Þjóðólfur - 09.03.1900, Blaðsíða 3

43
Þó eg geti þannig eigi verið Þjóðólfi sara-
dóma, nema að nokkru leyti, þá er eg honum
samt mjög þakklátur fyrir athugasemdir hans.
Br. J.
*
Oss er eins farið, eins og hinum heiðraða
höf. þessarar greinar, að vér ætlum ekki að gera
það að neinu kappsmáli eða deiluefni, hvar Stein-
rauður hafi numið land og búið, því að það mun
verða erfitt að s a n n a. En eigi getur oss dulizt,
að.öllu sterkari líkur virðast oss. fyrir því, að
Steinrauður hafi búið norðanmeginn Þingvalla-
vatns, austan Öxarár, en ekki Grafningsmeginn.
Að Þverá í Ldn. sé sama áin, sem nú er
kölluð Tunguá, getur verið rétt athugað hjá tiöf.
og vér höllumst heldur að þeirri skoðun. En
eptir orðunum í Ldn. gæti verið átt við Sogið,
því að þar sem talað er um, að Þorgrímur bíld-
ur hafi numið land fyrir ofan Þverá, þá gæti
það verið réttnefni, miðað við landið fyrir neðan
Sogið þ. e, Grímsnesið, sem liggur miklu lægra
en efri hluti Grafningsins eða landnám Þorgríms,
er vel mátti kalla fyrir ofan Sog. Og það var
einmitt þessi hæðarmunur á landinu fyrir ofan
og neðan Sogið eða vestan það og austan, er
fyrir oss vakti, er vér minntumst á þetta, enda
var oss ekki kunnugt um neina »Þverá«, er nú
héti svo í Grafningi. En þá er litið er á land-
námstakmörk Orms hins gamla, þá er auðvitað eins
eðlilegt að skilja þetta um Tunguá, svo að þessu leyti
getur skýring höf. verið rétt. En að því er landnám
Steinrauðar snertir, þykir oss mikiu eðlilegra að
skilja orð Ldn. »öll Vatnslönd« einmitt um
landið norðan og austan vatnsins upp til fjalla,
heldur en um landið sunnan vatnsins, Grafnings-
meginn. Það er að minnsta kosti harla ólíklegt,
að allt svæðið austan Öxarár, suður að landnámi
Ketilbjarnar eða HalJkels, hafi verið ónurmð, og
að þar sé því glompa í Ldn., einmitt á þvl svæði,
er hinn forni þingstaður stóð á. Nafnið Stein-
rauðarstaðir mun hafa verið fullkunnugt, þá er
Landnáma var skrásett. En sterkustu líkurnar
fyrir því, að Steinrauður hafi einmitt átt löftd
austan Öxarár og búið í nánd við Þingvöll sjálfan
er það, að afkomendur hans í beinan karllegg
voru einmitt á Þingvelli, t. d. Brandur prestnr
Þórisson á síðari hluta 12. aldar. Fróður maður
(Jósafat Jónasson frá Lundi) hefur getið þess til,
að Halldóra Skeggbrandsdóttir kona Jóns Lopts-
sonar hafi verið föðursystir Brands prests Þóris-
sonar og mun það rétt tilgáta, þvf að Solveig
dóttir hennar og Jóns átti Guðmund Amundason
grís, er bjó á Þingvöllum og er þvf sennilegt, að
hann hafi fengið þann bústað með konu sinni,
systkinabarni við Brand prest Þórisson. Geta
má og þess, að ekki er ólíklegt, að Þórir kropp-
inskeggur, er land átti í Bláskógum og sekur
varð um þrælsmorð (sbr. Isl. bók) hafi einmitt
verið af ætt Steinrauðar, því að þar kemur ein-
mitt Þórisnafnið fyrir, en land Þóris kroppin-
skeggs varð almenningseign og alþingisland, bæði
til beitar og skógarhöggs, og hefurþað verið austan
Öxarár. — Gerum vér svo mál þetta ekki lengra, og
vonum, að hinn heiðraði höf. sjái, að líkur þær,
er vér höfum fært fyrir þvínú ogáður, að Stein-
rauðarstaðir hafi verið einhversstaðar austan Öx-
arár, séu fullt eins sennilegar eða öllu sennilegri,
«nhans, þótt gildar sannanir skorti. Ritst.
Nielsson dæmdur. Með gufuskipi, er
k°m til ísafjarðar snemma í f. m. fréttist að C.
A. Nielsson (réttara en Nilsson) skipstjórinn á
»Royalist« hefði 20 jan. síðastl. verið dæmdur
í eins árs betrunarhússvinnu við undirréttinn í
íriðrikshöfn á Jótlandi, fyrir brot gegn íslenzkum
og dönskum lögum. Jafnframt var Hoimgreen
*týrimaður dæmdur í 2X5 daga fangelsi upp á
v'atn og brauð og matsveinninn Bugaardí5X6
^aga. Auk þess var Nielsson skipstjóri dæmdur
* 3°oo kr. sekt til landsjóðs íslands og *oo lcr.
*ekt til danska ríkissjóðsins fyrir ólöglegar veiðar
landhelgi).
Norðurljósin. Þeir Adam Paulsen og
félagar hans, er verið hafa á Akureyri í vetur að
rannsaka norðurljósin, eru drjúgir yfir því að þeim
hafi tekizt að skýra til fulls eðli og ásigkomulag
norðurljósanna. Láta þeir þó enn lítið uppskátt,
nema það, að norðurljósin séu »katóðu« geislar,
eins og A. Paulsen hefur haldið fram í bók sinni
»Naturkræfterne«.
En hvað er »katóða« og »katóðugeislar« ? Þá
er efni eru aðskilin með rafmagni, þannig að sam-
setning þeirra komiíljóser það gert á þann hátt, að
frá báðum pólum rafmagnskastala (sGalvansbatt-
eri«) eru leiddirþræðirniðurí vökva þann eða efni,
er greina skal. Er þá sá endi þráðarins, er liggur
að hinum svo nefnda negativa rafmagnspól, nefnd-
ur »katóða« (»kathode«) hinn endinn við pósitiva
pólinn »anóða«. Katóðugeislar norðurljósanna
eru ekki annað en rafmagnsgeislar, framleiddir af
einhverjum efnum með negatlvu rafmagni, utarlega
1 andrúmsloptinu. Aðalatriðið verður því, eins
og menn fyr (mynduðu sér, að norðurljósin væru
einskonar rafmagnstraumar, en hin nánari vís-
indalega útlistun er sjálfsagt væntanleg innan
skamms frá A. Paulsen ög þeim félögum.
Veðurátta hefur verið hin bezta hér á
Suðurlandi yfirleitt síðan um nýár, og sama er
að frétta að 'æstan og austan. Ur Suður-Þing-
eyjarsýslu (Aðaldal) er ritað 19. f. m., að þá hafi
sífelldar norðanhríðar gengið næstl. hálfan mán-
uð, svo að ómögulegt hafi verið að beita fénaði
sakir illviðurs.
I Eyjafjarðar- Skagafjarðar- og Húnavatnssýsl-
um er vel látið af tíðarfarinu.
Taugaveiki hefur stungið sér niður sum-
staðar nyrðra, þar á meðal á 2 bæjum í Bárðar-
dal, Stórutungu og Mýri. I Stórutungu hefur
hún verið síðan næstl. sumar og þar dáið tveir
bræður á bezta aldri, en á Mýri ein stúlka. —I
Stafholti hjá séra Jóhanni er veikin nú sögð 1
rénun, en missthefur hann dóttur sína. — I Arn-
essýslu kveður og lítið að veikinni nú orðið, og
hefur ekki breiðzt þar út.
Brii á Norðurá í Skagafirði, smíðuð næstl.
sumar, hefur fokið og brotnað í spón.
Heybruni varð í Úthllð 1 Biskupstungum
9. f. m. Hafði vinnukona farið um kveldvöku
með eld út 1 fjós, og er ætlað að hún hafi brugð-
ið sér upp 1 heygarð til að taka þar hey handa
nýbæru, er hún var að vitja um, og þá farið eitt-
hvað óvarlega með eldinn, en borið hafði hún
það stöðugt fram, að gneistar hefðu flogið úr
glóðinni í heyin á leiðinni út í fjósið. Brunnu
þar öll hey annars bóndans og mestur hluti af
heyjum hins, en mesta furða, að kirkjan og bær-
inn brann ekki, því að veður var allhvasst. En
heygarðurinn var ekki áfastur við bæjarhúsin.
Nágrannarnir hafa hlaupið drengilega undir bagga
með þeim, er fyrir tjóninu urðu og tekið t. d.
allan fénað þess bóndans, er öll heyin missti.
Hrakning óvenjulega miklum sætti skip-
stjóri Ólafur B. Waage á jskipi sínu »Ingólfi« 1 f.
m. Lagði hann af stað úr Hafnarfirði með salt
og aðrar vörur til Stokkseyrar 11. f. m., en um
nóttina brast á veður mikið af austri, og rak
skipið til hafs um 180 mílur suður af Reyk janesi.
Var það um 20 dægur á hrakningi, en komst
loks apturí landsýn við Hjörleifshöfða og til Stokks-
eyrar 28. f. m. eptir 17 daga útivist. Voru skip-
verjar 4 alls og orðnir nær matar- og vatnslaus-
ir, þótt mjög spart væri á haldið, Vartalið víst
hér syðra, að skipið hefði farizt í veðri þessu.
Mestöllu saltinu hafði orðið að moka útbyrðis,
svo að af 150 tunnum voru ekki eptir nema um
20, er skipið náði lendingu á Stokkseyri, allmjög
laskað, sem vonlegt var.
Bráðkvaddur varð hér í bænum aðfara-
nóttina 5. þ.m. Sveinn Dalhoffsson gullsmið-
ur, sonarson Halldórs Þórðarsonar, kopar- og silf-
ursmiðs, er almennt var kallaður Halldór »gjörtl-
ari«. Sveinn heit. var ungur maður oghinnefni-
legasti, smiður góður; hafði gengið alheill til
rekkju um kveldið, en fannst látinn í rúminu
morguninn eptir.
Kveldskemmtun sú, er Stúdentafélagið
gengst fyrir á sunnudaginn kemur til ágóða fyrir
minnisvarða yfir Jónas Hallgrímsson, verður vænt-
anlega vel sótt af bæjarbúum. »Listaskáldið góða«,
Jónas Hallgrímsson, er einn meðal hinna fáu
mætra manna, einn hinna fáu sannkölluðu and-
ans manna, er þjóð vor hefur alið, svo að hver
góður, sannur Islendingur ætti að telja helga skyldu
sína, að leggja sinn skerf til þess, að sómasam-
legur minnisvarði yrði reistur yfir slíkan mann.
Uppástungunni um þetta mál var fyrst hreyft í
Þjóðólfi haustið 1897 afhinum núverandi forrmanm
Stúdentafélagsins, hr. Vilhjálmi Jónssyni, og var
þá þegar vel tekið, svo að nefnd var skipuð með-
al ísl. stúdenta hér heima og í Höfn til að hrinda
máli þessu áleiðis, og hefur hún unnið að
þessu marki síðan. Hugmyndin er, að minnis-
varðinn geti orðið fullger árið 1907, því að þá
eru liðin 100 ár frá fæðingu Jónasar.
Um Reynivelli eru í kjöri: séra Hall-
dór Jónsson aðstoðarprestur í brauðinu og séra
Ólafur Fnnnsson í Káltholti. Aðrir sóttu eigi.
Séra Jónas á Hrafnagili varð ofseinn meðum-
sókn sína um Akureyrarbrauðið, hún kom nú með
síðasta pósti 6. þ. m. — Austanblöðin hafa tyrir
löngu frætt lesendur sína á, að hann hafi verið
á kjörskrá um brauðið, ásamt séra Davíð próf.
Guðmundssyni og séra Zophonías próf. Halldórs-
syni, en hvorugur þeirra sótti um brauðið(!)
Athugasemd.
I fundargerðinni af prestafundinum á Akureyri
26.—-27. júní f. á. á bls. 14, er sagt, að mér hafi
fundizt nokkuð lítið heimtað í tillögum nefndarinnar
um kjör þresta, og á næstu blaðsíðu, að eg vilji
eigi hafa launin lægri en 1500 kr. —
Fyrra atriðið er að því leyti rétt, að mér þótti
hún setja launin of lágt. En hvað hún setti þau,
sést eigi af fundargerðinni. En síðara atriðið er al-
gerlega villandi. —
Sannleikurinn var sá, að nefndin kom fyrst með
þá tillögu, að laun presta væri framvegis frá 800--
1200 kr. Þetta var það, sem mér þótti of lágt.
Gerði eg því þá breytingartillögu, að þau yrðu fram-
vegis frá 1000—1300 kr., eins og fundurinn sam-
þykkti síðar. Af þessu sést því: í fyrsta lagi, að
mér þótti það of lúgf ’að laun presta væru eigi nerna
frá 800—1200 kf. í öðru lagi, að mér þykir sann-
gjarnt, að þau séu frá 1000 — 1500., og í þriðja lagi
að fundargerðin gefur alveg ranga hugmynd um
tillögur mínar 1 þessu máli, er hún segir það lág-
mark hjá mér, sem var hámark, og kom það mér
til að gera þessa athugasemd. —
Helgastöðum '9/2 1900.
Helgi Hjdlmarsson.
Sunnudag 1 1. marz kl 8V2
síðd. gengst Stúdentafélagið fyrir
Kveldskemmtun
í Iðnaðarmannahúsinu til ágóða fyrir minn-
isvarða yfir Jónas Hallgrímsson. —
Þar verða sungin kvæði eptir Jónas. Jón Ó-
lafsson talar nokkur orð um Jónas. Einar
Hjörleifsson les upp kvæði eða óbundið mál
eptir Jónas. — Frú Stefania Gudmundsdóttir,
herrar Á. Thorsteinsson Brynj. Þorláksson,
Stgr. Johnsen, Þ. Pálsson o. fl., aðstoða við
skemmtunina.
m~ Nánara á götuhornum.