurgleði, ást án ástargleði,
starf án vinnugleði, líf án tilhlökk-
unar? Hún fullkomnar afrekin og
rekur smiðshöggið á verkið. Komi
gleðin ekki hjúpast myrkrið yfir allt.
Et, drekk og ver glaður
Kærustu minningarnar eru
geymdar á gleðiformi. Vinir sem
rifja upp gamlar minningar þekkja
að þegar skemmtilegt atvik er riijað
upp togar það í huganum á annað
skemmtilegt atvik og svo koll af
kolli. Rannsóknir í sálfræði sýna
Björg Einarsdóttir
Gleðin í
norræn-
um lífsstíl
„GLEÐIN smyr öll atvik og ger-
ir samskiptin falleg,“ segir Björg
Einarsdóttir fræðimaður, 71 árs,
og verður hugsað til Schillers
sem Beethoven byggði tónverk
sitt Óðinn til gleðinnar á. „Gleðin
er eðlileg aðferð til að lifa líf-
inu.“ Og þýðingar Matthíasar
Jochumssonar á Óðnum til gleð-
innar eftir Schiller:
Gleði heitir lífsins ljúfa
leynifjöður, mjúk og sterk . . .
Björg segir það einkenna
elstu kynslóðina að tíunda ekki
óþægindi sín og láta ekki sjá í
hug sinn. Sú kynslóð lifi eftir
ásetningnum að stynja ekki og
kvarta, hvað sem á gengi. Fyr-
irmælin voru að vera glaður í
fasi og framkomu. Hinsvegar
sé það núna í tíðarandanum að
bera vandamál sín á torg.
„Fyrir okkur sem byggjum
norðlægar slóðir ætti ekki að
vera vandinn á að vera glaður,“
segir Björg „því gleðin er inn-
byggð í menningararfinn. í
Hávamálum, lífsformúlu norð-
urbúans, er mælt svo fyrir að
glaður og reifur skuli gumi
hver. I bókmenntum er lagt upp
úr að menn séu léttir í máli og
með gleðibragði og hinn nor-
ræni lífsstíll býður að fólk æðr-
ist ekki né láti mál á sig ganga,“
segir hún.
BJÖRG Einarsdóttir.
Björgu finnst að ef til vill
ættu yngri kynslóðir að læra af
gleðinni sem bjó í fyrri tíðar
mönnum.
En hvað ergleðin íþínum
huga oghvað veitirhana?
„Gleðin er eins og sólskinið,
hún vermir og hún skín. Líkt
og kurteisi og tillitssemi er hún
olía á tannhjól hins daglega lífs
og samskipti manna. Gleðin er
ekki utanverð ærsl og háreysti
heldur innri kennd, líkust lind
sem streymir fram og stillir
jafnvægi hugar og tilfinninga,
veitir innri frið og stuðlar að
ytra frelsi."
Gleðin nærist á ljúflyndi og
skilningi, að mati Bjargar, „og
hún er sjálfhverf að því marki
að hún framkallar þessa eigin-
leika ef hún er sönn og einlæg,
viðheldur eigin eldi og kveikir
nýja,“ segir hún og bætir við í
lokin: „En dýpst er sú gleði sem
við náum að veita öðrum.“ ■
GLEÐIGARÐURINN eftir Hieronymus Bosch.
Eysteinn Björnsson
Gleðin sem
fallegt fiðr-
ildi á öxl
„GLEÐIN er ekki undir stjórn
rnanns," segir Eysteinn Björns-
son kennari og rithöfundur, 54
ára „en það er hægt að leggja
góðan grunn að henni og vera
tilbúinn til að taka á móti henni.
Gleðin er eins og fiðrildi sem
sest óvænt á öxlina á manni.“
Eysteinn segir forsendu gleð-
innar að lifa í samræmi við lög-
mál náttúrunnar, lifa á góðu fæði
andlega og líkamlega og eitra
hvorki líkama né sál. Svefninn
er að hans mati vanmetin heilsu-
bót. „Svefninn er gleðimeðal,"
segir hann. „Ung börn vakna nær
undantekningalaust með bros á
vör og full lífsgleði eftir næring-
arríkan svefn. Hins vegar öskra
þau og grenja þreytt. Þetta finna
fullorðnir líka eftir góðan svefn.“
Eysteinn hefur velt fyrir sér
trufiandi áhrifum skynseminnar
á gleðina sem sker niður hina
hreinu gleði með hnífi sínum.
„Norður-Evrópubúar eru allir í
gagnseminni og þeir sem reyna
að sleppa undan henni leita
stundum að gleðinni í fíkniefn-
um, en hún er ekki þar.“
Aldagömul speki biður menn
um að hafa ekki svona óskaplegar
áhyggjur af morgundeginum,
heldur að lifa í núinu og leika
sér,“ segir Eysteinn. „Eg held að
það sé rétt. í leiknum gleyma
menn stað og stund og hrífast
með, og hláturinn leysir endorfín
úr læðingi vegna vellíðan líkam-
ans.“
Hann segist jafnvel stundum