Þjóðólfur - 10.04.1891, Blaðsíða 1

Kemur ftt & foBtudög-
um — VerB &rg. (60 arka)
4 kr. Hrlendia 5 kr. —
Borgist fyrir 15. júli.
ÞJÓÐÓLFUR
Uppsögn skrifleg, bundin
viö úramót, ógild nema
komi til útgefanda fyrir 1.
• október.
XLIII. árg.
Reykjavík, föstudaginn 10. apríl 1891.
Nr. 17.
Hæstirjettur og Hafnarmálið.
Það hefur opt verið sagt um oss íslend- |
inga, að vjer lifðum á frægð forfeðra vorra.
Þetta er og að mörgu leyti satt, því þrátt
fyrir allar þær miklu og mikilsvarðandi
framfarir, sem landið liefur tekið, þá get-
um vjer þó allt af litið til forfeðranna og
dáðst að hyggjuviti þeirra og framsýni,
vjer ljúkum aldrei svo upp fornritum vor-
um, að vjer eigi getum lært eitthvað af
þeim. Þegar þcir gengu á liönd Noregs-
konungi, og það er atburður, sem vjer
eigum bágt með að fyrirgefa þeim, þá tóku
þeir svo skýrt og skorinort fram vilja
sinn og skilyrði fyrir því, hvernig sam-
bandið skyldi eiga sjer stað, og það svo
ljóslega, að þegar vjer lítum til laga nú-
tímans, að vjer ekki tölum um löggjöfina
á 17. og 18. öld, þá sýnir það best, hvað
skarpir og framsýnir þeir voru.
Ein af setningunum, eða rjettara sagt
eitt skilyrðið var þetta, „en utanstefnur
viljum vjer engar hafa“, þ. e. með öðr-
um orðum, vjer viljum, að dæmt sje af
íslenskum dómendum eptir íslenskum lög-
um. Þessu skilyrði, sem er svo eðlilegt,
að öðrum þjóðum mundi vera þetta alls-
endis óskiljanlegt, að nokkurstaðar skuli
vera beitt annari setningu, fer svo fjarri
að sje beitt hjá oss. Án þess að nokkur
lagaheimild væri fyrir því, tóku íslending-
ar að stefna hver öðrum utan hjer af landi,
og einkum átti þetta sjer stað eptir að
Noregur og þar með ísland fyrir rás við-
burðanna var komið undir Danmörku. Það
er svo sem auðvitað, að Danir, og það
verður þeim eigi láandi, tóku þessu tveim
höndum; þetta jókst svo smámsaman, allt
án lagaheimildar, að það varð bráðum
sjálfstæð regla, að hæstirjettur skyldi vera
æðsti dómstóll i íslenskum málum. En
þess er þó eigi að dyljast, að íslending-
av hafa opt verið sáróánægðir með þetta
fyrirkomulag, og þessi óánægja hefur opt {
komið f'ram, einkum á síðari tímum, og
það með rjettu, því þó hinn íslenski lands-
yfirrjettur eigi hafi ætíð verið sem heppi-
legastur í dómum sínum, þá hefur hann
þó verið inniendur dómstóll og jafnan
verið skipaður þeim mönnum, sem ætla
mátti, að væri öðrum hæfari til að dæma
eptir íslenskum lögum. Vjer skulum ein-
ungis taka það fram, að vjer efumst nátt-
úrlega ekki um, að hæstirjettur sje skip-
aður þeim mönnum, sem hafa bestu greind
og þekkingu til að dæma eptir dönskum
lögura, en það er sitthvað að dæma eptir
dönskum og eptir íslenskum lögum. En
sjerstaklega skulum vjer taka það fram,
að meðan annar eins ágætis íslendingur og
lögfræðingur og Vilhj. Finsen sat í hæsta-
rjetti, þá var engin hætta búin, en síðan
hann fór, þá er engum að treysta að' því
er íslensk lög snertir.
Hafnarmálið er, eins og flestum mun
kunnugt vera, risið út úr Eyrarbakkahöfn.
Höfnin þar er að eins lítið lón, sem ligg-
ur fyrir opnu Atlandshafi; skipum verður
eigi lagt þar inn nema því að eins, að
þau sjeu rígbundin á allar hliðar. Nú um
nokkur ár hefur danskur, ramdanskur
kaupmaður verið einn um hituna á Eyr-
arbakka, og meira að segja haft þar ein-
okun, sem reyndar ekki kemur þessu máli
við, en það er þó eptirtekarvert, eink-
um þar, sem hinar fjölmennustu og
bestu sýslur landsins liggja að. En nú
fyrir skömmu hóf þar ungur og dugandi
íslenskur maður verslun, — þar hafði reynd-
ar áður haft litla verslun annar íslenskur
maður, — og sá hann fljótt, að einasti
vegurinn til þess, að liann gæti haft þar
nokkra verslun og gæti í henni staðið
jafnfætis danska kaupmanninum, var, að
liann hefði aðgang að höfninni, annaðhvort
með því að nota þar hafnarfestar, sem
danski kaupmaðurinn átti, eða þá með því
að leggja sjálfur sínar eigin festar; og
þegar það fyrra fjekkst ekki, byrjaði hann
og hinn annar íslenski kaupmaður með
honum að leggja niður festar sínar. En
þá kom verslunarstjóri þess danska kaup-
manns þegar fram og ljet viðkomandi fó-
geta leggja forboð gegn því að halda á-
fram þeirri vinnu, sem þeir voru byrjaðir
á, eða að nokkru leyti að raska eignar-
helgi hans. Til rjettlætingar þessu forboði
var svo mál höfðað, og fjell svo dómur í
hjeraði, að forboðið skyldi vera ógilt, og
þann dóm staðfesti svo landsyfirrjettur.
Þennan dbm eða rjettara sagt þessa íslenshu
donia hefur nú liœstirjettur dœmt bgilda,
en forboðid gilt. Þ. e. að liinn danski
kaupmaður hefði rjett á að bægja öllum
öðrum frá höfn á Eyrarbakka, en hann
einn hefðí rjett til hennar, og meira að
segja dómur þessi á að vera byggður á
íslenskum lögum — heyri menn það —
nefnil. Jb. Rb. 2. kap. in fine, en á þessu
skulu menn ekki láta blekka sig. Það er
svo um marga óvitringa, að þeir hafa
stöðugt í munninum orð og setningar,
sem þeir skilja ekkert í, og þrátt fyrir
alla þá virðingu, sem vjer berum fyrir
æðsta rjetti og lagaþekkingu dómaranna
í þeim rjetti, þá verðum vjer að láta í
ljósi þá skoðun vora, að vjer getum með
engu móti fallist á þennan dóm.
Eyrarbakkahöfn er nefnilega liin elsta
höfn á landi hjer; hún hefur ætíð verið
; opinber. höfn; hún var ein af þeim höfn-
um, sem á einokunartímanum var skylda
að sigla upp á eptir boði konungs. Skyldi
nú það atvik, að einn kaupmaður af hend-
ingu kaupir þær jarðir, sem liggja að
höfninni, geta breytt henni sem opinberri
höfn? Nei, hún hlýtur að vera opinber
höfn eptir sem áður, en opinber höfn er
hún ekki, þegar einn maður hefur vald og
myndugleika til þess að banna öllum öðr-
um að nota hana á þann eina hátt, sem
hægt er að nota hana, nefnil. með því áð
leggja skipsfestar, eða þá nota þær, sem
þar eru, og þetta er að nokkru leyti heim-
ilað í tilsk. 28. des. 1836, 11. gr.
En — hjer stbðu umkomulausir íslenskir
kaupmenn gagnvart dönskum, römmum
kaupmanni.
En auk þess, að dómurinn frá íslensku
sjónarmiði er ekki viðunandi, þá er hjer
annað aðgætandi og það er: geta íslend-
ingar, síðan Vilhj. Finsen fór úr hæsta-
rjetti, unað við hann sem æðsta dómstól?
Þessu svörum vjer óliikað með neii, og
vjer leyfum oss að skora nú á Iöggjafar-
vald íslands, að það þegar á næsta þingi
semji lög um afnám hæstarjettar sem
dómstóls í íslenskum málum, og þó að
þetta fáist ekki við fyrstu tilraun, þá á
þingið ekki fyrir það að gefast upp, því
það hefur opt sýnt sig, að eikin fellur
ekki við fyrsta högg, en hún fellur síðar.
En gagnvart þeim íslensku kaupmönnum,
sem lijer eru svo ofurliða bornir, getur
þingið, vilji það á annað borð gæta virð-