Þjóðólfur - 17.11.1893, Síða 1

Árg. (60 arkir) kostar 4Jkr
Erlendls 5 kr. — Borglst
fyrtr 15. jfllf,
Uppsögn, bnndln við áramót,
ðgild noma komi til útgef-
anda fyrir 1. oktöber.
ÞJÓÐÓLFUR
XLY. árg.
Reykjayík, fostudaginn 17. nóvcmber 1893.
Um
altarisbríkina miklu frá Skálholti.
í 2. árg. „Sunnanfara11 12. blaði (júní-
nr. þ. á.), er ritgerð eptir séra Magnús
Helgason á Torfastöðum um legsteina forna
í Skálholti, og minnist hann þar meðal
annars á altarisbríkina miklu, er verið hafi
í Skálholti. Segir hann, að það sé sagt
um afdrif hennar, að hún liafi verið flutt
frá Skálholti niður á Eyrarbakka og skyldi
þaðan flytja hana á skipi til nýju dóm-
kirkjunnar í Reykjavík, en hún hafi svo
legið á Eyrarbakka í hirðuleysi, og verið
jafnvel liöfð til að leggja á krof og slát-
ur um liaustið og sparkast þar öll í sund-
ur að lyktum. Kveðst hann ekki vita um
sönnur á þessari sögu, og óskar eptir, að
einhver gæti með sannindum sagt eitthvað
frekar um forlög bríkarinnar. Þá er vér
lásum þetta, kom oss til hugar, að grennsl-
ast eitthvað nánar eptír þessu, til þess að
vita, hvort sögn þessi væri á rökum byggð,
og vildi þá svo vel til, að vér litlu síðar
fundum í skjalasafni stiptamtsins þrjú bréf,
er varpa nokkru ljósi á þetta mál. Fyrsta
bréfið er dagsett 31. marz 1817 stýlað til
stiptamtmanns og biskups og undirritað af
8 mönnum, er þá voru í hinni svonefndu
„konunglegu dönsku fornmenjanefnd“, og
voru þar á meðal: Finnur Magnússon,
Börge Thorlacius, Nyerup og Werlauff.
Af þessu bréfi þeirra sést, að sögn sú, er
áður er getið, er fyllilega sönn. Altaris-
tafla þessi, var kölluð „bríkin mikla“ og
„Ögmundarbrík“ og hefur liún verið svo
nefnd, eptir að henni var borgið úr eldin-
um, þá er kirkjan brann á dögum Ögmund-
ar biskups (1526) sbr. Kirkjusögu Finns
biskups II. 527, þar sem hún er nefnd
„ingens, deaurata et pretiosa tabula“ (þ. e.
„ákaflega stór, gyllt dýrindis tafla). Henn-
ar er og getið í ferðasögu Eggerts Ólafs-
sonar og Bjarna Pálssonar n. 1032, en
ekki lýst þar frekar. Þá er biskupsstóll-
inn í Skálholti lagðist niður við lát Hann-
esar biskups 1796, og Reykjavíkurkirkja
varð dómkirkja, átti að flytja „bríkina
miklu“ frá Skálholti þangað, en hún komst
ekki lengra en á Eyrarbakka, hvernig sem
á því hefur staðið, og þar lá hún í vöru-
geymsluhúsi meir en 20 ár, eptir því sem
skýrt er frá í hinu fyrnefnda bréfi forn-
menjanefndarinnar 31. marz 1817. Segj-
ast nefndarmenn hafa heyrt sagt, að á
Eyrarbakka sé mjög illa hirt um hana og
sé ætlun manna, að hún hafi skemmzt;
skora þeir á stiptamtmann og biskup, að
grennslast eptir, hvernig um hana fari, og
láta svo í ljósi álit sitt um, hvort þessi
forngripur muniekki getaenn verið Reykja-
víkurdómkirkju til prýðis og hvort ekki
megi flytja bríkina þangað frá Eyrarbakka,
en að öðrum kosti óska þeir, að húu verði
send til Hafnar til að setjast þar á forn-
gripasafn; ennfremur biðja þeir þá, að skýra
sér frá, hvort hinar úthöggnu myndir á
henni séu skemmdar að öðru en gyllingu
og lit. En þá er hér var komið, var þessi
dýrindis altaristafla orðin svo skemmd, að
Reykjavíkurdómkirkja gat ekki notað liana
og hefur þá stiptamtið með bréfi 3. ágúst
1819 boðið prófastinum í Árnesþingi séra
Jakob Árnasyni í Gaulverjabæ, að sjá um
sendingu liennar til Hafnar og það gerði
hann; tók hann hana úr vörugeymsluhús-
inu, og voru þá flestar hinar úthöggnu
myndir, 9 alls, mjög brotnar og smáflísar
úr þeim hingað og þangað; setti hann það
allt í tvo kassa, og sendi fornmenjanefnd-
inni, en geymdi hjá sér fáein fúin brot af
hulstrinu, er honum virtist þýðingarlaust
að senda. Flutti Niels Lambertsen kaup-
maður hana til Hafnar sumarið 1819. Frá
þessu hefur séra Jakob skýrt sjálfur, í
bréfi til stiptamtsins 24. ágúst 1819 og er
það í stiptsskjalasafninu, en síðasta bréfið,
er þetta snertir, er frá fornmeujanefndinni
til stiptamtmanns og biskups, dagsett 8.
maí 1820. Eru nefndarmennirnir mjög ó-
ánægðir yfir sendingunni, og segja, að mynd-
irnar séu svo stórskemmdar og gegnsósa
af saltlög og öðrum raka, að ekki að eins
gyllingin og málningin sé alveg horfin af
þeim flestum, heldur sé ekki unnt að sjá,
hvernig þær hafi verið í lögun upphaflega
og yfirhöfuð sé ekkert af bríkinni þess
vert, að það sé haft til sýnis meðal ann-
ara markverðra fornmenja þar á safninu.
Segja þeir að lokum, að þeir 8 dalir, sem
Lambertsen hafi samið um að fá fyrir flutn-
inginn, geti talizt sem varpað í sjóinn, en
Nr. 54.
þakka þó stiptamtmanni og biskupi fyrir
greiðar undirtektir og góðan vilja.
Frekar en þetta kunnum vér ekki að
segja um forlög „bríkarinnar miklu“, enda
má segja, að saga hennar sé á enda sögð.
En ekki er ólíklegt, að einhverjir hlutar
hennar séu nú geymdir á forngripasafni í
Höfn, því að varla mun þeim hafa brennt
verið, þótt litils virði þættu. Þar sem
getið er um í síðasta bréfinu 8. maí 1820,
að taflan hafi verið „gegnsósa af saltlög“
sannar einmitt, að liún hafi verið notuð
til að hengja á krof og slátur, eins og
sagt er í „Sunnanfara“. En óvenjulegur
skrælingjaskapur má það kallast, að spilla
slíkum ágætisgrip svona hroðalega, og
mjög undarlegt, að engum skyldi hugsast
að forða henni í tíma undan algerðum
skemmdum. En það var ekki mikið hugs-
að um slíkt á þeim tímum hér á landi,
og forlög þessarar ævagömlu altaristöflu
úr Skálholtskirkju munu ekki ósvipuð for-
lögum annara dýrmætra fornmenja, er
geymzt höfðu óskemmdar um margar aldir
hér á landi, jafnvel allt fram á þessa öld,
en eru nú hvergi að finna.
Hvað orðið hafi af myndunum, er voru
í Skálholtsdómkirkju, þá er hún var rifin,
getum vér ekki sagt neitt um, en ekki er
ólíklegt, að einhverjar þeirra kynnu að hafa
komizt í vörzlu þeirra hjóna Steingríms
biskups og frú Yalgerðar.
Stéttasýki og embættasótt.
Þegar um einkenni hinnar íslenzku þjóð-
ar nú á dögum er að ræða, þá er sannarlega
eigi um auðugan garð að gresja. Fyrrum
hafði þjóðin sín einkenni, að því er lifnaðar-
háttu og búning snerti. En nú eru þau
að mestu horfin, og nálega hin einu ein-
kenni, sem nú er um að ræða, eru: stétta-
sýkin og embœttasóttin, sem gersamlega
er búin að spenna þjóðina heljartökum,
heilla hana og trylla.
Það gildir ekkert í þessu máli, hvort
hann blæs á sunnan eða norðan fyrirþjóð
vorri; hvort það er harðæri í vestursýsl-
unum en ár gott fyrir austan, eða hið
gagnstæða, hvort einn maður í héraði heit-