Þjóðólfur - 08.08.1899, Blaðsíða 1

Þ JÓÐÓLFUR.
51. árg
Reykjavík, þriðjudaginn 8. ágúst 1899.
Nr. 39.
I
Benedikt Sveinsson.
Við fráfall hans er orðið stórt skarð fyrir
skildi, eigi að eins á þingmannabekkjunmn, held-
ur í framsóknarfiokki þjóðar vorrar yfirleitt, því
að hinn framliðni var öndvegishöldur stjórnarbar-
áttu vorrar við Dani, síðan Jón Sigurðsson leið
og arftaki hans í baráttunni fyrir landsréttindum
Islands.
Benedikt Sveinsson var af góðu bergi brot-
inn. Föðurfaðir hans Benedikt prestur Sveinsson,
í Hraungerði 1839) var systurson hins
mikla gáfumanns og föðurlandsvinar Jóns
Eiríkssonar konferenzráðs (-j- 1787). Virðist
kapp og áhugi þessa merkismanns hafa gengið í
erfðir til Benedikts og sumra annara skyldmenna
hans. I móðurætt var Benedikt kominn af dug-
legu bændafólki á Kjalarnesi og er sú grein ætt-
arinnar upprunnin úr Árnessýslu, en karlleggur
föðurættarinnar úr Strandasýslu. Var Sveinn pró-
fastur Halldórsson í Hraungerði (•}• 1805) langafi
hans, bóndason úr Trékyllisvík, og þótti hann
einhver merkasti prestur í Árnesþingi á sinni
tíð, og mikils metinn af biskupunum Finni
og Hannesi.
Benedikt var fæddur á Sandfelli í Öræfum
20. janúar 1827, að því er talið er, en nokkur
vafi leikur samt á um fæðingarár hans, og má
vera, að 1826 sé réttara. En áreiðanlega vissu
um það mætti sjálfsagt tá úr prestsþjónustubókum
Sandfellsprestakalls. Benedikt fluttist kornungurmeð
foreldrum sfnum, séra Sveini Benediktssyni (J- 1849)
og Kristfnu Jónsdóttur, að Mýrum í Álptaveri og
ólst þar upp hjá þeim. Fremur þröngur efna-
hagur foreldra hans mun hafa valdið því, að hann
fór nokkuð seint að læra undir skóla. Lærði
hann að nokkru leyt.i hjá föður sínum, en að
mestu leyti hjá séra Þorkeli Eyjólfssyni, er þá var
prestur í Ásum og ungmennafræðari þótti góður.
Kom Benedikt í Reykjavíkurskóla haustið 1846,
þá er skólinn var fluttur frá Bessastöðum. Var
hann í skólanum 4 vetur, en út af uppþoti því,
or varð í skólanum veturinn 1850, og nafnkennt
er orðið, veik hann burtu, og kom ekki aptur í
skólann, en gekk undir burtfararpróf vorið 1852
ásamt 2 öðrum utanskólasveinum. Er það
í minnum haft, hve strangar kröfur hafi gerð-
ar verið við það próf, því tllgangurinn hafi ver-
ið að gera þessa alla ræka Jrá prófi, en svo fór,
að Benedikt stóðst það, að vísu með 2. einkunn,
en hinir 2 urðu rækir. Skólastjórnin þá leitekki
hýru auga til þeirra pilta, er verið höíðu nokk-
uð framarla í »pereatinu« 1850, og eigi haft skap
til að ganga síðar undir aga skólans að nýju.
Að afloknu stúdentsprófi sigldi Benedikt til há-
skólans, og tók þar embættispróf í lögfræði vor-
ið 1858 með óvenjulega hárri 1. einkunn (fékk
að eins 2. einkunn í einni námsgrein, en 1. í
hinum 12). Hann fékk og 1. einkunn í hinu
praktiska prófi. Má það og til marks hafa í
hve miklu áliti B. var á stúdentsárum sínum í
Höfn, að hann var skipaður annar meðdómandi
og dómsmálaritari í landsyfirréttinum sem nýbak-
aður kandídat vorið 1859, að eins 32 ára gam-
all, og 2 árum síðar (1861) sat hann fyrsta skipti
á alþingi, sem konungkjörinn varaþingmaður og
aptur 1863, en var þá eigi endurkosinn, þvf að
snemma bryddi á því, að hann væri eigi svo
fylgispakur við skoðanir stjórnarinnar, sem vera
ætii, og náðarsól hennar skein líka sjaldan á
hann upp frá því. Sem þjóðkjörinn þingmaður
(þingmaður Árnesinga) á þingunum 1865, 67 og
69, fylgdi hann einarðlega Jóni Sigurðssyni að
málum í sjálfstjórnarbaráttu vorri, og bæði sakir
þessarar mótspyrnu og annara atvika var hann
sviptur embætti sínu án dóms og laga sumarið
1870, og þótt stjórnin hafi ef til vill haft ástæðu
til þess, þá var það ei að síður hið mesta ger-
ræði. Spunnust út af þessu harðar deilur og lang-
ar með málasóknum, og verður eigi skýrt gerfrá
því hér. En sumarið 1874 var liann þó settur
sýslumaður í Þingeyjarsýslu og fékk veitingu fyr-
ir henni 1876; þjónaði hann því embætti, unz
hann fékk lausn frá því vorið 1897, og flutti þá
hingað suður.
Þetta er í stuttu máli embættisferill B. Sv.,
en stjórnmálaferill hans er að öllu þýðingarmeiri
og víðtækari, og verður sá aðalþáttur í æfistarfi
hins framliðna að bíða þess, j er ítarleg æfisaga
hans verður samin, sem eigi mun langt að bíða.
En fáein atriði viljum vér þó leyfa oss að benda á.
Benedikt Sveinsson var lengurþingmaður, en
nokkur annar, er hingað til hefur átt sæti á al-
þingi Islendinga, eða 38 ár samfleytt (1861—99).
Sat hann alls á 22 þingum, á hinum 2 tyrstu
sem konungkjörinn, eins og fyr var getið
og á 20 þingum sem þjóðkjörinn fyrir Árnes-
inga (1865—79), fyrir Norðmýlinga (1881—85),
Eyfirðinga (1886—91) og síðast fyrir Norður-Þing-
eyinga (1893—99). Hann var forseti hins sam-
einaða alþingis 1886, 1887, 1893 og 1894, en
íorseti neðri deildar álþingis 1889, 1893 og 1895.
Eins og fyr var getið, átti Benedikt góðan
hátt í sjálfstjórnarbaráttu vorri fyrir 1874 með
Jóni Sigurðssyni, þvf að þótt þeir væru eigi á-
vallt sammála, börðust þeir jafnan báðir tyrir
einni og sömu hugsjón: frelsi og sjálfstæði ís-
lands. Sumar ræður Benedikts í sjálfstjórnarmáli
voru á síðustu ráðgjafaþingunum eru fyrirmynd
að skarpleika og mælsku, enda var Benedikt þá á
bezta skeiði, og mun hafa þótt áhrifamikið að
heyra hann flytja þær þá með öllu sínu mikla
mælskufjöri. En það var þó einkum eptir fráfall
Jóns Sigurðssonar, að afskipti Benedikts af ís-
lenzkri pólitfk urðu alvarlegri og áhritameiri
en tyr. Samkvæmt skilyrði þingsins 1873
bar B. Sv. fyrst upp trumvarp til breytinga á
stjórnarskránni á þinginu 1881, íjórða þinginu
eptir að stjórnarskráin gekk í gildi. Það er þetta
frumvarp — hin endurskoðaða stjórnarskrá, —
sem nafn Benedikts er nánast tengt við og lengst
mun halda nafni hans uppi. Það var fyllilega
rétt, að taka málið fyrir einmitt á því þingi, og
hefði líklega dregizt lengi, ef B. hefði eigi gert
það þá. Stjórnarskrárbarátta sú, er háð hefur
verið síðan 1881 er svo kunn, að eigi þarf að lýsa
henni hér. En hvernig sem um hana verður
dæmt, þá mun enginn réttsýnn maður geta neit-
að því, að þar hefur Benedikt reist sér minnis-
varða, er lengi mun uppi vera, því að þótt mál
þetta, sem B. helgaði alla krapta sína síðari æfi-
árin nteð óþreytandi áhuga og dæmafárri ósér-
plægni, hafi eigi enn fengið æskileg úrslit, og
þeirra sé ef til vill langt að bíða, þá er enginn
vafi á, að á þessunt grundvelli verður sjálfstjórn-
arbarátta vor háð eptirleiðis, hvort sent henni
verður haldið stöðugt áfram, eða hún liggur niðri
lengri eða skemmri tíma. Hringlandi sáogupp-
gjafarstefna, er komið hefur fram í málinu á sfð-
ust árum hjá nokkrum hluta þjóðarinnar ognokkr-
unt fulltrúum hennar getur ekki til lengdarhindr-
að frantgang þess. En öll þessi sundrung í mesta
velferðarntáli þjóðarinnar féll B. 'rnjög þungt.
Hann tók það mjög sárt, er hann sá, hversuýms-
ir flokksmenn hans skárust úr leik og gerðu það
er þeir máttu til að eyða því naáli, er þeir áður
fylgdu sem fastast. Og hann tók þetta því sár-
ar, er hann sjálfur var tekinn að eldast og lýj-
ast. Sagan ntun á sínum tíntuni dænta unt, hvor-
um þar hafi betur farizt við góðan málstað.
Önnur áhugamál, er B. Sv. bar fyrir brjósti
og barðist fyrir voru einkunt: lagaskólamálið og
háskólantálið, búseta fastakaupmannna og stofn-
un ullarverksntiðju, allt stórmerk framtíðarmál,
er fyr eða síðar hljóta að koniast til framkvæmda.
Og það er enginn vafi á þvf, að á næstu öld
veiTlur nafn Benedikts nefnt nteð virðingu og
þakklátssemi í sambandivið þessi ntál. Og það
mun þá koma í ljós, að Benedikt hugsaði hærra,
hugsaði lengra fram í tíntann, en meiri hluti
samverkantanna hans á síðasta aldarfjórðungi þess-
arar aldar. Hann var því að ýmsu leyti á und-
an sínunt tíma, en af því íeiddi aptur að ýms
áhugamál hans iengu eigi svo almenna áheym,
svo almennt fylgi, sent þau áttu skilið. Hann
var einskonar vekjari, frömuður nýrra og stórra
hugmynda, er enn eiga eptir að festa rætur hjá
þjóð vorri sumar hverjar, en þær gera það síðar,
og það sæði, er hann hefur sáð í akur hins ís-
lenzka þjóðlífs ntun bera ávöxt hjá komandi kyn-
slóðum. Hin fölskvalausa ættjarðarást hans, ó-
þreytandi elja og órjúfanlega tryggð við allt, er
hann hugði þjóð vorri til heilla og framfara, ætti
að vera öðrum til fyrirmyndar og eptirbreytni.—
Jafnvel þótt B. Sv. væri alla æfi fremur heilsu-
tæpur var fjörið og lífsþrótturinn óvenjulega
mikið frant á síðustu ár, þvf að sálin var jafnan
ung, tilfinningarnar sterkar og áhuginn trábær,
að hverju sent hann gekk. Gáfur hans voru
miklar og skjótar, og skilningurinn hvass. Hann
var ör í lund og gat opt verið nokkuð ósveigj-
anlegur í skoðununt, þegar því var að skipta.
En hjartað var gott og viðkvæntt. Hann var
mælskumaður meiri en flestir aðrir þingmenn, er
honum voru sanrtíða, þá er bann var í fullu
fjöri. Sóttust menn jafnan eptir að hlýða áræð-