Þjóðólfur - 27.04.1871, Blaðsíða 1

Viðankablað vi<) Þjóðólf,
ÍSH. ár nr. 25 — 26., 27. Apríl 1871.
(Á kostnaT) höfiindarins, hr. skólakennara og alþingismanns Halldörs Kr. Friírikssonar).
NOKKRAR ATHUGAGREINIR UM ÍSLENZKU.
Verba valent usu.
I.
Nú eru liðin nær því þúsund ára, frá því
•andnám hólust lijer á landi, og er það talið víst,
að hin Islenzka tunga sje enn óbreytt í flestum
höfuðgreinum sínum frá því, sem hún þávar; því
að þótt þá væri ekkert í letur fært, svo að kunnugt
sje, þá má þó telja víst, að kvæði þau, sem sum voru
áður kveðin, sum um það leyti að landið byggðist,
og sum skömmu síðar, hafi að svo miklu leyti, sem
þau enn eru til, að upphafi verið eins ( flestum
aðalgreinum sínum, bæði að orðfæri og orðmynd-
nm, eins og þau siðar voru skráð, þótt ýms orð
hafi breytzt, svo sem eðlilegt er, þar sem kvæðin
hjeldust að eins í minnnm manna, og gengu þannig
mann frá manni, svo að öldum skipti, uns þau loks
voru skrásett á 12. og 13. öldinni hjer úti á ís-
landi, og aflagast margt á skemmri tíma, enda
ræður að líkindum, að ýmislegt hafi breytzt (tung-
onni á svo löngum tíma, bæði orð verið niður felld
og gleymzt, og ný orð verið upp tekin, ýms orð
misst hina eldri beygingu sína, og fengið aðra í
staðinn; en þrátt fyrir allar einstaklegar breyting-
ari hefur eðli málsins þó haldizt óbreytt. En
hversu sem því er varið með hinar einstaklegu
^reytingar, þá erum vjer íslendingar þeir einir,
sem enn geymum, tölum og ritum hina fornu
(tönsku tungu, sem fornmenn svo nefndu, óbreytta
1 flestum höfuðgreinum, og þetta játa ogallir, sem
^ynni hafa af, og telja oss það til ágætis, enda
mondum bæði vjer og aðrir hafa næsta ófullkomna
hngmynd um tungu þá, er gekk um Norðurlönd
og víðar, um það leyti ísland var byggt, og sjálf-
sagt lengf áður, ef íslendingar befðu eigi haldið
lienni við, bæði með ritum sínum og í tali. En
allt er breytilegt í heiminum, og tungurnar með,
og þá fer það eigi að eins að likindum, heldur
hlýtur og að vera, að tunga vor hafibreytztí ýmsu
um svo margar aldir. Annað er óhugsandi; það
væri meira að segja óhugsandi, að vjer hefðum
getað haldið tungu vorri svo óbreyttri sem hún
er, ef sjerstök atvik hefðn eigi stutt að því, þau
atvik, að vjer búutn hjer á .afskekktri eyju, langt
frá öðrum mönnum, og höfum haft svo lítil við-
skipti og Bamgöngur við aðrar þjóðir. Ef vjer t.
a. m. hefðum búið eins nærri öðrum þjóðum norð-
urálfunnar, eins og Danir, Svíar og Norðmenn, og
hefðum átt jafnmikil mök við þær, og þeir hafa átt,
þá mundi að öllum líkindum eins hafa farið fyrir
oss og þessum ættbræðrum vorum, að tunga vor
hefði breytzt svo mjög, að hún hefði eigi mátt
fremur heita hin forna tungan, eða jafnvel glatazt
með öllu, og hefði hennar þá eigi verið annarstaðar
að leita en i fornum ritum, sem vjer hefðum orðið
að hafa mikla fyrirhöfn fyrir að skilja, eins og ætt-
bræður vorir nú hafa. En enda þótt vjer megum
telja oss það til ágætis, að vjer enn höldum tungu
vorri óbreyttri að eðli sínu og í flestum aðalgrein-
um hennar, þessari hinni svo fögru og fullkomnu
tungu, að þegar allt kemur til alls, mun mega
telja hana standa jafnfætis hinum fullkomnustu
tungum að fegurð og öðrum kostum, þá megum
vjer þó eigi ætlast til, að vjer skulum tala og rita
í hverju einu, sem íslendingar á 12. og 13. öld-
inni, sem eru taldar gullöld íslenzkunnar, eða að
vjer höfum enn öll orð, orðmyndir, og sama kyn
og sömu beygingu allra orða, sem þá voru. Htigs-
unarháttur íslendinga hefur svo sem að sjálfsögðu
breytzt mjög í 6 aldir, og af þeirri breytingu hefur
leitt og hlotið að leiða, að búningur þessa hugs-
unarháttar hefur og breytzt; því með breytingunni
á hugsunarhættinum fer og breyting á búningi
jafnvel hinna sömtt hugmynda, sökum þess að vjer
lítum öðruvísi á margt hvað, en forfeður vorir gjörðu.
{>að leggur sig og sjálft, að þar sem svo margar
hugsmíðar og nýir hlutir eru fundnir á hinum síð-
ari tímum, sem fornmenn engan grun höfðu um
að til væru, því síður þekktu, þá höfttm vjer sum-
part orðið að smíða ný orð úr vorri eigin tungu,
til að tákna með nýungar þessar, sumpart að tákna
þær hinum sömu orðum, sem aðrar þjóðir, og við
það er fjöldi orða kominn inn í tungu vora, sem
alls eigi eru runnin af vorri tungu, en sem runnin
eru svo saman við íslenzkuna, að nú finnur enginn,
að þau sjeu af útlendri rót sprottin, nema hann
viti uppruna þeirra, og hversu á þeim stendur. Að
vilja gjöra öll slík orð ræk úr tungu vorri, væri
hreint barnæði; þáu hafa fengið fulla helgi í henni
og íslenzkan blæ, og vjer erum orðnir svo vanir
þeim, að vjer gætum alls eigi lagt þau öll niður,
eða án þcirra vcrið. Fornmenn voru alls eigi svo
105