Þjóðólfur - 27.11.1880, Qupperneq 1

32. ár
Iíostar 3kr. (orlendis 4kr.). ef
borgast fyrir lok ágústmán.
Reykjavik, 27. nóv. 1880
Sé borgað að haustinu kostar árg. oii
3 kr. 25 a., en 4 kr. eptir árslok. '''
f
Ásmuillllir prófastur JÓIISSOII.
það tel ey minnst, að sá mannbaldur
Ríkastur vur á Rane/árvöl/uut ;
Hitt tel ee/ meira, að hann var maður
Gœddur yöfugleik f/óðrar sáilar.
það tel ey minna, að metorð hufði
Mikil (>f/ makleg, sem menn vita;
En hitt meira, að af honum skein
Elska o(/ rcekt til allra manna.
það tel c(j mest, að mœrinys hjarta
Geymdi yull ycezku oy mildi;
þaðan kom fremd oy föyur œfi,
Hagsœld, vmsœld og hylli Guðs.
Sefur irú huy/júfi
þar er Saga geymir
Ættarkurnbl
Oddaverja,
Og heilöy sól
Yfir Heklutindi
Siynir árgeislum
Ynglinga kyn.
Matth. Jocbumsson.
ííeioruöu kaupendur „|>jóðólfs“!
pegar eg tók viö blaði þessu fyrir hálfu sjöunda ári
síðan, munu nokkrar raddir bafa heyrzt, sem spáðu því ekki
langra lífdaga, eg var og ekki áhyggjulaus fyrir forlögum þess
sjálfur, enda þótt eg m'egi játa, að eg hefi síðan lært betur
að sjá, hve vanda- og ábyrgðarmikið verk er, að vera góður
blaðamaður. pegar eg nú kveð blað þetta, hefir það enn þá
meðal-upphæð kaupendatölu, sem það mun haft hafa síðan
það var stofnað fyrir 32 árum (milli 11 og 12 hundruð).
fetta langlífi blaðsins þakka eg nú íyrir mitt leyti raeira
kaupendum þess en mér, og eg er viss um, að þeir eru til, ef
til vill ekki fáir, sem furða sig á þessari seiglu Jpjóðólfs. J>eir
menn eru til í öllum löndum, sem ætla lífsskilyrði blaða, að
þau séu hörð og herská, með eindreginui og óvægilegri stefnu
í stjórnarmálum, og að þau ryðji sér braut með uflokkum og
framferðum», eins og rifbaldarnir á fyrri öldum. En þetta á-
lit er efasamt. Ritstjórar eiga, eins og aðrir menn, að vera
eins og þeim er eðlilegt að vera, enda samkvæmir þeim tíma,
sem þeir starfa á. ;J>etta vildi eg vera. Eg var friðsamur í
lund, og vildi ekki fyrir smámuni brj.óta af mér hylli og virð-
ingu góðra manna, þóttist og skilja, að friður átti betur' við
þessa tíð en ófriður. Kapp og óbilgirni á bezt við í ófriði,
þegar ekki er um sættir að tala, heldur er annaðhvort að
gjöra, að standa eða falla ; en að vekja ófrið að óþörfu, er á-
byrgðarhluti og ekki viturra manna eða góðgjarnra.
Með hinu minnilega ári, þegar vér héldum 1000 ára
þjóðhátíð landsins og fengum stjórnarskrána, byrjaði ný öld
á landi hér — einnig í blaðalífi voru. |>á féll í logn storm-
ur sá, er staðið hafði nær því heilan mannsaldur, sem vér
getum kallað tímabil vorrar sjálfsforræðisbaráttu. Og þar
sem «þ>jóðólfur« einnig breyttist víð sömu tímaskipti og varð
spakari en hann áður var, eða «meinlausari», sem menn kalla,
Þá var það ekki fremur ritstjórinn, sem breytti anda1 hans og
^elnu, en tírninn og þjóðviljinn, eða skoðun og hugsunarhátt-
Ur allra beztu manna landsins. Hinir gömlu pólítisku flokkar,
meiri og minni hlutinn, hafa nú horfið úr sögunni síðan á
u®‘ndum tímamótum, og tel eg það gott; flokkadrættir eru að
v u dnmflýjanlegir, en góðir eru þeir aldrei, heldur, þegar
Kan æ^Ur’ meðal til góðs, eins og hvert annað böl og stríð.
PP og keppni til framfara og framkvæmda er og alls ekki
komið undir pólítisku þrasi eða rifrildi, heldur á hið gagn-
stæða sér optastnær stað. fetta sýna nú einmifjt' hin fáu
triðsemdar ár, sem liðin eru síðan 1874. Engin 6 áf* hafa lið-
ið heillavænlegri og arðbetri yfir ísland síðan mennskir menn
byggðu það, en einmitt þessi hin síðustu. Og skoði menn
orsakirnar, munu menn sjá, að hið nýfengna sjáifsforræði á
að vísu mestan þátt í þeim, eti ekki allan; samlyndið eða
samhuga viðleitni þjóðar, þings og stjórnar er höndin, sem
neytt hefir hins nýja vopns eða verkfæris, stjórnarbótarinnar.
Ósamlyndið getur ónýtt alla stjórn, lagabætur og frelsi.
Aðgjörðir mínar skal eg ekki fjölyrða um; dæmi menn
þær eins og rétt sýnist; vilji minn var einlægur að fylgja því
góða og sanna, en eljan lítil og flestir kraptar veikir. Aðal-
augnamið mitt og stefna var sú, að vekja áhuga á samtökum
og félagsskap, á efling atvinnu landsins, en um fram allt
annað, ~á efling menntunar og andlegra og siðgæðislegra fram-
fara á landinu. J>ar sem nokkurt ftelsi eða sjálfsforræði á að
blessast, er og verður ekkert hálft eins áríðandi, sem sönn
og almenn upp/ýsing. Engin ein orsök átti meiri þátt í því,
að hér á landi gat staðið þjóðveldi í 4 aldir en sú, að allur
þorri þjóðarinnar var svo að segja jafn vel menntaður og
mannaður. Að eignast stjórnlegt frelsi er mikilsvert, eins og
hið persónulega, en það frelsi, sem einungis fæst fyrir rétta
þekkingu á sjálfum sér og hinu sanna, góða og fagra, það
frelsi er öllu meira, enda á það að vera hið æzta markmið allra
þjóða. Sumir hafa litla trú á framförum lands vors eða þjóð-
ar; eg hefi bæði glaða og örugga trú á þeim. pjóð vor er full
af kröptum og kostum: námfýsi, skarpleik, drengskap og góð-
leik. Sá, sem ekki veit þetta og ekki byggir á því, ætti aldrei
að skrifa blaðagrein. Hitt er satt, að kraptar sem kostir sofa
víða og leynast, eða þá þeir brjótast út í öfugri mynd; því
allar guðs gáfur, sem ekki er sómi sýndur, hefna sín með
einhverju móti. Landar vorir þuria í tíma að hugfesta þá
grundvallarreglu allrar stjórnar, sem Vesturheimsmenn fundu
fyrstir og Cavour, Thiers og jafnvel Bismark hafa tekið upp
eptir þeim, en hún er sú, að stjórna í þá átt uð fjöldinn
nái jafnmenntun að sama skapi og jafurétti, eða eins og
það var einu sinni orðað í þessu blaði:
Hvað sé mark í mannfífs bygð?
Menntun jöfn, rneð frelsi tryyð !
Öll kennsla ætti að borgast af almaunafé, og viss menntun ætti
að vera eins sjálfsögð og lögskipuð eins og kristindómslærdómur
nú er. Hingað til hafa þjóðirnar optast legið í órækt og afskipta-
leysi, hvað almenna og verulega menntun snertir, og hafi
einhver þeirra náð töluverðri þekkingu, hefir hún fengist fyrir
hendingu eða á hlaupum, en ekki fyrir föst ráð og ríkislög.
Hinar miklu verklegu breytingar í heiminum gjöra nú ýmis-
legt mögulegt, sem áður var ómögulegt; eitt af því er alþýðu-
menntunin. Áður þótti heimska að gjöra ráð fyrir, að hvert
barn yrði bóklæs maður; nú er með lögum heimtað, að hver
fermdur unglingur kunni að skrifa og reikna. En það er þó
einungia byrjunin, og sama má segja um flestar framfarir
vorar enn; þær eru ekki nema byrjunin; en góð byrjun lofar
miklu. Úr því þjóð vor gat, hjarað af öll sín mæðu- og óaldar-
ár, skyldi enginn efa líf hennar, vöxt og viðgang uú, þegar
hún hefir náð aptur Iðunnarepli sjálfsforræðisins; því eins
'og forðum Æsi, yngir það enn allar þjóðir, sem Jifandi eru og
vilja lifa.
Að svo mæltu kveð eg lesendur fjóðólfs með vinsemd og
þakklátsemi. Sérstaklega þakka eg hinum mörgu heiðruðu út-
sölu- og styrktarmöunum blaðsins fyrir umburðarlyndi þeirra,
velvild og drengskap við mig meðan viðskipti vor stóðu.
Matthías Jochumsson.
Ritstjúraskipti ,,{>jóðúlfs“. Bæði «Dagblaðið» og «Föður-
landið» helztu blöð Khafnar, fara vinsamlegum orðum um vora
stuttu ritstjórn. Dagblaðið segir — auk nokkurra sæmdarorða
um ritstjórann sjálfan: »J>au 6 ár, sem séra M. J. hefir út-
gefið blaðið, hefir honum tekizt að sneiðahjá öllum öfgum (Extre-
mer), og hofir honum fyrir þá sök stundum verið brígslað um
afskiptaleysi (Indifferentisme) en í raun réttri, verða menn að
játa, að hvenær sem um verulegar framfarir var að ræða, áttu
slík mál snjallan talsmann þar sem ritstjóri pjóðólfs var;
fannig á séra M. J. vafalaust verulegau þátt í því að áhugi
manna fyrir kveuna- og unglingaskólum hefir stórum lifnað
hin síðustu ár.» «Föðurlandið» segir meðal annars:» í>au 6 ár,