Morgunblaðið - 21.02.1997, Page 5

4 B FÖSTUDAGUR 21. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 21. FEBRÚAR 1997 B 5
DAGLEGT LIF
DAGLEGT LIF
Erefnishyggjanforsendatækniogvísinda? • Eru trúarbrögðin
erindi? • Er manneskjan firrt eðli sínu? • Frelsaði efnishyggjan
F agnaðarerindi
STEFÁN Ólafsson sýnir í
bók sinni Hugarfar og
hagvöxtur sterk tengsl
efnahagslegrar
framþróunar og
veraldlegrar
lífsskoðunar.
heimsins?
ÁBERANDI áhugi á rækt hugans
og heilsusamlegu líferni hefur
kveikt vonir um undanhald verald-
legrar lífsskoðunar. Spáð hefur
verið dvínandi áhuga á efnislegum
gæðum í kjölfarið og frelsun
mannsins frá taumlausri nautna-
hyggju. „Skefjalaus einstaklings-
hyggja og eignaárátta mun líða
undir lok,“ segja postular hug-
sjóna um betri heim, „náungakær-
leikurinn verður sterkari ástinni á
sjálfum sér.“
En eru þetta ekki aðeins róman-
tískir draumórar? Getur eitthvað
ógnað hinni sigursælu efnishyggju
sem hefur lagt undir sig Vestur-
lönd, Japan og fleiri lönd og breið-
ist nú hratt um alla heimsbyggðina
líkt og fagnaðarerindi?
Bendir eitthvað til að viðhorf
til vinnu séu að breytast? Hefur
viðskiptamenningin ekki fundið
sinn farsæla farveg? Getur eitt-
hvað kveðið niður hið hagsýna
sjónarhorn? Eða einstaklings-
hyggju, neysluhyggju og velferð-
arhyggju?
„Sterk vinnumenning og sterk
Efnishyggjan berst um
alla heimsbyggðina, öll-
um þjóðum til vitnis-
burðar. En leiðir hún til
allsheijar farsældar eða
endaloka menningar?
Gunnar Hersveinn og
Hanna Katrín Frið-
riksen spurðu valið fólk
um áhrif veraldlegrar
lífsskoðunar á framfar-
ir, náttúru, trúarbrögð,
og sjálfstæði mannsins.
efnishyggja skapar þrótt í þjóðfé-
lögum og framfarahug,“ segir Dr.
Stefán Ölafsson prófessor í Há-
skóla íslands sem hefur unnið
Lifandi trú
og sálartómið
ANDHVERFA efnishyggju er hughyggja, sem gerir ráð fyrir áhrifum
andans á skynjun, þekkingu og atburðarás," segir Helga Soffía Konráðs-
dóttir prestur í Háteigskirkju. „Kristin trú andmælir efnishyggju sem
slíkri vegna þess að hún er ekki allt það sem hún virðist vera.“
Hagnýt efnishyggja merkir að maðurinn iifi fyrir hin efnislegu gæði
- hlutina, ogþað er ekki heillavænlegt í augum Helgu Soffíu. „Efnið
er ekki illt,“ segir Helga Soffía, „efnisheimurinn er góður, en það versnar
í því ef maðurinn lifir fyrir hlutina."
Efnisheimurinn á ekki að taka
völdin, að mati Helgu Soffíu, einfald-
lega vegna þess að maðurinn er
einnig andleg vera. Manneskjan
ræktast illa undir henni. „Líf manns-
ins helgast af Guði og það gefur lífi
hans tilgang," segir hún. „Maðurinn
skilgreinir líf sitt frammi fyrir Guði
og heill hans og hamingja veltur á
sambandinu við guð en ekki efnis-
heiminn.
Mér virðist bæði sem presti og
manneskju eins og að efnislegu gæð-
in skipti fólk núna mestu máli,“ seg-
ir hún. „Ég efast hinsvegar um að það hafi verið ætlunin, fremur hafi
ytri þrýstingur valdið þessu.“ Helga er sannfærð um að Vesturlandabú-
ar muni uppgötva að þeir eru komnir langt fram úr sjálfum sér og
hafi gleymt sálu sinni.
„Eitthvað mun minna þá á það og spurningar eins og: „Hver er ég?“
og „Hef ég týnt sjálfum mér?“ vakna,“ segir hún. „Eitthvað hristir ein-
staklingana; náttúruhamfarir, sjúkdómar, ástvinamissir, brigðul auðæfi
eða annað sem veldur því að nútímamaðurinn hættir að ösla forina í
velmegunarkapphlaupinu.“
Hún viðurkennir að margir hafi undanfarin ár varað við þessari efnis-
hyggju og bent á önnur gildi eins og að staldra við náttúruna, gefa sér
tíma og næði til að íhuga andleg efni. „Eins og efnishyggjan hefur
verið uppivaðandi hafa allskonar stefnur og straumar öndverðar henni
verið það líka.
Við prestarnir tilheyrum þeim sem benda fólki á aðrar leiðir, en við
skerum okkur úr með því að nema ekki staðar," segir hún. „Kristin trú
er ekki „húmanismi" eða „ídealismi", heldur trú á lifandi Guð, krossfest-
an og upprisinn frelsara. Kristin trú er lífsstefna."
Helga Soffía telur að fólk selt undir veraldlega lífsskoðun eða aðrar
sem ekki byggjast á lifandi guði þurfi ávallt að glíma við tilfinninguna
um tómið í sálinni. GH ■
HELGA SOFFIA
KONRAÐSDOTTIR
rannsóknir á ríkjandi hugarfari
Vesturlandabúa og skrifað bók þar
sem hann glímir við Hugarfar og
hagvöxt (1996). „í velferðarkerf-
inu leitast fólk við að fullnægja
löngunum sínum og láta draumana
rætast," segir hann. „Gleðin
stendur stutt eftir að markmiðum
er náð en áfram er haldið." Fólk
virðist nefnilega vilja leggja á sig
mikla vinnu til að ná hæfilegum
lífsgæðum.
Hinn veraldlegl maður
„Það er ekkert sem bendir til
að komandi kynslóðir muni snúa
baki við efnislegum gæðum," seg-
ir Stefán og samkvæmt fjölþjóð-
legri könnun sem spannar viðhorf
fólks til veraldlegra lífsgilda ríkir
sterkari efnishyggja meðal ungu
kynslóðarinnar en hinna eldri. Hún
telur launin mikilvægust og vill
borga minni skatta til umhverfis-
verndar en hinar eldri.
Stefán er þjóðfélagsfræðingur
og hefur rannsakað mátt hugarf-
arsins. „Nýtt hugarfar stendur
alltaf í stríði við hefðartryggð og
„EFNISHYGGJAN getur ekki orðið ráð-
andi í óbreyttri mynd á næstu öld. Það
þarf róttækar breytingar,“ segir Stein-
grímur Hermannsson, seðlabankasljóri,
og vitnar í lokaorð sagnfræðingsins Erik
Hobsbawn I bók hans Age of Extremes.
„Hobsbawn tekur mjög djúpt í árinni.
Hann segist til skamms tíma hafa trúað
því að efnishyggjan yrði áfram ráðandi
en nú spáir hann því að hún muni í
óbreyttri mynd leiða til hruns og algerrar
eyðileggingar.“
Þjóðarframleiðsla hefur gjarnan verið skilgreind
sem sjálfstæð heild: Fyrirtæki framleiða vörur og
þjónustu sem heimilin og atvinnulífið nota og borga
fyrir og frá þeim koma svo framleiðsluþættirnir, fjár-
magn og vinnuafl, svo hægt sé að framleiða meira.
Þessi efnahagsþróun getur gengið á meðan auðlindir
náttúrunnar eru óþijótandi og náttúran getur enda-
laust tekið við úrgangi. En þar stendur hnífurinn í
kúnni. Sífellt fleiri vilja draga upp aðra mynd þar
sem efnahagskerfið er hluti stærra kerfis, vistkerf-
isins. Vistkerfið er takmarkað, en mannanna kerfi,
efnahagskerfið, stækkar hins vegar stöðugt og er
komið langleiðina með að fylla það rúm sem vistkerf-
ið veitir því.
„Þar sem menn eru í ríkari mæli farnir að átta sig
á því að hið ytra vistkerfi takmarkar efnahagsþróun-
ina aukast kröfur um að í útreikningum á vergri
þjóðarframleiðslu verði tekið tillit til tæmandi nátt-
úruauðlinda og til minnkandi möguleika lofts, vatns
og sjávar til að taka við úrgangi,“ segir Steingrímur.
enn á undanhaldi? • Eru auðlindirnar takmarkalausar? • A trúin ekki lengur
menn undan oki fátæktar? • Verður hún allsráðandi á næstu öld?
þá sem binda hagsmuni sína við
gömul kerfi. Ég tel til dæmis að
þrátt fyrir að kirkjunnar menn
eins og Kalvin og Lúter hafi plægt
akurinn fyrir jákvæðum viðhorfum
til vinnu og viðskipta, hafi kirkjan
verið of tengd gömlu valdhöfunum
og skipulaginu til að fylgja framf-
arahyggjunni. Forvígismenn ver-
aldlegra skýringa og einstaklings-
hyggju töldu sumir hveijir trúar-
brögðin nauðsyn, en niðurstaðan
varð samt sú að trúarbrögðin viku
fyrir efnishyggju nútímans.”
Neysluhyggja og offramboð af-
urða iðnríkisins varð niðurstaðan
Qg áhugasvið nútímamanns-
ins fremur veraldlegt en
andlegt.
Velmegunarkapp-
hlaupið er þjóAaríþrótt
Neysluhyggjan er hag-
vextinum nauðsynlegt
skilyrði. Ef fólk hættir að
kaupa hrynur hann með
framleiðslunni sem iðnrík-
in byggja á. Velferðar-
hyggja nútímans er að
auka veraldleg gæði og
koma þeim til sem flestra.
Réttlæti nútímans felst í
því að jafna skiptingu
efnislegra gæða á milli
manna og til að öðlast þau
þarf að taka þátt í velmeg-
unarkapphlaupinu.
„íþróttin sem kemst
næst því að vera þjóðar-
íþrótt er velmegunarkapp-
hlaupið, fólk getur ekki
annað en hlaupið með,“
segir Stefán „og enginn
kemst í mark því markið
færist sífellt. Ekki er held-
ur nóg að vera ánægður
með sitt heldur þarf sífellt
að bera sig saman við ná-
grannann. Enginn er fremstur
nema í andrá.“
Margir bölva þessari mynd en
fólk er þó ekki selt undir alræði
efnishyggjunnar. Valið á hlaupa-
brautinni er talsvert og metnaður
manna mismunandi en flestir sem
hlaupa vilja vera fremstir í sínum
samanburðarhópi. „Allur þorri
manna sem ætlar að fylgja ríkj-
andi stefnu er dæmdur til að vera
með á hlaupabraut velferðarinn-
ar,“ segir Stefán. „Og frelsið felst
í því að velja á milli neyslukosta.“
Hann telur börnin sterkt afl í
því að halda foreldrunum við efn-
ið. Þau bera saman leikföngin og
önnur efnisleg gæði sem þau sækj-
ast eftir og foreldrarnir vilja veita
þeim það sem börn flestra fá.
Forsenda markaðs- og velferðar-
þjóðfélagsins liggur á þennan hátt
í hugarfarinu, að mati Stefáns.
Það er auðvelt að benda á galla
neysluþjóðfélagsins. Ekkert er
lengur heilagt, allt er til sölu og
peningamatið ríkjandi. En Stefán
bendir á það sem áunnist hefur
vegna framfaranna sem efnis-
hyggjan hefur leitt til. „Barna-
dauði var landlægur langt fram á
19. öld en nú getur nýburinn átt
góða von um langa ævi. Stefán
telur því veraldlega lífsskoðun
vera forsendu framfara.
AuAllndlr í mönnum
Stefán telur efnishyggjuna ár-
angursríkustu aðferðina til að
glíma við lífið og vandamálin og
segir að vegna þess að „Auðlindir
búi í mönnum, menntun þeirra og
hugviti, muni nýjar auðlindir sí-
fellt finnast og endurnýting gam-
alla aukast.“
Nú mun hann svara gagnrýni
sem oft heyrist þegar efnishyggjan
er rædd.
Efnishyggja
þarf gjör-
breytt form
Verg þjóðarframleiðsla er skilgreining á þeirri verðmæta-
sköpun sem á sér stað innan landamæra ríkis, að viðbættum
launa- og eignatekjum frá útlöndum.
Steingrímur nefnir að innan efnahagsdeildar Alþjóðabank-
ans og hagdeildar Sameinuðu þjóðanna sé unnið ötullega að
því að finna nýjan mælikvarða á efnahagsþróun. „Ef efnis-
hyggja á að geta leitt til farsældar í framtíðinni þarf að gjör-
breyta mælikvarða á hagþróun og taka með í reikninginn
nýtingu auðlinda og mengun þeirra.“
„Ef við ætlum að stefna að því að koma svipaðri velsæld á
í suðurhluta heimsins og rikir í norðurhlutanum þarf að marg-
falda framleiðsluna úr náttúruauðlindum heimsins og úrgang-
ur myndi aukast til muna. Þetta gengur hreinlega ekki upp.
Það er því auðvelt að komast að þeirri niðurstöðu að við séum
komin út á mjög hálan ís.
Ég er alls ekki einn þeirra sem boða
dómsdag framundan, ef menn taka
skynsamlega á þessum málum er hægt
að bægja þeirri vá frá.“
Skynsamlegar aðgerðir eru hins veg-
ar ekki að mati Steingríms þess megnug-
ar að losa íbúa jarðarkringlunnar við
skaða sem þegar hefur orðið, svo sem
þynningu ósonlagsins og aukin gróður-
húsaáhrif í andrúmsloftinu. „Margir
leggj^ áherslu á að vísindin verði í rík-
ari mæli nýtt til þess að koma í veg
fyrir þessa eyðileggingu vistkerfisins. Með réttri
beitingu þeirra mætti útvíkka og nýta betur það
sem er innan efnahagskerfisins án þess að ganga
meira á vistkerfið."
Steingrímur vitnaði í Financial Times sem birti
nýlega frétt um að tvö þúsund hagfræðingar í
Bandaríkjunum hefðu lagt til að skattur yrði lagð-
ur á útblástur koltvísýrings þar sem til grundvall-
ar yrði lagður kostnaður við að losna við koltvísýr-
ing úr andrúmsloftinu en þar erum um að ræða
eina helstu „gróðurhúsalofttegundina." í tilkynn-
ingu hagfræðinganna sagði að greining á hagkerfi
Bandaríkjanna sýndi að slíkar aðgerðir myndu
hægja á hitastigsbreytingum á andrúmsloftinu án
þess að hafa áhrif á lífsmáta Bandaríkjamanna.
Skattlagningin myndi til lengri tíma litið auka
framleiðni þjóðarinnar.
„Það er hægt að nota markaðslögmálin til að
bæta hlutina en þá verða menn líka að sætta sig
við og viðurkenna að auðlindirnar kosta sitt. Ef
menn taka tillit til þessara kostnaðarliða og greiða fullu verði
tel ég að efnishyggjan geti haldið áfram að þróast."
Það er framtíðarsýn að mati Steingríms að fjármálastofnan-
ir sem lána til framkvæmda taki tillit til hráefnisöflunar og
mengunar. „Umhverfisdeild Alþjóðabankans hefur gert tillögu
um að tekið sé tillit til þessara þátta við útreikning kostnaðar
við lánveitingu. Þessi tillaga hefur vakið mikla athygli en hef-
ur ekki komið til framkvæmda. Alþjóðabankinn starfar í van-
þróuðu rílqunum. Þar spyrja menn með réttu; af hverju að
gera þessar kröfur til okkar þegar þið á norðurhveli jarðar
mengið margfalt meira á mann en við gerum? Þarna strandar
málið,“ segir Steingrímur en ít rekar þá skoðun að skattlagn-
ing á þessum nótum eigi eftir að verða að veruleika. Það sé
ein af forsendum þess að efnishyggja í breyttri mynd eigi fram-
tíð fyrir sér. HKF ■
'+•
L-4JJI.IM: 11.1.111:1
HERMANNSSON
VILHJALMUR Arna-
son heimspekingur
hefur lesið bók Stefáns
Ólafssonar Hugarfar
og hagvöxtur og velt
fyrir sér nokkrum at-
riðum um efnishyggj-
una. „Mér finnst að
Stefán hefði mátt setja
spurningamerki við
nokkra þætti efnis-
hyggjunnar og taka
fleiri áhrifaþætti inn í
dæmið,“ segir hann.
Vilhjáhni finnst skorta á að
greiningin sé sett í samhengi
við þætti sem geta haft áhrif
á ríkjandi hugarfar eða bent
til að það sé reist á ranghug-
myndum. „Ógn, eins og eyðing
ósonlagsins, sem steðjar að líf-
inu getur til dæmis breytt hug-
arfari," segir hann. Ef verald-
leg lífsskoðun og hagsæld
breiðist út um allan heim í
sama mæli og á Vesturlöndum,
má t.d. spyrja: Dugar takmark-
að drykkjarvatnið sem mil(j-
arðar efnishyggjumanna munu
daglega krefjast vegna vel-
megunar? Það er viliandi að
draga ályktanir um ríkjandi
tilhneigingar einungis út frá
svörum fólks í velmegandi ríkj-
um Vesturlanda.
í bók Stefáns eru kannanir um upplifað
sjálfræði og sagt um Svía að þeir telji sig
hafa frelsi til að taka sjálfstæðar ákvarð-
anir í vinnunni. Vilhjálmur spyr „Um hvað
eru þessar sjálfstæðu ákvarðanir? Varða
þær einstök viðfangsefni innan afmarkaðs
sviðs starfsins eða varða þær sjálfa heild-
artilhögun og framkvæmd vinnunnar?"
Hann bendir svo á að í gögnum Stefáns
komi fram að ekkert samband er á milli
hagsældar og áherslu á atvinnulýðræði.
„Þetta rennir stoðum undir það að upplif-
að sjálfræði vinnumannsins geti verið tak-
markað í raun?“
I framhaldi af þessu verður Vilhjálmi
Sjálfræði
í járnbúri
valdsins

hugsað til firringarinn-
ar, sem Stefán segir
vera á undanhaldi. „Ein-
staklingurinn getur
upplifað sjálfræði sitt,
en jafnframt verið ofur-
seldur valdi annarra,“
segir hann. „Kjarni firr-
ingarinnar er sá að þeir
sem vinna verkin hafa
enga stjórn á þeim lög-
málum sem verk þeirra
lúta í heildarsamhengi
þjóðfélagsgerðarinnar." Það
má með öðrum orðum ímynda
sér ánægða starfsmenn í kerfi
sem er andsnúið hagsmunum
þeirra, en mótar samt hug-
myndir þeirra.
Hann segir að bók Stefáns
byggist á tölfræðigreiningu en
hins vegar skorti dýpri túlkun.
„Ljósmyndasafn af samfélag-
inu er ekki nóg, það þarf að
gegnumlýsa myndirnar, þar
með væri leitast við að varpa
(jósi á félagslega innviði sem
ná dýpra en þær hugmyndir
sem einstaklingar hafa um
sjálfan sig.
Franski heimspekingurinn
Michel Foucault hefur til dæm-
is bent á að lýðræðið feli vald-
ið með því að láta líta út fyrir
að það komi frá fólkinu, sem alltaf er
selt undir margvísleg valdatengsl. Ósýni-
legt vald er nefnilega áhrifameira en hið
sýnilega.“
Vilhjálmi finnst vanta í bókina svör og
skilgreiningar um til dæmis hvað sjálf-
ræði er, hvert inntak þess og umfang.
„Þýski þjóðfélagsfræðingurinn Weber ör-
vænti um einstaklinginn í samfélagi sem
leggur æ fleiri svið undir tækni og stjórn-
unarvald."
Vilhjálmur spyr að lokum: „Getur verið
að við upplifum sjálfræði í járnbúri valds-
ins? Að við höldum okkur frjáls en séum
áhrifalaus, því kerfið og tæknin umlykja
allt?“ GH S
Nú hefur menningunni verið
spáð hruni haldi gegndarlaus ver-
aldarhyggja áfram á næstu öld?
„Röddin sem spáir hruni hefur
lengi heyrst, en hrunið látið á sér
standa. Ég held að auðlindirnar
séu takmarkalausar og að manns-
hugurinn muni ævinlega finna
lausnir til að takast á við vanda-
málin. Með tækninni leysa menn
ný veraldleg vandamál á hverjum
degi.“
En hvað með andóf eins og á
hippatímabilinu?
„Það var dæmigert andóf gegn
lífsgæðakapphlaupinu. Hins vegar
hélt hinn sterki kjarni velli. Andóf-
ið var of aldurstengt, það var eins-
konar vaxtarverkur einnar kyn-
slóðar en gat ekki
verið annað en gára
á yfirborðinu og
stóð stutt í raun. ______________
Það spratt upp eftir
óvenjumikið velmegunarskeið með
methagvexti frá 1950-1970 og
lauk í næstu samdráttarkreppu,
olíuverðið hækkaði og tækifærun-
um fækkaði sömuleiðis. Forsendan
fyrir andófi hippanna hvarf eins
og dögg fyrir sólu, því frelsið til
að hafna öllu gufaði upp þegar
tækifærum fækkaði og
hverfulleiki velsældarinnar blasti
við.
Sumir segja að veraldarhyggja
20. aldarinnar megi ekki halda
áfram og nýtt og útbreitt andóf
verði að fara að hefjast.
„Samkvæmt könnun í 15 Evr-
ópuþjóðum er efnishyggjan sterk-
ari hjá fólki á bilinu 18-24 ára
og einnig hjá ríkustu þjóðunum.
Af því má ráða að sóknin eftir
efnislegum gæðum haldi áfram.
Ég held að við þurfum ekki að
óttast þetta vegna þess að efna-
hagsleg framþróun í Evrópu er
nátengd veraldlegri lífsskoðun
sem felst í þróttmikilli vinnumenn-
ingu, viðskiptum, framfarahyggju
og samfélagsmenningu. Rök
gagnrýnenda um hrun eru reist á
sandi.“
Stefán telur að íslendingar
standi sterkir að vígi á hugarfars-
sviðinu en síður á skipulagssvið-
inu. „Ég tel að við þurfum ekki
að óttast að líkjast ríkustu þjóðun-
um, því þar er skipulagið betra,
bæði í stofnunum og stjórnmála-
kerfí,“ segir hann.
„Mengunarmál eru einmitt í
besta horfinu hjá ríkustu þjóðun-
um og þar þróast aðferðir sem
geta dregið úr mengun. Hugarfar-
ið þar er umhverfinu í vil.“
Aðrir segja: „Ef allir í Kína og
þróunarlöndunum fá sér bifreið og
ísskáp ferst heimurinn fljótlega.“
„Þeir vilja neita þessu fólki um
lífsgæðin sem þeir sjálfir búa við
í stað þess að reikna með að finna
STEFAN SVARAR
GAGNRÝNI Á
EFNISHYGGJUNA
megi tæknilegar lausnir eins og
bíla með hreinsibúnaði og álver
sem blæs frá sér súrefni í stað
flúors, en það er tæknilega mögu-
legt.“
En offjölgun manna?
„Það gengur ekki að neita þriðja
heiminum um lífsgæðin á þeim
forsendum. Veraldlegri lífsskoðun
og aukinni hagsæld fylgir alls
staðar minni fólksfjölgun.“
En firrir efnishyggjan ekki
manninn eðli sínu?
„Framfarirnar á Vesturlöndum
hafa dregið verulega úr fátækt,
leitt til betra heilsufars, lengri líf-
daga og opnað hveijum einstakl-
ingi ótal ný tækifæri. Vinnustaðir
hafa batnað og þjóðfélagið er orð-
ið umburðarlynd-
ara og réttlátara.
Frelsið og tækifær-
in hafa því unnið á
firringunni og
sjálfræði þegnanna eykst eins og
kannanir í bókinni sýna.“
„Nútíma verkamaður getur t.d.
haft meiri áhrif á skipulag at-
vinnulífsins en áður var, til dæmis
með kröfum sem stéttarfélagið
hans berst fyrir,“ segir hann gegn
bölmóðinum.
Hvers vegna virðist þér skipu-
laginu á íslandi ábótavant?
„Hugarfarið hér er áþekkt hug-
arfari þjóða sem best hefur vegn-
að, en við höfum verið sein að inn-
leiða lýðræðis- og markaðsskipulag
og er við stjórnmálamenn og sér-
hagsmunaöfl að sakast, því við
vorum of lengi á kafi í ríkisforsjá."
Kjördæmavægi er eitt af því
sem þarf að breyta, því dreifbýlið
er fastheldið á gamla kerfíð. Um
leið myndum við breyta forsendum
búsetu og landnýtingar og land-
búnaðar- og sjávarútvegsgrein-
anna, sem eru vaxtargreinar fort-
íðarinnar. Við þurfum nýtt skipu-
lag fyrir nýjar greinar framtíðar-
innar.
Hugarfarið núna er vænlegt til
sóknar en við höfum verið of föst
í gamla skipulaginu. Vinnutíminn
er til dæmis afleiðing af forneskj-
unni í atvinnulífinu, þ.e. langur
vinnutími með lítilli framleiðni.
Hins vegar mun vinnutímatilhög-
un Evrópusambandsins koma okk-
ur á réttan kjöl, ásamt nýskipan
vinnumarkaðar sem gæti leitt af
útbreiðslu vinnustaðasamninga.
Ég hef trú á því að það verði
bæði fjölskyldum og fyrirtækjum
til mikilla hagsbóta á næstu miss-
erum. Vinnutími styttist, fram-
leiðni eykst og kaupið hækkar.
Stytting vinnutíma, aukin fram-
leiðni og hækkun kaups og bætt
umhverfisvernd fela í sér skyns-
ama hagsýni. Það eru framfarir í
anda efnishyggjunnar." segir Stef-
án Ólafsson. GH ■
Notaðu aðeins það besta,
notaðu TREND snyrtivörur
Með TREND nærðu árangri.
TREND naglanæringin styrkir
neglur. Þú getur gert þínar eigin
neglur stericar og heilbrigðar.
TREND handáburður með Duo-
liposomes, ný tækni sem vinnur
inní húðinni. Einstök gæðavara.
Snyrtivörurnar frá TREND eru fáanlegar
í apótekum og snyrtivöruverslunum um
land allt. Einnig í Sjónvarpsmarka3num.

COSMETICS
Einkaumboð og heiidsala
S. Gunnbjörnsson £ CO,
Iðnbúð 8,210 Garðabæ.
Símar 565 6317 og 897 33»7- Fax 565 8217.