Þjóðólfur - 02.11.1900, Blaðsíða 2

J)VÍ tvennu saman, sem er harla óskylt: að koma
málum íram á þingi, og fá samþykki stjórnar-
innar á þeim. Það er sitthvað. B. Sv. var manna
snjallastur að hafa mál sín fram á þ i n g i, en
en þeim var opt svo háttað, að stjórnin féllst
ekki á þau. En þann mun skilur sjálfsagt E. H.
ekki.
Ekki ætla eg að fara að þrátta við ritdóm-
arann um það, hvort B. Sv. mundi hafa orðið
með hlutafélagsbankanum í þeirri mynd, er hann
fékk á síðasta þingi, því að eg þykist hafa meiri
vissu fyrir ætlun minni um það, en E. H. getur
haft. Eg þekkti B. Sv. betur en E. H. gerði, og
vissi hvernig skoðun hans í bankamálinu var hátt-
að. Hitt atriðið, sem E. H. er að fetta fingur
út í er framkoma B. Sv. í fjárkláðamálinu á þingi
1875, eins og eg hef lýst henni. Minn skilning-
ur á brottgöngu B. Sv. úr fundarsalnum þá er
réttur, en gallinn á Einars skilningi er sá, að það
er ekkert vit í honum, að hann er óskiljanlegur.
Hann segir t. d. (ísafold 27. f. m.). »Því að B.
Sv. [sjálfsagt blaðamannaréttritun að hafa punkt
á undan »því að«] hefði aldrei getað til hugar
komið að koma inn virðingu hjá þinginu fyrir
sjálfu sér, koma því í skilning um, að það sé
»rétthærra« en það hafi meðvitund um, með því
að afstýra því með valdi, að það gæti gert þær
ráðstafanir, er það vildi gera«. Hvað segja menn
um aðra eins málsgrein og þessa? Er hún ekki
»ekta« sýnishorn af Isafoldarstýl: »ólógiskri« þvælu
og hugsunarglundroða? Það er sannarlega mjög
»raunalegt« sýnishorn af raunalega óheppilegri
hugsunarflækju hjá einhverjum hinum allra srauna-
legasta« rithöfundi, er íslenzkan ritvöll teður nú
á tímum. Og það væri sannarlega raunalegt, ef
enginn yrði til þess að lýsa síðarmeir, hversu ó-
endanlega raunalegur æfiferill þessa raunaskálds
hefur verið, og hvílík hörmuleg 'nugraun og sár-
grætilegt sálarpúl það hafi verið fyrir íslenzku
þjóðina að verða að lesa viku eptir viku, ár ept-
ir ár hinar »aestetisku« og pólitisku raunarollur
þessa manns.
Hvað mig sjálfan snertir persónulega læt eg
mig engu skipta, hvað »sá raunalegi« segir um
sefisögu B. Sv., eða önnur verk, sem eg leysi af
hendi. Eg met dóma flestra annara manna meira
en hans í þeim efnum. En eg hef ritað þetta, bæði
til að sýna, að Andvaranefndin hefur að ófyrir-
synju komið ókurteislegá fram sem pólitisk kllka
gagnvart minningu B. Sv., og að ritdómari hennar
E. H. hefur gert sig sekan í ranghermi og farið
mjög niðrandi orðum um lífsstarf B. Sv., það
starf, sem þeir Valtýingarnir þykjast þó í öðru
veifinu ætla að leiða til viðunanlegra úrslita, og
viðurkenna gott í orði kveðnu, en vilja auðvitað
undir niðri brjóta á bak aptur. Annars færi mál-
pípa þeirra ekki svona að ráði sínu gagnvart
minningu þessa sæmdarmanns og ættjarðarvinar
B. Sv. Það situr og allra manna sízt á E. H.,
sem vantar öll skilyrði til að skilja rétt þýðingu
B. Sv. fyrir þjóð vora, og ekki var verður að leysá
skóþvengi hans. En til að vera skósveinn Val-
týs og hans nótaerhann alveg mátulega »lágur«.
H. Þ.
Barnamenntunarmálið.
Eptir séra Jóhannes L. L. Jóhannsson.
III.
(Síðasti kafli).
Þetta er þá fyrri liður uppástungu minnar,
en hinn, síðari liðurinn, lýtur að því að afla
skólum þessum fastra tekna til að styðjast við.
Raunar veit eg, að þær tekjur verða varla nógar
til að launa kennurum Og þjónustukonum barn-
anna, sem óumflýjanlegt er að hafa fastráðnar
allan vetrartímann. Og svo eru nú ýms fleiri
árleg útgjöld, svo sem eldiviður og Ijósmatur með
meiru, en eg býst við, að skólarnir fái einhvern
styrk úr landssjóði á ári hverju og svo árlegt
tillag úr hlutaðeigandi sveitasjóðum, en upp í
það ætti aptur að koma skólagjald frá þeim sem
sem börnin eiga. Það er sanngjarnt, að þeir sem
geta, borgi eitthvert kennslukaup fyrir börn sín,
en hátt má það þó eigi vera. Þær tekjur, sem
eg vil, að barnaskólunum séu lagðar er hin svo
kallaða fátækratfund, sem nú rennur í hreppssjóð.
Eg vil að alþingi með lögum taki hana frá sveita-
sjóðunum og leggi hana til skólanna og kalli
hana upp frá því skólatíund. Eptir því sefn
eg þekki til fjárhags sveitasjóðanna, þá munar
þá furðulítið um hana og mér getur eigi annað
fundizt en þessi tíund til hreppsins mætti alveg
missast, því það er eigi annar vandinn en að
hafa aukaútsvörin dálítið hærri í staðinn. En
þótt lítið muni um hana í hverjum hreppi
fyrir sig, þá munar samt mikið um hana, ef henni
er slengt saman úr 4—6 hreppum, sem eg hugsa
mér að ætti að mynda skólahérað. Innheimtu-
menn þessarar skólatíundar ættu hreppstjórarnir
að vera hver f sínum hreppi og afhenda hana
féhirði skólastjórnarinnar eða skólanefndarinnar,
sem sveitanefndirnar í samlögum við prestana á
skólasvæðinu ættu að útnefna menn í. Með
þessu fyrirkomulagi er skólunum útveguð föst
tekjugrein þeim til viðhalds og þannig settur und-
ir þá fastur grundvöllur. Aptur sé eg enga þörf
á því, að skólinn eigi jörð þá sem hann stendur
á, ef honum að eins er tryggður þar varanlegur
staður, svo aldrei verði hægt fyrir jarðareigand-
ann að skipa skólástjórninni að flytja hann í
burtu af lóðinni, sem einu sinni hefir verið skól-
anum mæld út. Auðvitað væri gott að skólinn
einnig ætti jörð þá, er hann stendur á, en það
er ekkert lífsskilyrði fyrir hann sem fasta stofn-
un. Eg vona nú, að allir sjái að hér er um
mikilsvert mál að ræða og vil biðja menn, sem
eru áhugasamir um þetta mál, að taka til máls
um það í blöðunum og segja álit sitt um þessa
uppástungu mína, sem óneitanlega getur verið
þýðingarmikil og vissulega er stór breyting frá
því vandræðaástandi sem nú er. En einkum
óska eg, að næstkomandi alþingi taki allt barna-
menntunarmál vort til rækilegrar meðferðar.
Kjaptakerlingin.
Seint leiðist Isafold að átelja landsmenn fyr-
ir heimsku og fúlmennsku. I síðasta tölubl. (66.)
er löng klausa með lygasögur um kjörfundina í
haust; auðvituð er Reykvíkingum ekki gleymt;
þeirfá sinn skammt af heimskunni og ósómanum;
hvenær skyldu ritstjórarnir verða búnir að tæma
orðabelginn nm þá kosningu ?
Einkennilegt er það við allar þessar Isafold-
arsögur, að flestir af andstæðingum ritstjóranna,
sem hafa náð þingkosningu, hafa fengið atkvæð-
in fyrir heimsku kjósendanna, og samvizkuleysi
og lygar »smalanna«. En engir þessir gallar eru
netndir, þegar valtýskur þingmaður hefur náð
kosningu, þá er allt í góðu lagi, þar eru engir
»smalar», skynsemin og samvizkusemin er öll
þeim megin. Þar greiða allir atkvæði eptir sann-
færingu.
Skyldi ísafold vera svo blind, að hún áliti
lesendur sína svo einfalda, að þeir sjái þetta ekki ?
Veit hún ekki, að hún er víða um landsvohötuð
og lítilsvirt, að ekki er á það bætandi ? Skilur
hún það ekki, að því meir, sem hún brígslar
löndum sínum um heimsku og óráðvendni, því
meir verður hún fyrirlitin af þeim, sem hún ó-
verðugt áreitir. Og er hún orðin svo tilfinning-
arlaus fyrir sóma sínum, að hún finni ekki það
vera fyrir neðan virðingu sfna, að vera kjapta-
kind og hlaupa með lygasögur, t. d. þá, semhún
hefur eptir »manninum norðan yfir dalinn«, sem
kaus Vídalínsliðann til þess að Vídalín yrði ekki
ráðgjafi«, og fleiri sögur líkar þessu frá Horn-
ströndum og Reykjavík.
Það eru sorpblöð ein, en heiðvirð blöð eng-
in, sem láta sér sæma að bera út um sveitir slef
og lygasögur; einfeldni þeirra verður hlægileg,
þegar þau trúa öllum þremlinum, sem í þau er
borin. Eg þekki mann, sem laug upp sögu frá
rótum um kosningarnar í Reykjavík í haust, og
fékk svo annan mann til að bera söguna til ísa-
foldar. Viti menn! I næsta blaði Isafoldar kem-
ur sagan orðrétt; svona fara gárungarnir stund-
um með kjaptakindurnar. —
I áðurnefndu tölubl. flyturísafold ritdóm um
bækur Þvfl. Þar kemur fram sama hlutdrægnin,
sem allt af einkennirþað blað. Ritstjórarnir geta
ekki minnst á bækurnar án þess að halda áfram
sömu viðleitninni, sem þeir notuðu við kosning-
arnar, sem sé: að reyna að koma óvináttu á milli
mín og sjómanna, fyrirþað, að eg misunni þeim
kaupsins, og vilji færa það niður. En hér í ferst
henni sem annarsstaðar, að álíta aðra sér heimsk-
ari; hún byggir á því, að sjómenn séu grunn-
hyggnari en þeir eru; þeir munu lfta á, að eg
hefi gert ekki minna fyrir útveg þeirra en ísa-
fold, og sjá, að setning sú, sem á að vera mér
til áfellis, er slitin úr sambandi, þar sem eg er
að bera saman sjávarútvegoglandbúnað. ísafold
er ekki svo framsýn, að hún sjái það, að reynsl-
an mun innan fárra ára sanna sögu mína, þegar
afli bregzt og fiskverðið lækkar. Og í öðru
lagi það, að þó henni takist að gera nokkra sjó-
menn reiða við mig, þá verða margfalt fleiri
sveitabændur þakklátir mér fyrir það, að eg
hugsa um hag þeirra á »praktiskari« hátt, en
ísafold með skuldadýpið, sem hún vill sökkva
þeim í við stóra bankann og ráðgjafanum, sem
allt á að hugsa fyrir þá, og sem jafnvel á að
búa fyrir þá. — Tr. G.
Hor-roIIur og eldhússtrompar,
Presturinn áTorfastöðum, séra Magnus Helga-
son, hefur fundið hvöt hjá sér til að gera grein
fyrir skoðanabreyting sinni í stjórnarskrármálinu
í síðasta tölubl. ísafoldar. Eg bjóst ávallt vlð því,
að þessi játning mundi koma frá hans hendi fyr
eða síðar. En eg .hugði, að hann mundi heldur
vilja skripta f „Þjóðviljanum" en í ísafold, af því
að klerkurinn hefur einmitt tekið sömu sveiflurnar
í málinu, sem vinur hans „ritstj." Þjóðviljans, og
er ekki þar leiðum að líkjast.(l)
Séra Magnús virðist vera mjög gramur við
mig út af því, að eg minntist á „vanstillingu" í
ræðu hans á kjörfundi Arnesinga og telur að eg
hafi kveðið upp „áfellisdóm" yfir framkomu sinni
þar. Til sannindamerkis um, hve ræða hans hafi
verið stillileg og skynsamleg tekur hann megin-
hluta hennar eða réttara sagt brot úr báðum ræð-
um sínum upp í blaðið, og mun sá hluti vera
svipaður því sem hann flutti hann. Getur vel
verið, að þeim sem lesa ræðubrot þetta á prenti
virðist það mjög hógvært og kennimannlegt. En
vanstilling lýsir sér ekki að eins í orðalaginu,
heldur engu síður eða jafnvel miklu fremur í fram-
burði og látbragði ræðumanns. Og þeir sem
heyrðu og sáu klerkinn, er hann hélt síðari ræðu
sína á kjörfundinum, gátu ekki efazt um, að ræð-
an var flutt með þjósti allmiklum. Það leyndist
víst engum, að klerkur var allreiður, svo að kunn-
ugir menn þóttust aldrei hafa séð hann jafn æst-
an; maðurinn er annars talinn stillingarmaður.
En „stillingarskepnu" vil eg samt ekki kalla hann,
þótt hann sé svo kurteis að gefa mér eða blaði
mínu þann titil. Eg ætla að vera svo ókurteis,
að kalla ræðu hans „vanstillta" og skjóta máli
mínu til allra þeirra, er á hana hlustuðu á kjör-
fundi Árnesinga. Klerkurinn er sjálfsagt mjög
hrifinn af samlíkingum sfnum um rolluna afvelta (!)
og eldhússtrompana (I). Honum þykja þær lík-
lega fyndnar, smellnar og smekklegar (II). En eg
hygg, að fáum virðist svo, heldur þvert á móti,
þyki fremur óviðurkvæmilega og hranalega að
orði komizt og engum áheyrendanna á kjörfund-
inum heyrði eg skemmt við þessar kennimannlegu
dæmisögur klerksins. En svo mun hann þó hafa
til ætlazt, því að sjálfur virtist hann mjög hreykinn
yfir þessum skáldskap sínum um horrolluna og
strompana. Það var líka svo einstaklega sann-
færandil Þegar stjórnmálastefna Benedikts Sveins-
sonar er orðin afvelta f flaginu í rollumynd, þá
koma hrafnarnir og kroppa augun úr rollunni,
ætla að gera út af við hana. Hrafnarnir eru nátt-
úrlega Valtýingar, bæði séra Magnús o. fl., sem