Morgunblaðið - 14.07.2000, Síða 5

in/ i:■ ; h (> /
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGÍUR 14. JÚLÍ 2000 C 5
BÍÓBLAÐIÐ
inni Viridiana segir frá ungri konu
sem lendir í klónum á siðspilltum
frænda. Hún tekur heilan skara af
umrenningum inn á heimilið.
Fernando Rey, einn besti kvik-
myndaleikari Spánverja fyrr og
síðar, var fæddur í hlutverk
frændans. Viridiana markar upp-
haf að gjöfulu samstarfi þeirra
Bunuel og Rey. Hjá Bunuel er að
flnna eitthvert áreynslulaust, sér-
rómanskt siðleysi og sá ágæti leik-
ari Fernando Rey var holdgerv-
ingur þessarar kæruleysislegu
grimmdar og úrkynjunar. Síðasta
kvöldmáltíðin var sett á svið í anda
málverksins fræga eftir Leonarda
da Vinci og fór máltíðin fram undir
hallelújakórusnum eftir Handel.
Viridiana, fyrsta myndin sem
Bunuel gerði á Spáni í þrjátíu ár,
var bönnuð árið 1961. Hafa ber í
huga að sextíu ára gamall maður
gerði þessa stórhættulegu mynd
fyrir framan nefið á Franco.
Myndin var og gerð upptæk á ítal-
íu og Bunuel tilkynnt að hann ætti
yflr höfði eins árs fangelsisvist ef
hann stigi fæti inn fyrir landamær-
in. Leikstjóranum hafði tekist að
koma sér út úr húsi eina ferðina
enn.
Enn vegið að burgeisunum
Bunuel hélt aftur til Mexíkó þar
sem hann leikstýrði myndinni E1
Angel Exterminador. Nokkrir góð-
borgarar verða innlyksa í dúfna-
veislu og einhvert æðra máttarvald
heldur þeim þar föngnum. Þótt
leikstjórinn væri manna djarfastur
í efnisvaldi veitti agað og yfirvegað
handbragðið mótvægi við allan
djöfulganginn. Myndirnar urðu
margfalt sterkari fyrir vikið. Höf-
undur setti efnið fram eins og
sjálfsagðan hlut í stað þess að
minna áhorfandann á eigin dirfsku
við hvert fótmál. Þarna liggur
munurinn á Bunuel og þeim leik-
stjórum sem vilja feta í fótspor
hans.
Raunir þernunnar
Myndina Le Journal d’une Fem-
me de Chambre gerði Bunuel í
Frakklandi og fékk þá ágætu leik-
konu Jeanne Moreau til liðs við
sig. Bráðmyndarleg stúlka ræður
sig í vist sem herbergisþerna hjá
góðborgurum og setur allt á annan
endann. Upphaflega festi Jean
Renoir þessa sögu á filmu í Holly-
wood árið 1946. Bunuel sætti færi
og baunaði á smáborgarana sem
hann lysti. Leikstjórinn notaði
enga tónlist í myndinni. Myndirnar
urðu sífellt stflhreinni og Bunuel
lét ekkert vera umfram.
Allt þetta skal ég gefa þér
Bunuel einn og enginn annar
hefði getað gert stuttmyndina Sí-
mon del Desierto (1965). Þar segir
frá einsetumanninum Símon sem
tók sér sæti ofan á súlu í miðri
eyðimörk til að að geta verið nær
guði og fjarri skarkala heimsins.
Ekki líður á löngu áður en kölski
mætir til leiks og reynir að leiða
meinlætamanninn í freistni. Varla
þarf að taka fram aðBunuel dregur
nokkuð taum myrkrahöfðingjans.
Snilld Bunuel var í því fólgin að
gera kynngimagnaðar en yfirlætis-
lausar myndir. Myndir eftir Bunu-
el eru þrungnar alls kyns merking-
arbrigðum sem aðrir leikstjórar
leitast við að gæða myndir sínar,
oftast án árangurs. í frægu atriði
úr myndinni Annie Hall lendir
Woody Allen í biðröð fyrir utan
kvikmyndahús. Einhver vindhani
lætur dæluna ganga um Marshal
McLuhan. Loks er Allen nóg boðið
og segir að þetta sé allt saman bull
og vitleysa. Kauði svarar því að
hann kenni námskeið við einhvern
fjölbrautaskóla á háskólastigi og
viti allt sem vita þarf um efnið.
Söguhetjan dregur þá McLuhan
fram og hann les yfir hausamótun-
um á veðurvitanum. Upphaflega
stóð til að rifrildið snerist um
Bunuel en hann komst ekki á töku-
stað og þótti miður. Allir mundu
eftir atriðinu og leikstjórinn hefði
fengið þrjátíu þúsund dali fyrir
tveggja daga vinnu.
Nú var Bunuel kominn á eftir-
launaaldur og tími til kominn að
hann settist í helgan stein. En
ballið var rétt að byrja.
Godfrey Cambridge áður en hann verður svartur í The Watermelon Man.
Richard Roundtree í sinni uppáhaldsstellingu í Shaft.
Siðferðið var ekki beysið í blökkumannamyndunum, Einn ábúðarmestur leikaranna var Jim Brown, fyrrum ruðn- Tamara Dobson sem hin kattliðuga
hvað slakast hjá dópsalanum Ron O’Nealí Superfly. ingskappi. Hér leikur hann í Slaughter. Cleopatra Jones.
I
I umræðunni um Þrælastríðsmyndina Föðurlandsvininn - The
Patriot hafa kvikmyndagerðarmennirnir verið átaldirfyrir þann
gamla og lengi vel sjálfsagðan glæp að gleyma tilvist blökku-
manna. Voru þeir þó aðalástæðan fyrir þeim sögufræga stríðs-
rekstri. Þessi draugurvar kveðinn niður að mestu með „blökku-
mannamyndabyltingunni" um og eftir 1970, sem verður
Sæbirni Valdimarssyni að umfjöllunarefni. Þá var ein sú fræg-
asta, Shaft, endurgerð og sýnd í sumar við ágæta aðsókn.
Jarðvegurinn undirbúinn
MIKIÐ vatn hefur runnið til sjáv-
ar síðustu þrjátíu árin, ungt fólk á
erfítt með að gera sér í hugarlund
hversu heimsmyndin hefur umturn-
ast í flestum skilningi. Umskiptin
hafa ekki verið hvað minnst í kvik-
myndaheiminum, en það var einmitt
um ’70 sem þeldökkir fengu fyrst
tækifæri til að láta eitthvað að sér
kveða og voru þær breytingar hvað
merkastar í kvikmyndaiðnaðinum á
ofanverðri 20. öld. Fyrir tímamótin
átti þessi stóri minnihlutahópur eina
ofurstjörnu í Hollywood, Sydney
Poitier. Hann nánast eini litaði
leikarinn sem hvítir framleiðendur
treystu í aðalhlutverk mynda sinna.
Aðra fulltrúa af Afró-Ameríska
stofninum (eins og blökkumenn vilja
kallast í dag), mátti telja á fingrum
sér í kvikmyndaiðnaðinum. Ástandið
var svipað í Evrópu.
Þá skall á bylgja mynda sem
Bandaríkjamenn kalla „blaxploit-
ation films“. Fékk aldrei marktæka
þýðingu hérlendis, einfaldlega látið
nægja að klína á þær „negra“-
mynda stimpli sem reyndist furðu
haldgóður. Það þykir vont orð í dag
eins og sum önnur yfir aðra minni-
hlutahópa. Verða kallaðar blökku-
mannamyndir hér eftir. Kveikjan að
þessari hallarbyltingu í Hollywood
var tvímælalaust óvæntar vinsældir
litaðra dægurstjarna á tónlistarsvið-
inu sem hófu stórsókn á sjöunda
áratugnum. Menn og hljómsveitir á
borð við Marvin Gaye, Isaac Hayes
og The Supremes, The Motown
Sound frá bílaborginni Detroit.
Tónlist dagsins var svartari en
nokkru sinn fyrr. Það fór ekki fram
hjá Hollywood. Hörundsdökkir
höfðu vitaskuld átt í áratuga baráttu
fyrir tilveru sinni í kvikmyndaiðnað-
inum án umtalsverðs árangurs, en
skyndilega fóru hjólin að snúast.
Hvað er „blaxploitation" mynd?
I grófri skilgreiningu er þessi
unga myndagrein með yfirgnæfandi
hluta þeldökkra listamanna í hverju
rúmi. Frá aðalstjörnunum, leikstjór-
anum og oft niður í obbann af allri
áhöfninni. Umfjöllunarefnið gjaman
ábúðamikið með áherslu á glæpi,
eiturlyf, spennu, kynlíf og ofbeldi
öðru fremur. Leikararnir fóru oft
vel með sitt en hlutverkin undan-
tekningarlaust staðlaðar ímyndir of-
ursvalra töffara og hraustmenna
með óseðjandi kynhvöt. Myndimar
dýrkuðu sjálfsímynd þessa þjóðfé-
lagshóps, vora nálægt jaðrinum en
féllu vel í kramið, ekki síst hjá efna-
minni, hörandsdökkum stórborgar-
búum.
Jákvæðasta hlið blökkumanna-
mynda var sú að hún veitti lituðum
kvikmyndagerðarmönnum atvinnu
og gaf Afró-Amerískum gestum færi
á að sjá sjálfa sig fjarri vinnuhjúa-
hlutverkunum og öðram úr sér
gengnum klisjum. Hér vora vita-
skuld þau endaskipti á hlutunum að
litaðir fóra með hlutverk hetjanna
en hvítir máttu gera sér úrþvættin
að góðu. Hins vegar lágu þær undir
gagnrýni fyrir að einfalda hlutina
um of til að teljast heppilegar fyrir-
myndir. Konur kæmu nánasarlega
lítið við sögu og þá helst á frekar
neikvæðan hátt. Enn aðrir töldu
þær beinlínis hættulegar í upphafn-
ingu sinni á karlrembu og glæpa-
mennsku auk þess sem þær væra
einhæfar og niðrandi.
Flestar þessar myndir áttu tak-
markað erindi utan borga Ameríku
og annarra svæða byggðum að tals-
verðu leyti þeldökkum íbúum. Skil-
uðu sér engu að síður flestar upp á
klakann. Sumar nutu nokkurra vin- r
sælda enda hraðar og spennandi og
menn brúkuðu meiri kjaft og
klæmdust ósparlegar en áður þekkt-
ist, það mæltist vel fyrir hjá ung-
lingum sem nú lærðu að segja undir-
stöðuorð þessara mynda; U** og
s*** og það í tíma og ótíma. Islensk
ungmenni reyndu sig við spánný
tískufyrirbrigði, íylgifiski þessara
ágætu mynda og heita á óþýðanlegu
frammálinu ,jive-talk“ og ,jive
walk“. Sem vora greinilegustu áhrif
þeirra hérlendis, íyrir utan munn-
söfnuðinn, sem breiddist út eins og
eldur í sinu og kom til að vera. „ Jive-
“ganga reyndist ungdómnum mikið
mun strembnari líkt og hjólabrettin
síðar þó þeim stafaði ekki bráður ?
bani af tiplinu.
Framleiðendur myndanna vora
jafnt hvítir sem svartir, þær flestar
framleiddar af B-myndasmiðum, því
gjarnan sýndar hér í Skúlagötu-
bragganum góða, Hafnarbíói. Síðar
vora flest stóra kvikmyndaverin
komin með „blökkumannamynda-“
línu, ekki síst Warner Bros; afurð-
irnar því um allan bæ, einkum í
Austurbæjarbíói. Nú lítum við á
nokkrar helstu myndirnar og fólkið
á bak við þær.
STJÖRNURNAR OG MYNDIRNAR
SWEET SWEETBACK'S BAADASSSSS'
SONG (’71)
Fyrsta, a.m.k. eftirminnilega,
myndin af þessu toga sem sýnd var
hér meðal loppinna og mjólkur-
hvítra mörlanda var hugarfóstur
eins manns, Melvins Van Peebles.
SJÁNÆSTUSÍÐU.