Þjóðólfur - 15.12.1899, Blaðsíða 2

234
2. Þú kveðst vona, »að fá . . . girt fyrir
það, að efagjarnir menn, sem ekki lesa Tímaritið
geri sér í hugarlund, að . . . um nokkurn útúr-
snúning eða aflögun sé að ræða« frá þinni hálfu,
þá er þú segir mig skilja málstað andmælenda
minna svo, »að f raun og veru sé það ekki ann-
að en dönskunám, sem þeir vilja setja í stað forn-
tungnanámsins*. Það var svo sem auðvitað, að
þessi áskorun til þeirra, sem ekki hafa lesiðTíma-
ritið, að trúa þér til þess, að þú farir ekkf með
»útúrsnúning eða aflögun« mundi ekki af engu
rísa. Hún rís af því, að þú vissir, að þú fórst
með hvorttveggja. Þínir menn hafa haldið
því fram bæði á þingi og í Isafold, eins og eg
tek fram í ritgerð minni, bls. 28., að mönnum
væri allt eins holit að lesa frægustu fornhöfunda
í þýðingu eins og í frummálinu. Segist eg muni
»hverfa að þvi síðar, hvað þetta, þ. e. þessi sann-
færing andmælenda minna, eiginlega þýðir«. Svo
rék eg það á enda, á hvaða máli íslendingar
helzt mundu lesa slíkar þýðingar, og kemst að
þeirri niðurstöðu, sem blasir beint við, að þýð-
ingarnar, sem andmælendur mínir mæla fram
með sjálfir að menn lesi heldur en frumritin
hljóti að verða á dönsku. Þegar menn stinga
upp á einhverju fyrirkomulagi, þá er það sjálf-
sagt, að þeir sjálfir, eða þá aðrir fyrir þá, reki
það á enda, hver gangur þess hlýtur að verða,
þegar til framkvæmdarinnar kemur. I skýrslu
þinni lætur þú þess ógetið, að það er þinna
manna eigin áform, sem eg er að rekja, og
lætur þú svo niðurstöðuna koma fratn hjá mér
eins og undirstöðulausar getsakir. Er slíkt rit-
legur og ritstjóralegur drengskapur?
3. Þú hermir það upp á mig, að íslenzk-
tim stúdentum ríði ekkert á, að kunna dönsku
þolanlega. Hefði eg sagt eða hugsað þetta,
væri nokkuð hæft í því að kalla það »vaðal og
vitleysu«, eins og þú gerir. En eg hef aldrei
sagt það, aldrei hugsað það, eins og hver maður,
sem grein mína les og satt vill segja, getur
sagt sér sjálfur.
Að það hafi verið vanþekking á dönsku, sem
staðið hefur Islendingum sumum hverjum fyrir
þrifum við háskólann, er mér að minnsta kosti
ný fregn. Eg hef aldrei heyrt henni, en allt af
allt öðru, þar um kennt. Nú, en allt sem þú
ritar í grein þinni um þetta mál er rökstuðning
að því, að auka og bæta verði kennsluna í
dönsku við Reykjavíkurskóla. En það verður
ekki gert, svo að neinu muni, nema fornmálunum
sé bolað frá.—Það kemur þó hálf hjáleitlega við
að þykjast í einu orðinu vera að varna dönskum
áhrifum á ísRnzkt þjóðlíf, en kvarta í hinu, að
stúdentar komist ekki inn í lífið í Höfn.
4. Eg hef hvergi haldið því fram, »að bráð-
nauðsynlegt sé, að halda öllum æskulýðnum í...
vanþekkingunni á tungum nútíðarþjóðanna, til
þess að — kennararnir við lærða skólann skuli
geta gefið út fornrit vor á latínu«. Slíkt er hel-
ber<ósannindi. — Að sá einn sé álitinn á vest-
urlöndum að hafa almenna menntun, sem les og
skilur fomtungurhar, grísku og latínu er á allra
manna vitund, sem menntaða menn umgangast
meðal hinna stóru menntaþjóða. Hvað menn
þeir, er þú spyr um það mál segja, o: lesendur
ísafoldargreinarinnar, hróflar ekki við sögulegu
»facto«; enda er skírskotun þessa máls til þeirra
ærið hlægileg.
5. Eg vissi það ekki, að Lundúnaháskóli
»heimtar ekki grtsku né latínu kunnáttu«. En
það kemur af því, að eg hef fyrir mér árs-»Ca-
lender« háskólans á hverjum degi í bókhlöðunni
með nákvæmum skýrslum um öll próf, sem á
hverju ári verða í grísku og latínu í honum. En
viltu ekki gera svo vel, að segja mér, hvað þú
vilt láta orðið »heimtar« merkja hér. • Mér er
torvitni að vita það.
6. Það eru alger ósannindi, »að langflestir rit-
höfundar hins siðaða heims, mennirnir, sem bera
nútíðar-menntun veraldarinnar«... Ijúki ekkiuþp*
latneskri eða grískri bók eptir að þeir eru
komnir til vits og ára«. Getur þú nefnt mér
einn slíkan? — Það eru alger ósannindi, að
»sumir vitrustu og lærðustu Englendingar hafi
af alefli barizt íyrir afnámi forntungna-áþjánar-
innar, sem gagnslausri og skaðlegri«. Enginn
Englendingur hefur heimtað kunnáttu í þessum
málum rekna úr Englandi eða hinu brezka ríki,
eins og þú og þínir menn heimta það gert land-
rækt á Islandi, Að menn hafi fundið að, og
viljað fá breytt fyrirkomulagi á forntungnanámi
1 skólum og háskólum hér er dagsanna. Fáir
hafa þeir þó verið, en ekki þarf það að spilla
málstað þeirra, að þeir hafi verið hinir »vitrustu
og lærðustu Englendingar«, þar um getur þú
ekkert borið, er sig megi á reiða, né eg að
heldur. En hitt er á allra manna viti, að í
andflokki þessara manna eru vitrir og lærðir
menn svo tugum þúsunda skiptir. En með þann
flokkinn farið þið, »afnáms«-sinnar, eins og hann
sé ekki til.
Þið standið, hinir íslenzku »afnáms«-menn
alveg einir í málinu. Þið viljið reka nám forn-
tungnanna úr landi. Enginn útlendingur, sem
þið nefnið til svo sem fylgis-vitni hefur farið
fram á, að nám þetta yrði rekið úr sínu landi.
Þvert á móti. Þeir telja að slíkt komi alls ekki
til mála. Þið falsið því vitnisburð þeirra, er þér
eignið yður svo sem fylgismenn. Þegar eg sýni
fram á þetta, er svar þitt: »enginn maður hef-
ur sagt nokkurt orð í þá átt, að hann vildi reka
nám forntungnanna héðan úr landi. Enginn
maður hefur hefur við því amast, að þe ím m,önn-
um sé gerður kostur á að nema forntungurnar
sem þess æskja«. Nú á þetta að vera auka-
tlma kennsla, og henni bætt við undirbúnings-
tíma námið á úthallandi degi eða kveldi, einar
12—13 stundir á viku? Hver á að kenna þeg-
ar fram í líður? Eiga piltar að borga kennsl-
una (einar 12—13 stundir á viku)?! Eða, fyrst
slíkt er ómögulegt sökum fátæktar, á að kenna
þeim íyrir ekki neitt? Eða á landið að borga
kennslu í námsgreinum, sem þið haldið fram,
að »vitrustu og lærðustu menn« telji gagnslausar
og skaðlegar«, og námið í sé hreint kák með
12—13 stundum á viku?
Slíkt eiginfýsi-nám (voluntary study) sem
þú víkur hér að, er alsendis ómögulegt de facto,
og alsendis óhæfilegt, eptir þinni eigin rökleiðslu,
að land styðji á nokkurn hátt. Rekur því enn
1 sömu vörðuna sem fyrri: Þú og þínir liðar
heimtið þetta nám rekið úr landi algerlega. I
þvl efni standið þér, þú og þínir liðar, aleinir
uppi á eigin eyri með vofur falsaðra vottorða
fyrir skjaldborg.
Með skólaárinu 1895 hefst öld forntungna-
afnáms æsinganna á Islandi. Getur þú nokkuð
sagt mér, hvað þvl veldur, frændi?
i Þinn í vináttu með frændsemi
Cambridge 11. nóv. 1899.
Eiríkur Magnússon.
Hvað er að Guðm. mínum Friðjónssyni?
-f----
»Haettu að berja uiig Helgi minn sæll«.
Gandreidin.
Tíðar gerast nú veikindastunur Guðmundar
míns Friðjónssonar. I V. árg. Eimreiðarinnar
eru fjórar, og þar er þess getið, að lengi hafi
hrykkt í hurðarlokunum í hjarta Guðmundar. Nú
kemur fimmta veikindastunan f »Þjóðólfi« 9. okt-
óber, en ekki nafngreinir skáldið þar meinsemd
sína. Verður því að leita eptir, hverjum veik-
indum stunan lýsir.
Það lýsir skilningsleysi hjá Guðmundi mín-
um, er hann sér ekki á þakkarávarpi mínu, að
mér hefur þar ekki komið til hugar að verja
kvæði mfn. Eg sýndi þar, að allar ástæður rit-
dómarans voru einskis verðar ög aðaldómurinn
því sleggjudómur. Hitt minntist eg ekkieinuorði
á, hvort þann dóm mætti styðja með réttum rök-
um eða ekki. Eg vildi einungis vekja athygli
manna á því, að hollara rnundi að hugsa sjálfur
en að láta Guðmund minn gera það fyrir sig.
En trúa má eg honum fyrir því, að ekki er mér
gefið svo mikið sjálfsálit, að eg geri mér í hug-
arlund, að eigi megi finna að »Baldursbrá» með
réttum ástæðum. En það gerði hann ekki, og
var mér að vísu skylt, að senda honum þakkar-
ávarp fyrir.
Ranghermi er það hjá Guðmundi, að eg
setji »blíðu« veðráttunnar f samband við «grimma
dropa«. Eg jafnaði saman blíðu veðráttunnar og
blíðu grasanna (sjá Þjóðólf 51. árg. bls. 125), en
grimmu frosti og grimmum dropum. Skal nú
viðbætt frostgrimmd, og grimmdarbilur og
grimmasta él í kvæðinu »Fýkur yfir hæðir«
eptirjónas Hallgrímsson, ennfremur vísað til dæm-
is þess, er Benedikt Gröndal nefndi í Fjallkon-
unni, er hann bað guð að forða Islandi við rit-
dómum Guðmundar míns.
Skilningsleysi lýsir það hjá ritdómara
þessum, er hann getur ekki httgsað sér, að vel
megi kalla norðurljós ljós á leiðinni frá jörðinni
upp til himins. Ég benti honttm á, að kirkjuveg-
ur væri sá vegur, sem til kirkjunnar lægi. Þó
skilur hann ekki, að xleiðir himinssala« geti ver-
ið sama sem leiðin upp í himininn.
Það var ekki nema eðlilegt, að Guðmundur
vissi ekki, hvað orðið mær(?) þýddi og héldi að
það þýddi »elskulegur, ljúfur, inndæll«. En hitt
lýsir einhverri veiklun í skilningi mannsins, er
hann heldur, að enginn málfræðingur geti haft
þetta til að bera. Má hann þó vita, að eg er
málfræðingur og það hlýtur hann að finna, hve
Ijúfur og elskulegur eg er við hann í þessuorða-
kasti.
Isa getur ekki lagt á gnípur segir Guðmund-
ur, en annað má sjá á kvæði eptir Guðmund
skáld Friðjónsson, er Fjallkonan flutti í vetur.
Þar stendur »allt er snjóhvftt gnípa og gjá«. Það
festir með öðrum orðum snjó á gnfpunni. Komi
nú bloti á þennan snjó og frysti þar á eptir, hvað
heldur ritdómarinn, að þá verði eftir á gnípunni?
Annaðhvort er hér eitt dæmið um skilningssýki
Guðmundar, eða Guðmundur skáld Friðjónsson
virðir það að vettugi, sem Guðmundur ritdóm-
ari Friðjónsson segir.
Einstöku sinnum bregður þó fyrir skarpskygni
Guðmundar í þessari grein hans. Svo er t. d
er hann sér, að örvæntingin bftur, ber og slær'
Ætti hann helzt að komast á bak þessari ótemju
og ríða henni þangað, sem hann fær hvorki
penna né blek ril að skrifa ritdóma.
Misskilningur er það, er Guðmundur heldur,
að ástin sé »opinská og framhleypin«, ef hún
hlæji úr augunum. Þegar skáld segja, að sólin
hlæji, sjórinn, klifin, hlíðarnar hlæji, þá kemur
þeim ekki til hugar að bregða þessum hlutum
um sllka skaplesti. Sá er hýr sem hlær. En
þar sem skilningssýki Guðmundar gerir það upp-
skátt, að hann vill meina unnöndurn að líta
hvor til annars hýrum ástaraugum, þá gerist hún
helzti opinská og framhleypin.
Ills merki sýnist mér það, er ritdómarinn man
ekki, að til er bæði daufur kvöldroði og skír,
bjartur og dimmur, ljós og dökkur, bleikur, gull-
bjartur, fölur og rauður o. m. íl. Er það mein-
semi að banna mönnum að tiltaka, hvaða blær
sé á þeim roða, er þeir tala um. Svipað er hitt
er hann segir um nátthrafninn. Þótt hann hefði
aldrei séð hrafn í hlaðvarpa eptir dagsetur, þá
átti hann að skilja þetta; því sjaldnar sem það
ber við, að hrafnar séu á ferð um nóttu, því
geigvænlegra er það, ef þeir korna og setjast á
húsmæni að nóttu til og spá feigð.
Barnsleg gleði er það, sem lýsir sér hjáGuð-
mundi yfir því, að einhver biti af »sjóskrímsli«
hans hefur komizt í útlenda munna. Er það að
vísu saklaust, en »litlu verður Vöggur feginn*.
Skiiningsleysi lýsir sér í því, er Guðmundur
segir um Gretti sterka. Því meiri sál9.rsjúkdóm-
ur sem myrkfælni hans var, því meira sálarþrek
hafði Grettir. Þetta hefur ritdómarinn ekki skil-
/
ið. Hér fer hann að tala um eyfirzka meri.
Heldur hann, að merin hafi ekkert sálarþrek þurft