Þjóðólfur - 27.04.1875, Qupperneq 3

61
^orseta heim op m"rg onnur st^rmenni Jand** opvar hvervetna fekib meb
'lr*tum. Sneri hann svo aptur heim í leií) fyrir skemmsto og dvaldi um stond,
í Chicago og St. Lonis. Uíki kónongs þessa er 327 (geograflskar) fer-
^y^ningsmdo aft stær<b; þalb ero 13 eyjar ót í reeinhafl, mi?)Ja vego milli
^an Francisco í Californíu og Kanton í Kína. Mnnnfjnldinn Á eyjom þess-
11111 kvab vera 130 þósundir, mest af Malaja-kynþætti. Fólk þetta er kristn-
^ ^ þessari old (tndveríbri frá Randaríkjtim og stendor nndir biskoplegri
^lrkjustjórn. Síbari 1838 hefnr þar verib takmarkab einveldi. var þar
^SgJafarþing sett á stofn meb tveiin málstofom, og sfran hefor stjórnarsklp-
1111 rikisins talvert verií) breytt eptír Ameríkonsko snibi og fækkaí) sem uiest
^r'eraodi frelsis-takmórkunnm.
Þoss má geta, þótt nokkuð sjc nú liðið síðan, að í haust, hinn 15.
°któber, var vígður minnisvarði' einn allmikill og vogsamlegur, er reistur
Var liinum fræga forseta Bandaríkja, Abraham Lincoln. Munu fæstir
8Wnendur þessa lands hafa reynst hans líkar að þreki, dugnaði og
Sannri frelsisást. Minnisvarðinn var reistur í Springfield, stjórnarsetri
rikisins Illinois og þar í miðju landi. pað var um langan aldur heim-
^ynni þessa merkismanns áður cn hann tókst áhendur forsctadæmið, og
kr liggur hann heygöur. Við vfgsluhátiðina var mesti grúi stórmcnna,
'’iðsvegar að saman kominn í Springficld og mikið var þá um dýrðir, svo
SciIi nærri má geta. Minnisvarðinn er sagður 98 feta hár með risalík-
heski af Linkoln úr bronzi; kvað verð hans vera nálægt 200 púsundum
^óllara. Grant forseti var að vígslu varðans, og hjelt hann ræðu við það
^kifæri. Mæltist honum vel. par var mcðal annars þetta í: „Mjer
auihiaðíst eigi að kynnast Lincoln persónulega fyr en á öndvorðu hinu
sí<íasta ári styrjaldarinnar miklu fyrir þjóðartilveru vorri. pað ár var
®'11'gum föðurlandsvinum ættjarðar vorrar, tímahil cfa og hugleysis; en
Ábraham Lincoln cfaðist aldrei um, að endirinn myndi verða friður,
irclsi og hræðralag milli allra kynþátta í þessu milcla landi. Hann trúði
“ v'8dómsfulla guðdómlega forsjón, er myndi veita ófriðnum slík enda-
0 f’ Því hann trúði því, sem maður kristinn, að Frelsarinn lifir“. — „Hvcr
^yndi liafa orðið forlög þessarar þjóðar, ef hún hafði eigi notið að hinn-
ar tdturlegu, óeigingjörnu ogdrengilegu stjórnar Lincolns?"—„Hver sem
Persónulega kyntist manni þessura, hlaut að elska og virða hann fyrir
SaPir ágæts hjartalags, stórmikils andlegs atgjörvis, þolinmæði og ætt-
Jarðará8tar“. — „Mcð dauða hans misti þjóðin mostu hetju sína og suð-
hrbúar rjettiátasta vin sinn“.
1 pað er alkunnugt, að stjórn Bandaríkja verndar eigi eina trúardeild
atUiari framar. Stjómarskrá landsins veitir öllum fullkomið frelsi í trú-
arbragðaefnum. Má nærri því segja, að þessi ákvörðun sje lífsnauðsyn.
v®ri einhver ein trúarjátning sjerstaklega vernduð og varðveitt af land-
óinirmi, þá væri næsta óárennilegt fyrir fólk annara trúarjátninga að
a^a sjer aðsetur í landi þessu. Bandaríki Vesturheims væri þá ekki
frelsistöð, sem til var ætlazt, þá er þau brntu af sjer ánauðarok
reta; þau væri þá eigi hæli fyrir hvcrn þann, er eigi nær að njóta sam-
j^kufrelsis undir einveldis-stjórnum liins gamla lieims. Aptur á móti
,etlr stjórn Bandaríkja frá upphafi látið sjor einkar umlmgað um að út-
^rciða almonna upplýsing og menntun meðal landslýðsins. Auk hinna
Jétmörgu æðri vísindastofnana um öll rfkin, úir og grúir hver sveit
hdshornanna á milli af barnaskólum og alþýðuskólum. í barnaskólum
1 Ssum er konnt: lestur, skript, reikningur, landafræði og floira. Að
Cl8i geti kennsla í neinskonar trúarfræði verið veitt á slíkum slcólum
Sctl> allit- jafnt, úr hverri kirkjudeild sem eru, oiga að geta notað liandá
bör»um sínum, það liggur í augum uppi. Hvert kirkjufjelag verður sjálft
síá hörnum sínum fyrir kennslu í lærdómum trúarinnar, og þaðgjöra
Pan yfir ijöfuð á þann hátt, að þá er messu er lokið á hverjum sunnu-
®. heldur presturinn eða sjcrstakur kennari skóla í kirkjunni. I slík-
^11 sunnudagsskólum er eingöngu trúarkennsla um hönd liöí ð, svo scm
hlegt er. En nú eru sum kirkjufjelög lands þessa harðóánægð með að
j. ’a börn sín ganga á hina almennu barnaskóla, þykja þeim niuni þar
r*ð hætta búin bæði af samvistum með börnum af annari eða alls engri
^arjátning og af kcnnslú þeirri, er þar fram fcr, enda þótt alls ckkert
trúarfræðnm sjc þar um hönd haft, svo sein fyr var frá skýrt. Hafa
^ íms þessara kirkjuíjelaga stofnað skóla sjer, til þess með öllu að
, a gcngið fram hjá hinum almennu skólum (common schools); en til
88a fá þau, svo sem auðvitað er, engan styrk frá stjónúnni. Hins
-ar veitir þetta þeim enga undan{iágu frá lögskipuðu fjártillagi til
%
sUu,
og enginn
eigi að veita hörnum sínum alla þd fræðslu, er þeim hlotnast.
0 -« einkum kirltjufjclög kaþólskra, er ríkast ganga fram í slíkri
l,a^stu gegn harnaskóla-fyrirkomulagi stjórnarinnar. peir vilja löngum
f..jb '^i töglin og hagldirnar, að því er sncrtir upplýsing alþýðu, og
jiyfrJa því fias(. £ram fijer j ianc|i som annarstaðar. IClerkalýður þessi —
hi4j1,ab er vitaskuld, að leikmannalýðurinn erekki mjög áfram umþetta
gai( framfylgir því óvægt, að alþýðuskóla-fyrirkomulagið hjer í landi
^"i'k ^ 'Jtírill’SS vlð stjómarskrána, er veiti liverju mannshami ótak-
Hi(5(jtab tvúarfrolsi, því kennsla f almennum fræðigrcinum geti mcð engu
t(,]( Veilð þannig að liún eigi að ýmsu loytisnerti trúarbrögðin. pannig
<!iHólskt hlað eitt, er út cr gofib í San Fransisco í Californiu, það
1 l'«sal katii er wjiig eptlitektaveríur.
Ul'lialdg barnaskólum stjórnarinnar. Út af þessu em kirkjufjelögin
alveg óð og uppvæg og heimta af alcfli, að stjórnarskólamir sje
ð ®Uu af numdir, cn fjenu, scm til þoirra gangi, sje skipt á milli
4i;;dstns ýmsu trúardeilda að hlutfalli rjettu, því þau ein
fram nú eigi alls fyrír löngn, að þar í bænum hafi kaþólskir foreldrar,
til þess að spara sjcr útgjöld, reynt til að láta höm sín ganga á al-
mennan baraaskója. Börnin lærðu þar meðal annars landafræði, svo
sem venja er til. pá er þau lásu um rfkin í Suður-Amerfku, fræddi
bæði kennslubókin og kennarinn þau um, að þar væri þjóðveldi mörg og
þannig í rauninni sama stjórnarskipun sem hjer í Bandaríkjum Norður-
Ameríku. Allt um það væri ástanoið þar mjög illt; upphlaup og land-
ráð væri daglegt brauð; en þetta væri að kenna upplýsingu þeirri, er
Kristmunkar veitti lýðnum í þeim löndum. Hin kaþólsku böm, segir
blaðið enn fremur, komu heim úr skólauum öldungis forviða yfir því, sem
þau höfðu hcyrt um munkafjolag þetta, sem er svo vel metið í kirkj-
unni. pannig sje eigi unnt krístnum mönnum að snerta óþverrann (þ.
e. ríkis-skólana) án þess að ata sig. Enn bera þessir menn það fram,
ab ríkið eigi ekki með að taka frá foreldrunum einkarjettinn til að upp-
fræða börn sfn. Sá hafi verið tilgangur Guðs, þá er hann stofnaði hjóua-
bandið, að veita foreldrunum ótakmarkað vald yfir börnum sínum, cins
moð tilliti til uppfræðslu sem alls annars. Með því að skylda almenn-
ing til að halda hinum almennu skólum uppi, neyði ríkið fátæka for-
eldra óbeinlínis til að varpa frá sjer ábyrgðinni af uppfræðslu bama
siiina. Auðsjcð cr, að hjer hýr mcira undir frá hálfu hins kaþólska
kirkjulýðs, en látiö er í veðri vaka. Fengist það í lög leitt, að alþýðu-
skólar ríkisins skyldi af nemast og skólafjenu deila meðal hinna ýmsu
kirkjufjelaga, þá má búast við, að hin veikliðaðri kirkjufjelög yrðu al-
veg borin ofurliði af hinum stærri og stöndugri. Hætt er og við, að
mörgum klerkum þætti hollast, að takmarka sem mest alla uppfræðingu
við alþýðu, og mundi þá fljótt bera að sama hrunni sem á Spáni og í
öðrum þeim löndum, þar sem drottnunargjarn og ljóshatandi klerkaskríll
er allt í öllu. Trúarfrelsi Bandaríkja, sem fólk þetta læzt veraaðberjast
fyrir, mundi og þá fullkomlega á förum. pótt elgi höfum vjer heyrt þá
kröfu borna fram af lúterskum kirkjufjclögum hjer í landi, að alþýðuskólar
ríkisins ætti ab afnemast, þá er hitt víst, að sum þeirra hatast engu síður
við þetta skólafyrirkomulag en klerkalýðurinn kaþólski, leitast og við af
alefli, eins og kaþólska kirkjan, að stofna skóla sjer og lirífa æskulýð
sinn sem mest má verba undan öllum álirifum himiar amoríkönsku
uppoldisfræði. Mætist lútherska og kaþólska þar á miðri lcið. Missouri-
sýnóðan og norska sýnóðan haldast hjersem endranær í hendur og þyk-
jast öllum fremur hafa heimt audlega skjólstæðinga sína úr helju, er
þeim heppnast að losa þá að fuilu og öllu, við antí-kristindóm liinna
amerikönsku alþýðuskóla. — í samhandi við þetta atriði má gota þcss,
að mcir og meir er sú skoðun meðal landslýðsins hjer, að færast í vöxt,
að nauðsynlegt sjo, að herða skólagöngu almennings, meir en áður haíi
verið. Áður liefir hverjum foreldrum verið látið það í sjálfsvald, hvort
þeir ljeti börn sín ganga í skóla eða yfir höfuö nema nokkuð cða ekki;
aboins annaðist stjórnin. að barnaskólar væri hvervetna til og til þeirra
skyldi allir gjalda. pótt nú mikið sje um skólagöngu hjer í laudi, þá
heflr þó reynzt svo, ab fjölda mörg börn hafa svo uppalist, að ekkert
hefir kennt verið, því þykir nú mörgum ráðlegast, að lögskipa skóla-
göngu hvers mannsbarns, og láta varða hegning, ef út af væri brugðið.
Hafa þegar 9 af Bandarikjum fengið þessa ákvörðun samþykkta af lög-
gjafarþingum sínum. Illinots iiefir síðast rjett fyrir skömmu gefið út
slíkt lagaboð.
í'rá máli Beechers prests í Newyork, er enn svo sem ekkert að segja
annað en það, sem kunnugt var í haust. pað er enn að öllu leyti óút-
kljáð. Bíða menn loka þoss með mildlli eptirvænting, þvt maðnrinn er
talinn mesti kennimaður Vesturheims og einn af hinum stóru ijósum
kirkjunnar á þessari öld.
Mikið er enn sem fyr ritað og rætt um jafnrjetti kvenna við karl-
menn hjer í landi. Hefir mentað kvennfólk víða haft fundi með sjer og
rakið það mál út í æsar. pykír mörgum af kvennskörungum lands þessa
mælast vel á slíkum fundum, enda kváðu þær í ongu standa karlmönn-
um að baki að menntun og lærdómi. í Chicago stóð ein slík kvenna-
samkunda, og var þar fjöldi frægra kvenna víðsvegar að saman kominn.
Meðal annara mála, er þar ,voru rædd og rannsökuð var það eitt, með
hverju móti setja mætti skorður vaxandi prjálsemi og skrautsýki kvonn-
þjóðarinnar i Bandaríkjum. Alítaþærhinnóhóflegahjegómaskap, erí þessu
efni vill festa bjer rætur á likan hátt og í Norðurálfu, hina mestu óvirð-
ing frjálsri þjóð. Teljum vjer konur þessar vel vinna, ef þær fá fundið
ráb til að lina þá landplágu gjörvalls hins monntaða heirns.
Víða hefir í liaust og í vetur verið safnað saman fje til lijálpar fólki
þvi Iijer vesturundan, er tjón heib á ökrum sínum í sumar af völdum
engisprettna. Verður því eigi neitað, að Amerikumenn eru flestum öðr-
um þjóðum fljótari og fúsari til ab liösinna bjargþrotamönnum; enda mun
almenningur yfir höfuð vel efnum búinn; nfzka og sýtingssemi eru ef-
laust eigi algengar erfðasyndir þjóðar þessarar. Fjárdráttur ogsjerplægni
kemur hjer optast fram í öbrum og stærra stýl.
Skömmu fyrir árslokin andaðist hjer í landi maður sá, erEzra Cor-
nell hjet. Hann varkunnugur sem einstakur velgjörðamaður þjóðar sinn-
ar. Cornell-háskóli i iþöku (Itliaca) innan ríkisins New York á honum
tilveru sína að þakka, enda ber sú merkilega vísindastofnun nafn hans
svo sem maklegt er. Háskóli þessi er kornungur. Hann tók fyrst til
starfa í október IStíS. Var þá tala hinna roglulega kennara 15, þrír
aðstoöarkennendur og sex cnn aðrir aukakennarar. Lærisveinar voru þá
Uitstj.