Þjóðólfur - 03.02.1893, Blaðsíða 1

Árg. (60 arkir) kOBtar _4 kr.
IBrlendis ðjkr''— BÓ'rgist '
fyrir 15. júll. •' '
TJppsögn, bundin við áramót
ógild nema komi til útgef-
anda fyrir 1. oktöber.
ÞJÓÐÓLFUR
XLY. árg.
Ver zlunarmálefni.
Hugvekja frá alþýðumanni.
H.
íslenzkum kaupmönnum er opt borið
það á brýn, að þeir séu lítt menntaðir, að
þeir standi í þessu tilliti mjög á baki
stéttarbræðra sinna í öðrum löndum, og
mun eigi hægt að neita því. í útlöndum
er verzlunarstéttin allmenntuð; þar er al-
títt, að ríkir kaupmenn leggja fé fram til
gagnlegra fyrirtækja í þaríir þjóðarinnar.
Petta er mjög gott, það eykur framkvæmd-
ir í landinu, sýnir atorku og dug borg-
aranna, og eflir álit verzlunarstéttarinn-
ar í augum alþýðu. Þetta þekkist ekki
á íslandi. íslenzku kaupmennirnir hugsa
beinlínis um sinn hag, en eigi um gagn
almennings, og vilja stundum ekki gjalda
sanngjarnt sveitarútsvar.
Það er að sönnu illt, að andans hug-
sjón ríkismanna sé svo þröng, að þeir sjá
ekki utan sinn hag, eigi gætandi þess, að
með því að efla þjóðþrif með flárframlögum,
svo sem sjávarútveg, landbúnað og sam-
göngur koma þeir óbeinlínis fótunum undir
sig, þ. e. auka gjaldþol almennings, þessa
lind, er öll þeirra auðlegð streymir úr og
öll framtíðarvon þeirra byggist á. Hitt er
verra, að verzlunaraðferð kaupmanna er
opt svo óhentug, að með henni ríða þeir
afkomunni þann Gordionshnút, er enginn
Alexander fær höggvið, því síður leyst.
Þessi líttleysanlegi hnútur er lánið, sem
bændur taka hóflaust í kaupstöðum, auð-
vitað til að eyða því í næstu kauptíð, en
hvernig fer opt með þá greiðslu? Það
for þannig, að skuldaþrjótarnir gleyma að
horga, láta ef til vili ekki sjá sig í þeirri
húð, sem þeir skulda i, en fara í þess stað
með ullarhreytur sinar og annað gjald-
gengi i næstu búð, leggja þar inn og taka
út á það, sem inn var látið. Svo nægir
það ekki, þeir þurfa enn að fá lán, og
Það fá þeir vanalega, þrátt fyrir það, að
þessi skiptavinur veit, að þessir sömu menn
eru nýbúnir að svíkja lánardrottinn þeirra
(bændanna).
Með þessari verzlunaraðferð venjast
bændur á óskilsemi og skuldaskipti, sem
þeir hafa fæstir hugmynd um, hve drep-
Reykjavík, föstudaginn 3. febrúar 1893.
andi eru bæði fyrir þá sem „prívatmenn11
og sem þjóð í heild sinni.
Kaupmenn láta eigi lengi fleka sig,
heldur ganga hart eptir skuldunum. End-
irinn verður of opt sá, að bændur neyðast
til að veðsetja skepnur sínar; þá er vana-
lega vel í lagt, að minnsta kosti tvígilt
við skuldar-upphæðina, og þess eru því
miður mörg dæmi, að gengið hefur verið
að veðinu til lúkningar skuldinni. Þetta
hefur höggvið það skarð í eigur skuldu-
nauta, að þeir hafa orðið upp á aðra komn-
ir; stundum farið krókalaust á hreppinn.
Hefðu þessir menn ekki fengið lán, er
mjög líklegt, að þeir hefðu komizt af án
aðstoðar. Lánsverzlunin setur suma bók-
staflega á hreppinn. En eru kaupmenn
sýknir saka í þessu efni? Nei, því fer
fjarri. Flestir þroskaðir íslendingar munu
kannast við það, að kaupmenn eru fúsir
að lána vörur sínar, að þeir gylla þær á
allar lundir, segja þær ódýrar, sterkar og
„ekta“, að það fáist eigi annarstaðar jafn-
gott kaup og hjá sér; að rétt sé að nota
tækifærið og byrgja sig að vöru þessari.
Þeir orða eigi borgun í þann svipinn, en
hugsa einungis um, að koma sem mestu
út. Bændur blekkjast á þessu, taka margt,
sem þeir geta án verið, og lenda í skuld-
um. Á þennan hátt eru kaupmenn stór-
sekir. Þeir, sem ættu að vera hyggnari
í verzlunarefnum en ómenntaðir bændur,
nota mælsku sína til að ginna bændur í
skuldasnöruna og koma verzluninni í kút-
inn. Ekki nóg með það, að á þennan hátt
skulda margir betri bændur, sem kallaðir
eru, 2000—4000 kr. við verzlanir, heldur
eru afleiðingarnar optast þær, að þessar
skuldir eru kallaðar inn þegar verst gegn-
ir, á hörðu árunum. Sorgleg dæmi þessa
má íinna á Austurlandi um þessar mund-
ir, og mundu bændur vilja gefa mikið til
þess, að vera nú skuldlausir í kaupstöð-
um, svo að þeir þyrftu ekki að höggva
tilfinnanlegt skarð í bústofn sinn í kaup-
staðarskuldir, þetta Ginnungagap, er allt
gleypir, þegar fæða þess er verðlítil.
m.
Þá er að minnast á vöruvöndun ís-
lendinga. Hún er enn á mjög lágu stigi,
enda hrakar íslenzkum vörum nú óðum á
Nr. 5.
erlendum mörkuðum, svo helzt lítur út
fyrir, að eigi fari að borga sig, að senda
aðalvörur íslands, svo sera kjöt, ull og
fisk, á heimsmarkaðinn. Þetta er hörmu-
legt útlit, og það verður að bæta, enda
þótt vér þurfum að þreyta við hættulega
keppinauta, t. d. Ástralíu og Ameríku. En
til þess, að hafa von um viðskipti á heims-
markaðinum, þurfum vér að hafa eins
góða vöru og þar er almenut á boðstólum,
því vörumagn vort er svo lítið, að eigi
getur orðið kapp um það; það er eingöngu
vöruvöndunin, sem getur viðhaldið þolanleg-
um skiptum milli vor og erlendra verzlana.
Til þess, að verzlunarvara vor sé útgengi-
leg og standi eigi á baki samskonar vöru
annara þjóða, þurfum vér að kljúfa þrítug-
an hamarinn á tvennan hátt: fyrst með
því, að bændur og búaliðar vandi vörur
sínar, og í öðru lagi, að kaupmenn geri
sitt ítrasta til, að hafa ávallt vandaðar
vörur að bjóða. Hún þarf að þroskast í
brjóstum manua, auðkýfinga og kotunga,
sóma- og mannúðartilfinningin þannig vax-
in, að þeim þyki minnkun að sýna við-
skiptavinum þeirra óvandaða vöru, að ó-
þolandi þyki, að selja óhreina, blauta og
flókna ull, og senda út úr landinu rýrar
og útlitsljótar kindur. Hegning ætti að
liggja við slíkum tiltektum. Megi enn þá
finna þá kaupmenn, er hafa þá neyðarlegu
venju, að gefa ríkismönnum eins mikið
fyrir óvandaða vöru eins og fátæklingum
fyrir velverkaða vöru, þá er sannarlega
tími tilkominn að hætta þessu og taka
upp aðra veuju. Eg vona, að þeir fylgi
svo með straumi tímans og þörfum vorum,
að þeir verði þessu samþykkir. Hrein við-
skipti eru undirstaða góðrar verzlunar;
ríkir og fátækir ættu að sæta sömu skil-
málum, þegar hvorirtveggju standa í skil-
um og borga í nýtum gjaldeyri. Það er
hið mesta ranglæti, að láta þann, sem gerir
2000—3000 kr. reikniug, fá 10 °/0 uppbót,
en þann, sem gerir 300—400 kr. „umsetn-
ingu“, ekkert hafa, þegar báðir gera full
skil á réttum tíma. Þetta mun þó altítt
1 hjá kaupmönnum vorum. Sé þetta rétt
athugað, þá hljóta allir að sjá, að hér
kemur fram óþolandi hlutdrægni, því að
þessi aðferð tekur óbeinlínis peninga af
fátæklingum og beinir þeim í vasa ríkis-