Þjóðólfur - 23.08.1893, Blaðsíða 1

Árg. (60 arkir) kostar 4 kr.
ErlendlB 5 kr. — Borgist
fyrir 15. júll.
Uppsögn.imndin við áramót,
ógild nema komi til útget-
anda fyrir 1. október.
ÓLFUR

XLY. árg. Reylijayík, mlðyikudagínn 33. ágúst 1893. Nr. 40.
Bókmenntir.
Tímarit Ibókmeimtaféiagsins. 14. árg.,
1893. 275 bls. 8. (ísaf.-prentsmiðja).
Ritgerðirnar í þessum árg. Tímaritsins
eru:
1. Saga*latmuskola á íslandile^Wr Janus
próf. Jónsson í Holti. Þá er vér litum á
þessa fyrirsögn datt oss þegar í hug, að
eitthvað verulegt nýtt væri að græða á
þessari ritgerð, en vér hljótum þvi miður
lireinskilnislega að játa, að oss hefur al-
gerlega brugðizt sú von, eins og eðlilegt
er, því að höf. hefur að eins skrásett þessa
ritgerð eptir prentuðum heimildarritum,
sérstaklega kirkjusögum biskupanna Finns
og Péturs. Það er auðvitað góðra gjalda
vert, að raða þessu efni dálítið saman í
eina heild, en heldur hefðum vér óskað,
að hann hefði ekki ritað þetta, fyr en
hann hefði rannsakað dálítið skjalasöfnin,
að minnsta kosti þau, sem hér eru geymd.
Yér þurfum að fá nákvæma ritgerð um
þetta efni, sem byggð væri á slíkum rann-
sóknum. Sérstaklega væri það mjög mikils-
vert, að fá að vita eitthvað um hið innra
fyrirkomulag latínuskólanna síðan þeir
voru stofnaðir, um hið innra líf og venjur
þar eða „skólalífið11, sem nú er venjulega
svo nefnt. Það er auðvitað mjög erfitt,
að fá nokkuð áreiðanlegt um það efni,
þótt leitað sé í óprentuðum heimildarritum,
en með ítarlegri og nákvæmri rannsókn
muiidi þó mega takast að safna allmiklu
til skólasögu í því sniði, og hana þyrftum
vér nauðsynlega að fá. En það verk væri
bæði seinunnið og vandasamt, og því fer
fjarri, að vér áfellum höf. þessarar skóla-
sögu, þótt hann tækist ekki slíkt verk á
hendur, því að það útheimtir meira erfiði
°g meiri tíma, en maður, sem hefur em-
b*tti að gegna, geti varið til þess, auk
Þess, sem óhjákvæmilegt væri fyrir þann
mann, sem slíka sögu semdi, að rannsaka
vandlega fjölda handrita og skjala, bæði
hér og í Danmörku.
Fullur helmingur þessarar skólasögu,
sem nú hefur birzt á prenti, er skóla-
meistaratal frá miðri 16. öld til 1846 með
stuttum æfiágripum hvers þeirra. Þetta
er allfróðlegt fyrir þá, er slíku eru ó-
kunnugir, og nógu hentugt að hafa það á
einum stað, en mjög eru æfiágrip þessi ó-
fullkomin, sem von er, enda mun höf. hafa
ætlað sér að hafa þau sem allra stytzt.
Höfum vér fundið ýmislegt athugavert við
þennan kafla ritgerðarinnar og sumt skakkt,
því að það vill svo vel til, að vér höfum
einmitt fyrir skömmu rannsakað þetta efni
dálítið, einkum að því er snertir æfi skóla-
meistara síðan 1700. Yér gætum því bent
á ýmislegt til leiðréttingar og viðbótar á
þessum kafla, en fyrst og fremst yrði það
alllöng romsa, enda of einstaklegs efnis í
blaðagrein. Þó viljum vér að eins geta
þess, að það er ekki rétt hjá höf., að Sig-
urður Vigfússon sterki sýslumaður (áður
skólameistari) hafi andazt 1753, því að
hann dó 1752 (27. nóv.); ennfremur er
dánarár Einars skólameistara .Tónssonar
(í Ási) skakkt, því að liann andaðist ekki
1781, heldur um áramótin 1788—89 (líkl.
snemma árs 1789), og Gísli Thorlacius
skólameistari andaðist ekki 1807, eins og
höf. telur. heldur-1806 (3. des.). En vill-
ur þessar eru afsakanlegar að því leyti,
að þær standa í öllum prentuðum ritum,
er vér höfum séð. Það hefur hver tekið
þær eptir öðrum rannsóknarlaust, og það
er að eins í óprentuðum fyllilega áreiðan-
legum heimildarritum, sem vér höfum
fundið hið rétta, og svona er um fleira.
Það yrði langt að rekja það allt saman.
Þrátt fyrir ýmsa smágalla og mishermi,
sem ritgerð þessi er ekki laus við, er hún
þó miklu betri en ekki það sem hún er,
og er höf. hennar allrar viðurkenningar
verður fyrir þann áhuga, er hann hefur
sýnt á ritstörfum í sögulega stefnu. Oss
vantar nákvæma skólasögu í þeirri mynd,
er vér áður bentum á, en hennar verður
því miður nokkuð langt að bíða, að því
er ætla má.
2. Sjóvíti og sjóskrímsl eptir Benedikt
Gröndal. Ritgerð þessi er byggð á fyrir-
lestri, sem höf. hélt í vetur sem leið til
ágóða fyrir ekknasjóð Reykjavikur. Eins
og annað, sem hr. B. Gr. skrifar, er ritgerð
þessi lipurt og skemmtilega rituð. Aðal-
efni ritgerðarinnar er lýsing á hinum stóru
kynjaskepnum úr flokki höfuðfætinganna,
og hyggur höf., að sjóskrímsli þau, sem
svo opt er getið um, hafi ekki verið ann-
að en geysistórir kolkrabbar eða smokk-
fiskar, sem eru einhverjar hinar Ijótustu og
voðalegustu skepnur í sæ.
3. Um landfrœðissögu Islands. Ritdómur
um þessa bók Þorv. Thoroddsens eptir Ólaf
Davíðsson. Ritgerð þessi er samin af mikl-
um fróðleik, einkum að því er snertir
landsuppdráttafræði (Kartografi) og staða-
lýsingu (Topografi) Norðurlanda á miðöld-
unum, enda er höf. allra manna fróðastur
í þeim efnum, og hefur auðsjáanlega rann-
sakað allt, er að því lýtur, mjög nákvæm-
lega. Hann minnist á marga landsupp-
drætti af íslandi á miðöldunum og fram
til þessara tíma, er Þorv. Thoroddsen hef-
ur ekki þekkt eða notað, og Iýsir þeim
rækilega, en yfirhöfuð lýkur liann þó lofs-
orði á Landfræðissöguna og viðurkennir
til fulls kosti liennar, og hefur ritdómur
þessi að því leyti meira gildi, að höf. hef-
ur gert sér far um að rita hlutdrægnis-
laust, sem því miður verður ekki ávallt
sagt um ritdóma,
4. Bitsjá nokkurra útlendra Wca, er
snerta ísland og íslenzkar bbkmenntir (1891).
Eptir dr. Valtý Guðmundsson háskólakenn-
ara. Ritgerð þessi er áframhald af sams-
konar ritgerð í Tímaritinu í fyrra eptir
sama höfund, og bendir það á, að slíkar
ritgerðir eigi að koma í hverjum árg. Tíma-
ritsins eptirleiðis, en líklega mættu þær
vera nokkru styttri, þá er frá líður, svo
að ekki sé getið nema hins allra merkasta,
er á prenti birtist erlendis íslandi viðkom-
andi, því að mörgum þess konar ritum,
einkum deiluritum, er svo háttað, að þau
liafa enga verulega þýðingu fyrir bók-
menntir vorar, og þá er hver rífur annan
niður, veit maður ekki að lokum, hverjum
trúa skal, nema höf. ritsjánna leggi einn-
ig sinn dóm á og vinsi úr það, sem veru-
legt gildi hefur að hans áliti. Yér skul-
um geta þess, að ritsjáin að þessu sinni
líkar oss mun betur en í fyrra. Hún er
ekki eins þur.
íslenzkar ártíðaskrár eða Obituaria Is-
landica. Með athugasemdum eptir Jón
Þorkelsson. Gefið út af hinu íslenzka
bókmenntafélagi. 1. hepti. 128 bls. 8.
Ártíðaskrár þessar, sem nú birtast í
fyrsta skipti í einu lagi, eru mjög merkar,
og hefur dr. J. Þ. lýst þeim rækilega í